30 jyldyq beles: Assambleıa Qazaqstan qoǵamyna ne bere aldy
ASTANA. KAZINFORM – 23-24 sáýirde elordada Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 34-sessııasy ótpek. Basqosýǵa Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ta qatysyp, ınstıtýttyń atqarǵan isteri men aldaǵy josparyn talqyǵa salmaq. Kóptegen jańalyqtardyń kýási bolarymyz haq. Osy tusta Kazinform-nyń analıtıkalyq sholýshysy Assambleıanyń ótkeni hám búginine kóz júgirtip, el tarıhyndaǵy mán-mańyzyn baǵamdap kórdi.
Ólsheýsiz eńbek, alǵaýsyz tilek
Sonaý 1995 jyldyń 1 naýryzynda qurylǵan Qazaqstan halqy Assambleıasyna bıyl 30 jyl tolyp otyr. Turaqtylyq pen beıbitshiliktiń jarshysyna aınalǵan uıymnyń mereıli belesi aıasynda bıyl 150-den asa is-shara uıymdastyrylmaq. Artyq shyǵynǵa jol berilmeıtini qosa aıtylǵan.
Assambleıa músheleri iske asyryp júrgen «Qaıyrymdylyq kerýeni» jobasy arqyly muqtaj jandarǵa qoldaý berilip, 2024 jyldyń ózinde 1,7 mlrd teńgeden asa kómek jasalǵany Memleket basshysynyń da nazaryn aýdarǵan. Byltyrǵy sý tasqyny kezinde de ınstıtýt quramy belsendi boldy. Búginde Assambleıanyń ınstıtýtsıonaldyq áleýeti nyǵaıyp, uıym jetekshileri memlekettik sheshim qabyldaý úderisine jáne reformalardy ilgeriletýge at salysýda. Bul bir jaǵynan QHA-nyń 30 jylda ótken transformatsııasynyń basty jetistigine uqsaıdy.
2008 jylǵy 20 qazanda QR «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly» Zańyna qol qoıylǵany belgili. Osy zań etnosaralyq qatynastar salasyndaǵy negizgi prıntsıpterdi aıqyndap, Qazaqstan halqy Assambleıasy men onyń qurylymdarynyń mártebesin zań deńgeıinde bekitti. ıAǵnı, memlekettik ulttyq saıasatty ázirleýge jáne iske asyrýǵa yqpal etetin mekeme atandy.
Keıingi 2-3 jyldyqta atqarylǵan jumystar az emes. Saıası reformalar baǵdarlamasy ınstıtýtsıonaldyq ózgeristerdi qalyptastyrdy. Uıym parlamenttik ókilettiliktiń jańa tıimdi quralyna ıe boldy. Memleket basshysy Qazaqstan halqy Assambleıasynyń usynysymen Parlament Senatynyń 5 depýtatyn taǵaıyndaıdy.
2023 jyldyń maýsym aıynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasymen «Bir el – bir múdde» depýtattyq toby quryldy. Bul toptyń quramyna Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń 30 depýtaty, onyń ishinde Senattan – 10 depýtat, Májilisten 20 depýtat kirdi.
Elimizdiń ár óńirinde birlesken qyzmet týraly memorandýmdar negizinde kóptegen jańa qoǵamdyq jumys iske asyrylýda. Qazir el aýmaǵynda myńnan astam etnomádenı birlestikter qyzmet atqarýda.
Oblystarda ınstıtýttyń jumysyn úılestiretin 34 Dostyq úıi bar. Bul Assambleıanyń kópfýnktsıonaldy resýrstyq ortalyqtary (ıntegratsııa, medıatsııa jáne volonterlik) jáne Assambleıanyń birqatar respýblıkalyq jáne halyqaralyq jobalaryn iske asyrýshy alańdar sanalady.
Dástúrler men mádenıetti, ıntegratsııany, mádenıetaralyq baılanysty saqtaýda Assambleıanyń qoǵamdyq qurylymdarynyń jumysy úlken ról atqaryp jatyr. Jańaǵy atalǵan Dostyq úıleri 100-den astam áleýmettik jobany júzege asyrdy.
2023 jyly «Aqsaqaldar keńesi» quryldy. Elimizdiń barlyq óńirlerinde QHA janynan 1119 Aqsaqaldar keńesi qyzmetin bastap, onyń quramyna belgili tulǵalar, qoǵamdyq pikir kóshbasshylary, etnomádenı, ardagerler birlestikteri jáne basqa da qoǵamdyq uıymdar qatarynan 7639 múshe kirdi.
