3-5 jylda aıyrylyp qalýymyz múmkin: mamandar Kólsaıdyń bolashaǵyna alańdaýly
ALMATY. KAZINFORM — Kólsaı memlekettik ulttyq tabıǵı parkine byltyr 400 myńǵa jýyq týrıst barǵan. Keıingi 5 jylda onda baratyn saıahatshylar sanynyń kúrt artýy — Kólsaı men Qaıyńdy kólderine jáne oǵan jaqyn mańdaǵy tabıǵatqa keri áser etýi múmkin be? Bul suraqty Kazinform jaýapty vedomstvo ókilderi, sarapshylar jáne ekologterge qoıyp kórdi.
Taýlar arasyndaǵy bul kórikti aımaqqa baratyn demalýshylardyń sany jyl saıyn artyp keledi.
«Kólsaı kólderi» memlekettik ulttyq tabıǵı parkiniń málimetinshe, munda 2019 jyly — 87 662, 2020 jyly — 83 153, 2021 jyly — 160 520, 2022 jyly — 210 269, 2023 jyly — 244 733 týrıst kelgen. Byltyr ulttyq park aýmaǵyna 395 386 adam demalysqa barǵan.
Іshki týrıster ǵana emes, sheteldik saıahatshylar arasynda da suranysqa ıe bolǵan týrıstik orynǵa keletin adamdardyń tym tez kóbeıýi onda ekologııalyq máselelerdiń órshýine áser etip jatqany sózsiz. Bul týraly laýazymdy tulǵalar da, qoǵam belsendileri de jıi aıtyp keledi.
Mysaly 2023 jyly Májilis qabyrǵasynda depýtat Danııar Qasqaraýov Kólsaı kólderi aýmaǵyndaǵy basty máselelerdi atap ótken edi.
— Kóldiń aınalasynda bos jer joq. Aınalanyń bárine shamamen úsh júzdeı kıiz úı men tamaqtaný shatyrlary tigilgen. Eshqaısynda dárethana qoıylmaǵan. Taýly aımaqta káriz júıesi bolmaǵandyqtan shaıyndy sý jerge sińip jatyr. Septık, assenızator degen atymen joq. Osynyń saldarynan tumsa tabıǵattyń ekologııasy buzylyp jatyr. Tútini býdaqtaǵan kólikter de kóldiń basyna deıin barady. Sondyqtan Kólsaıda tıisti shekteý engizbesek, endi 5-6 jylda elimizdegi eń kórikti jerden aıyrylyp qalamyz, — dedi ol.
Májiliste bul másele kóterilgen ýaqyttan beri Kólsaıǵa baratyn adamdardyń, ulttyq park aýmaǵynda jumys isteıtin kompanııalardyń qarasy kóbeımese, azaıǵan joq.
Kazinform saýalyna jaýap bergen Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi de aıtylǵan oryndarǵa júktemeniń kóbeıgenin moıyndap otyr.
Vedomstvo jaýabyna sáıkes, rekreatsııalyq júktemeni azaıtý maqsatynda ulttyq parktiń Kólsaı, Qaıyńdy demalys aımaqtarynan bólek týrıstik marshrýttarǵa adam tartý úshin týrıstik fırmalarmen birlesken jumys júrip jatyr.
Atap aıtqanda, 2024 jyly «Tańbaly tas», «Alǵabas aýyly — Sýyqtoǵaı shatqaly» eki jańa týrıstik marshrýty ashylǵan.
Sondaı-aq QR týrıstik salasyn damytýdyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn iske asyrý sheńberinde 2023 jyly Almaty oblysy týrızm basqarmasynyń qarjysyna erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtarda týrıstik soqpaqtardy damytý jobasy júzege asqan.
— Jobaǵa ulttyq parktiń Kólsaı jáne Qaıyńdy kólderi, Saty saılaryndaǵy týrıstik soqpaqtary endi. Oblystyq týrızm basqarmasynan 120 mln teńge qarajat bólinip, Tómengi Kólsaı kóliniń joǵarǵy kórý alańynan bastap kóldiń oń jaq jaǵalaýynann 700 metr jaıaý júrginshiler joly salyndy. Arnaıy jasalǵan soqpaq joldar ekojúıege zııan keltirmeý maqsatynda aǵash jabyndysymen jasaldy. Qaıyńdy kóli týrıstik marshrýtyna jaıaý júrginshilerge arnalǵan 450 metr temir baspaldaqty jol salyndy, — dep habarlady mınıstrlikten.
