30 shilde. Tulǵalar týǵan kún
Búgin, 30 shilde kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? Kazinform oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.
73 jyl buryn (1951) KSRO men Qazaqstannyń halyq ártisi, Búkilodaqtyq komsomol syılyǵynyń, kásipqoı ánshilerdiń Mıhaıl Glınka atyndaǵy búkilodaqtyq, R.Shýman atyndaǵy halyqaralyq konkýrsynyń jáne Rıo-de-Janeıroda ótken Halyqaralyq baıqaýdyń laýreaty, «Qazaqstannyń Eńbek Eri» Álibek Musauly DІNІShEV dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty mýzykalyq ýchılışesin, Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1976-1979 jyldary Qazaq fılarmonııasynyń, 1978-1996 jyldary Qazaq opera jáne balet teatrynyń ánshisi bolǵan. 1997 jyldan bastap «Álibek Dinishev teatry jáne vokal akademııasyn» quryp, soǵan basshylyq jasaýda. Ol teatr sahnasynda Lenskıı (Petr Chaıkovskııdiń «Evgenıı Onegıninde»), Vladımır (Aleksandr Borodınniń «Knıaz Igorinde»), Aıdar (Ahmet Jubanov pen Latıf Hamıdıdiń «Abaıynda»), Tólegen (Evgenıı Brýsılovskııdiń «Qyz Jibeginde») t.b. partııalardy oryndap, halyqqa kontserttik-oryndaýshylyq qyzmetimen de keńinen tanyldy. Onyń repertýarynda qazaqtyń halyq ánderi, halyq kompozıtorlarynyń ánderi, sonymen qatar shetel kompozıtorlarynyń da shyǵarmalary bar.
61 jyl buryn (1963) Qazaqstan Respýblıkasynyń Kýveıt memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Azamat Rahmanqululy BERDІBAI dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin «fılologııa» mamandyǵy boıynsha bitirgen.
Eńbek joly: 1990-1992 jyldary S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde arab tili pániniń oqytýshysy. 1992-1996 jyldary QR SІM-de jumys istedi. 1996-1999 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabııasyndaǵy elshiliginiń birinshi hatshysy. 1999-2002 jyldary QR SІM-de bólim basshysy, basqarma basshysy, Azııa departamenti dırektorynyń orynbasary. 2002-2006 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabııasyndaǵy elshiliginiń keńesshisi, keńesshi ýákili. 2006-2007 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Dýbaı qalasyndaǵy bas konsýly. 2007-2014 jyldary QR Katar Memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2014-2019 jyldary QR Iordan Hashımıt Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2015-2019 jyldary QR Irak, Lıvan Respýblıkasyndaǵy, Palestına Memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshy.
2020 jyldyń qazan aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.
2001 jyly «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», 2005 jyly «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», 2008 jyly «Astananyń 10 jyldyǵy» medaldarymen marapattalǵan.
57 jyl buryn (1967) Mańǵystaý oblysynyń ákimi Nurlan Asqaruly NOǴAEV dúnıege keldi.
I.Gýbkın atyndaǵy Máskeý memlekettik munaı jáne gaz akademııasyn, Qazaq memlekettik basqarý akademııasyn, Reseı Syrtqy ister mınıstrligi janyndaǵy «Halyqaralyq qatynastar ýnıversıteti» Máskeý memlekettik ınstıtýtyn, taý-ken ınjeneri, ekonomıst, halyqaralyq qatynastar mamany, ákimshilik iskerlik jónindegi sheber mamandyqtary boıynsha bitirip shyqqan.