Qazir aqsaqaldar etnomedıatsııa, konsýltatsııalar men azamattardy qabyldaý jumystaryn tıimdi júrgizip, túzeý mekemelerine barady, sýıtsıd pen dinı ekstremızmniń aldyn alýǵa yqpal etedi. Al birqatar oblystarda Aqsaqaldar keńesi aýyz sý máselesin sheshýmen, joldardyń sapasyn jaqsartýmen aınalysady, balalar alańyn salýǵa kóńil bóledi.
Sonymen qatar ınstıtýtqa qarasty Analar keńesiniń qyzmeti de jandandy. 16 myńnan astam adamnan turatyn 1713 Analar keńesi «Mádenıetti ana – mádenıetti ult» ulttyq jobasyn júzege asyrýda. Olar otbasy ınstıtýtyn saqtaýǵa jáne nyǵaıtýǵa, rýhanı-adamgershilik qundylyqtarǵa tárbıeleýge, jastar arasynda quqyqbuzýshylyqtardyń aldyn alýǵa baǵyt beredi. Kópbalaly otbasylarǵa túrli kómekter kórsetiledi, áıelder kásipkerligine qoldaý beredi.
«Assambleıa jastary» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi Memleket basshysynyń 2021 jylǵy qazan aıynda QHA Keńesiniń keńeıtilgen otyrysynda bergen tapsyrmasyna sáıkes quryldy. Barlyq óńirlerde jastar uıymynyń ókildikteri belsendi jumys isteıdi. Qazir 9 myń belsendi jas tartylǵan.
Budan bóleńk, QHA-da 1294 medıator tirkelgen, 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha barlyǵy 2621 medıatıvtik kelisim jasalǵan. Ótken jyly etnomedıtatsııa boıynsha semınar-trenıngterde 1380 tyńdaýshy qamtyldy. Olar preventıvti saıasattyń damýyna jaǵdaı jasaıtyn kaqtyǵysty jaǵdaılardy retteý boıynsha bilim men bilik daǵdylaryn qalyptastyrady, medıatsııany paıdalanýdyń tehnıkasy men mehanızmderin oqytady. Etnosaralyq qatynastar salasynda ǵylymı-taldamalyq jáne qoldanbaly zertteýler kesheni júrgizilip jatyr.
Óńirlerde 360-qa jýyq sarapshyny biriktiretin 18 ǵylymı-sarapshylyq top jumys isteıdi. Mysaly, 2023 jyly etnosaralyq salada 3 zertteý júrgizildi, elimizdiń 10 óńirinde monıtorıngtik toptar saparǵa shyǵyp, naqty zertteýler ázirlendi. Etnosaralyq qatynastar salasyndaǵy memlekettik saıasat máseleleri boıynsha 23 kafedra, ortalyqtar men ókildikter qyzmet atqarady. L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-de ashylǵan QHA-nyń tuńǵysh kafedrasy ótken jyly 10 jyldyǵyn atap ótti.
Osy kúni etnomádenı birlestikterdiń 15 tilde habar taratatyn 52 buqaralyq aqparat quraly bar. «Arazdyq tiline» qarsy áreket etý boıynsha josparly jumys júrgizilýde.
Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 14 Dostyq elshisi birlik pen kelisimniń qazaqstandyq úlgisin usyna otyryp, basqa eldermen ózara yntymaqtastyqty damytýǵa erekshe úles qosyp keledi. Qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birlikti saqtaýǵa at salysqandarǵa «El birligi» ordeni tabystalatynyn da aıta ketken jón. Osy tizgenderimiz Assambleıa jumysynyń bir paraǵy ǵana.
Ár etnos ókiliniń róli mańyzdy
Bul tusta ınstıtýt músheliginen jumysyn bastap, qoǵamǵa tanylǵan azamattardyń da pikirin eleýsiz qaldyrmadyq. Sonyń biri – Parlament Senatynyń depýtaty Gennadıı Shıpovskıhtyń aıtýynsha, Qazaqstan halqy Assambleıasy qurylǵannan bergi 30 jyl – tarıhı kózben qaraǵanda kóp emes, biraq az ýaqyt deýge de kelmeıdi. Osy aralyqta ınstıtýt azamattyq qoǵamnyń negizinde, biregeıliktiń arqasynda eldegi kúlli etnostyń konsolıdatsııasyn jasaı alǵan.
– Bul – óte úlken jumys. Elimizdiń turaqtylyǵyn, jasampazdaǵyn qalyptastyrdy. Assambleıanyń eń úlken jetistikteriniń biri – osy. Elimizdegi qaı ult ókilin alsańyz da, qaı elde júrse de birlik pen qoǵamdyq kelisimniń jolyndaǵy jumysyn násıhattap, onyń ári qaraı damýyna óz úlesin qosyp júredi. Sondyqtan olardyń árqaısysynyń róli óte mańyzdy, – dedi ol.