Eńbek jolyn Aqtóbe oblysy, Qandyaǵash stansasynda elektr sheberi bolyp bastaǵan. 1993-1995 jyldary Máskeý qalasyndaǵy «Gılı-Pasker» JShS-ynda munaı ónimderi jónindegi aǵa sarapshy, bólim bastyǵy, bas dırektor. 1995-1996 jyldary Almaty qalasyndaǵy «Otyrar Ltd» shaǵyn kásiporny bas dırektorynyń orynbasary. 1996-2006 jyldary «Qazaqtúrikmunaı» JShS-ynda marketıng jónindegi ınjener, munaı jáne munaı ónimderin satý, marketıng bóliminiń bastyǵy, bas dırektor. 2006 jyldyń aqpan aıynan bastap «QazMunaıGaz Ulttyq kompanııasy» AQ-nyń atqarýshy dırektory. 2006 jyldyń tamyz aıynan QR Energetıka jáne mıneraldy resýrstar mınıstrligi munaı ónerkásibi departamentiniń dırektory bolyp istegen. 2007 jyldyń qyrkúıeginen 2010 jyldyń sáýir aıyna deıin - Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 2010 jyldyń sáýir aıynan 2012 jyldyń qańtaryna deıin oblys ákiminiń birinshi orynbasary. 2012-2016 jyldary – Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi boldy. 2016-2019 jyldary Atyraý oblysynyń ákimi. 2019-2021 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń energetıka mınıstri.
2021 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap qazirgi qyzmetinde. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
189 jyl buryn (1835-1929) ánshi, aqyn, kompozıtor Jaıaý Musa BAIJANULY dúnıege keldi.
Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdanynda týǵan.
Jastaıynan halyq mýzykasymen, aýylǵa kelip-ketip júrgen ánshi-kúıshiler ónerimen tanysady. Ózi de án salyp, dombyra tartady. 1851 jyly Qyzyljarǵa kelip, orys tilin úırenedi. Ol dombyra, qobyz tartýmen qatar, syrnaı men skrıpkada oınaýdy meńgeredi. Qaladaǵy orkestrlerdiń, ánshilerdiń oryndaýyndaǵy kontsertterdi qyzyǵa tyńdaıdy. Bul onyń mýzykalyq-estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrýda úlken ról atqardy.
Jaıaý Musanyń Shoqan Ýálıhanovpen birge júrýi, Ybyraı Altynsarınniń óleńine («Kel, balalar, oqylyq») án shyǵarýy, óleńmen kúndelik jazýy, Abaıǵa óleń arnaýy, L.N.Tolstoı keıipkeriniń atyn balasyna qoıýy onyń zaman lebin tereń sezingendigin baıqatady. 1854 jyly Omby qalasyndaǵy orys mektebinde oqyǵan. Osyndaǵy kitaphanadan Sankt-Peterbýrg, Máskeý, Qazan, Orynbor, Aqmola, taǵy basqa qalalarda shyǵatyn gazet-jýrnaldarmen, kitaptarmen tanysady. Jaıaý Musanyń tyrnaqaldy týyndysy «Qyzdar-aı» Ombyda dúnıege keldi. Ol týǵan aýylyna saýatty azamat, mýzykalyq aspaptarda sheber oınaıtyn ónerpaz bolyp oralady.
Kele sala, aýyl ómirine qyzý aralasty. Ákimderdiń, bı-bolystardyń paraqorlyǵyn áshkerelep, ásirese, Baıanaýyldyń aǵa sultany Musa Shormanov pen onyń inisi Mustafanyń zorlyq-zombylyǵyn aıtyp, Omby general-gýbernatoryna shaǵym jazady. Sol úshin aǵaıyndy Shormanovtar onyń astyndaǵy atyn tartyp alyp, «jaıaý» atandyrdy. Osy tusta shyǵarǵan «Aqsısa» áninde áleýmettik teńsizdikke narazylyǵyn bildiredi.
Bıligi júrip turǵan Shormanovtar ártúrli jala jaýyp, 1860 jyly ony Tobylǵa 12 jylǵa jer aýdartqan. «Súıindik», «Tutqyn zary» ánderi osy kezde shyqqan. Tutqynda 2 jyl bolǵannan keıin ózi suranyp áskerge ketedi. Ony Lıtvada Ortalyq Azııa joryǵyna daıyndalyp jatqan G.Chernıaevtiń otrıadyna jiberedi. 1863-1865 jyldary osy otrıadtyń júk batalony quramynda Shymkent, Áýlıe-ata (Taraz), Vernyı (Almaty) joryǵyna qatysqan. Chernıaevtiń halyqqa kórsetken zorlyǵyna qatty narazy bolyp, týǵan aýylyna oralady.
Oǵan ata jaýlary elde de tynyshtyq bermeı, qaıta qýǵynǵa salǵan. Jergilikti halyqtyń aýyr turmysyn, bıleýshilerden kórgen zorlyq-zombylyǵyn aıtyp túsindirý úshin ol Sankt-Peterbýrgqa attanady. Biraq odan da qoldaý taba almaǵan soń, Latvııada, Polshada bolyp, sońynan Qazanǵa kelip aıaldaıdy. Jaıaý Musanyń ánshilik, kompozıtorlyq óneri halyq mýzykasymen tyǵyz baılanysta damydy.
Sol tusta ómir súrgen Toqsanbaı, Janaq, Túbek, Kótesh, Jańabaı syndy aqyn-jyrshylardyń dástúrlerin úlgi tutyp, jańalyqqa qulash urdy. Jaıaý Musanyń áleýmettik teńsizdikti áshkereleıtin «Aqsısa», «Haýlaý», «Shormanovqa», «Tolǵaý», «Buzaý zary», «Tutqyn zary», «Súıindik», týǵan jer tabıǵatyn sýretteıtin «Baıanaýyl», «Jazdyń kúni», «Jazda», «Ulytaý», «Saryn»; ańshylyq-saıatshylyq týraly «Turymtaı», «Qarshyǵa», «Kógershin», kúldirgi «Qulbaı», «Qazan qyzdary», mahabbatty jyrlaıtyn «Sursha qyz», «Sholpan», «Sáýlem qyzdar», «Gaýhar qyz», «Láılim»; ómirlik serigi Saparǵa arnalǵan «Keldim, Sapar, basyńa» atty ánderi bar.
Sondaı-aq ol lırıkalyq sıpattaǵy «Qyz kúıi», «Qyz bala kúıi», «Qyzqarqara», «Qamshylaý» sııaqty kúılerdiń de avtory. Jaıaý Musanyń mýzykalyq shyǵarmalary halyqtyń ánshilik-oryndaýshylyq dástúri, sondaı-aq qala áserinen paıda bolǵan marsh, bı yrǵaǵyndaǵy týyndylar negizinde damyǵan. Jaıaý Musanyń ánderinde qazaq halyq ánderinde asa sırek kezdesetin qubylys - klassıkalyq mýzykanyń formasyn quraıtyn erekshelikter «Aqsısa», «Eskendir», «Turymtaı» ánderinen anyq baıqalady.
Jaıaý Musa kompozıtor, ánshi ǵana emes, óz ánderine laıyqtap, óleń shyǵarǵan aqyn. Kóptegen mysqyl óleńderimen qatar «Shal men torǵaı», «Bódene men qanshyr» atty mysaldary da bar. Jaıaý Musa kóńilge túıgenderin oryssha, qazaqsha qaǵazǵa túsirip otyrǵan. Qazaq qoǵamynyń áleýmettik. isterine belsene aralasyp, ult mádenıetine eleýli úles qosqan. Kóptegen koljazbalary Almaty, Qazan, Sankt-Peterbýrg, Omby muraǵattarynan tabylǵan. Onyń ánderi men kúılerin alǵash notaǵa túsirip, jazyp alǵandar - A.Zataevıch, A.Jubanov, B.Erzakovıch, M.Lalınov; ánderin aıtyp berýshiler - Q.Babaqov, Q.Baıjanov, Á.Qashaýbaev, Q.Lekerov, J.Elebekov jáne Jaıaý Musanyń balasy Salyq Mýsın. Onyń mýzykalyq murasyn qazaq kompozıtorlary opera («Qyz Jibek», «Er Tarǵyn», «Birjan - Sara», «Beket»), sımfonııa, estrada janrlarynda paıdalanǵan.
Jaıaý Musanyń ánderi qazirgi ánshilerdiń repertýarynan oryn aldy. Ánshi beınesi kórkem shyǵarmalarda, Z.Aqyshevtiń «Jaıaý Musa» romanynda somdalǵan.