Assambleıa kópvektorly uıym bolyp sanalady, ıdeologııalyq baǵytta kóptegen jobalary bar. Bunymen shektelmeı, Shıpovskıhtyń sózinshe, ózge eldermen baılanys ornatyp, halyqaralyq dıplomatııaǵa úles qosyp júrgen, tipti, elder arasynda áleýmettik-ekonomıkalyq baılanystardy nyǵaıtýǵa at salysyp júrgen azamattar bar.
– Máselen, Qazaqstanda turatyn káris nemese nemis sekildi basqa da ult ókilderi óz atajurtyndaǵy týystarymen áli kúnge deıin aralasady. Olar turyp jatqan jeriniń, ıaǵnı, Qazaqstannyń artyqshylyǵyn, jaqsylyǵyn násıhattap, keıde ınvestıtsııa tartýǵa septesedi. Bul da Assambleıanyń birden-bir artyqshylyǵy, – deıdi Senat depýtaty.
Al Qyzylorda oblystyq QHA janyndaǵy Jýrnalıster klýbynyń tóraıymy Elena Rybına da Assambleıanyń el birligi men qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etetin biregeı ınstıtýt ekenin atap ótti. Qazir uıym ultaralyq jáne mádenıetaralyq toleranttylyqty nyǵaıtýda mańyzdy ról atqarýda. Ultyna qaramastan árbir azamattyń óz Otanynyń tolyqqandy múshesi ekenin sezinýine, ózara qurmet pen azamattyq biregeılikti qalyptastyrýǵa yqpal etedi.
– Qazir Qyzylorda óńirinde 30-dan astam etnos ókilderi turady, 11 etnomádenı birlestik jumys isteıdi. Olardyń qyzmeti ulttar arasyndaǵy dostyqty nyǵaıtyp, mádenı baılanystardy damytýmen qatar, memlekettik saıasatqa belsendi aralasyp, óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna baǵyttalǵan. Oblystyq QHA janynda Aqsaqaldar men Analar keńesi, «Assambleıa jastary» uıymy, Jýrnalıster klýby, ǵylymı-saraptamalyq top, etnomedıatsııa keńesi, «Jomart jan» ortalyǵy jáne aqparattyq-túsindirý toptary bar. Bul qurylymdar qoǵamdaǵy mańyzdy máselelerdi sheshýge at salysyp keledi, – deıdi Elena Vladımırovna.
Onyń aıtýynsha, árbir azamat zań men tártipti saqtap, memlekettik tilge, rámizder men mádenıetke qurmetpen qarap, qoǵamdyq kelisim men birlikti qoldaýǵa tıis. Eger osyny ómirlik ustanymyna aınaldyryp, el ıgiligi úshin adal eńbek ete alsa – shynaıy memleketshildiktiń kórinisi. Assambleıanyń da basty mıssııasy – osy memleketshildikti nyǵaıtý.
– Óz basym Assambleıanyń birneshe artyqshylyqtaryn atap óter edim. Birinshiden, barlyq etnos ókilderi óz oılaryn ashyq aıta alatyn, erkin aralasyp, mádenıetin bólisip, qoǵamdyq máselelerdi beıbit jolmen sheshýge múmkindik beretin keńistik. Ekinshiden, QHA ulttar arasyndaǵy kelisimdi nyǵaıtyp otyr. Úshinshiden, bilim jáne tárbıe berýde qyzmeti zor. Jáne Assambleıa elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy bedelin arttyryp jatyr. Qazaqstannyń etnosaralyq kelisim modeli EQYU-nyń 56 tiline aýdarylyp, 20-dan astam el tarapynan zerttelýde.
Saıyp kelgende, biz túrli ult ókili bolýymyz múmkin, túrli mádenıet ókilderimiz, biraq bárimizdiń maqsatymyz bir – Qazaqstannyń beıbit ómiri men bolashaǵynyń jarqyn bolýy. Bul jolda Assambleıa mańyzdy mıssııasyn abyroımen atqaryp keledi, – dep qorytyndylady Elena Rybına.
Qoryta aıtqanda, óńir-óńirde tynymsyz eńbek etip, azamattyq qoǵamnyń irgetasy berik bolýyna septesip júrgen tulǵalar jeterlik. Barlyǵynyń tilegi bir – jik-jikke bóliný emes, tutas memlekettiń keleshegi. Assambleıa halyqtyń birligi máselesine kelgende áli de kóp dúnıe bere alatyny anyq.