«Kólsaı kólderi» memlekettik ulttyq tabıǵı parkiniń málimetinshe, ekologııalyq aǵartý jumysy úshin ulttyq parktiń arnaıy esepshoty esebinen 34 aqparattyq taqta, 410 dana jol siltemesi jasalyp, týrıstik soqpaqtar men marshrýt boıyna ornatylǵan.
Odan bólek 16 qoqys konteıneri, 40 ýrna alynǵan. Qaıyńdy baqylaý ótkizý tospasyna 1,3 mln teńgege elektrondy shlagbaým qoıylǵan.
Investorlar esebinen Tómengi Kólsaı kóline 4 dana Sergek, 4 dana beınebaqylaý kamerasy jáne Wi-Fi ornatylǵan.
Qazirgi ýaqytta saıabaq aýmaǵynda «Jasyl damý» baǵdarlamasynyń pılottyq jobasy júzege asyp jatyr.
— Maqsaty — erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqta tazalyqty saqtaý, adamdardyń tabıǵatqa degen qarym-qatynasyn ózgertý. Tómengi Kólsaı kóline qatty turmystyq qaldyqtardy iriktep jınaýǵa arnalǵan 2 dana fandomat, 14 dana kúl-qoqys jınaıtyn úlken konteıner, 10 dana banner, 3 dana ártúrli qoqys salatyn jáshik ornatyldy jáne 120 myń dana bıoydyraıtyn paket berildi. Kelgen demalýshylar belgilengen jolmen júrip ótý úshin arnaıy 9 marshrýttyń oflaın kartasy jasaldy. Merdiger kompanııa Tómengi Kólsaı kóline sýasty tazalyq jumysyn júrgizdi. Onyń nátıjesinde 30 qap turmystyq qaldyq, áınek jáne plastık bótelke, dymqyl maılyq, alıýmınıı bankiler jınaldy, — delingen ulttyq tabıǵı park jaýabynda.
Kólsaıǵa keletin adamdar qalaı kóbeıdi?
Tájirıbeshil ekologter qaýymdastyǵynyń tóraıymy Laýra Malıkovanyń aıtýynsha, álemde ýrbanızatsııa deńgeıiniń ósýine baılanysty ekologııalyq týrızmge suranys artqan. Kólsaıǵa keletinderdiń kóbeıýin osy úrdispen baılanystyrýǵa bolady.
— Tabıǵatta ásirese qala turǵyndary demalǵysy keledi. Sondyqtan Kólsaı kólderine, Shyǵys Qazaqstan, Mańǵystaý oblysyndaǵy tabıǵı oryndarǵa suranystyń ósýi — búkil álemde júrip jatqan tendentsııanyń kórinisi, — dep túsindirdi ol.
Sondaı-aq Laýra Malıkova sarqylyp jatqan munaı-ken resýrstaryn eskere kele týrızm elimizdiń negizgi tabys kózderiniń birine aınalýy múmkin ekenin atap ótti.
Ol úshin tabıǵı oryndarda qajetti ınfraqurylym — ájethana, oryndyqtar, soqpaq joldar bolýy qajet.
Aıtýynsha, ekologııalyq týrızm uǵymynyń túsiniktemesin zańnamalyq aktilerde kórsetip, týrızmmen aınalysatyn barsha sýbektilerge túsindirgen jón.
— Osy arqyly biz tabıǵı oryndarda týrızmdi damytyp, onyń tabıǵatqa keri áserin azaıta alamyz, — dedi ol.
Oǵan qosa, ekolog ulttyq tabıǵı parkterdegi kórikti oryndardyń qasynda aǵashtardy shaýyp, jańadan qonaqúı salýǵa qarsy ekenin aıtty.
Al qazir jumys istep jatqan qonaqúı jáne ózge de nysandarǵa memlekettik qadaǵalaýdy kúsheıtý qajet.
— Almaty oblysyndaǵy tabıǵı oryndarda ájethanadan shyqqan sýdy tógip jatqan birneshe beınejazba tarady. ıAǵnı, qonaqúıden shyqqan sýdy tazalamaı tókken, odan jaǵymsyz ıis shyqqan. Osyndaı jaǵdaı bolmas úshin memlekettik qadaǵalaýdy kúsheıtý qajet. Mundaı mekemeler jobalaý qujattarynda arnaıy mobıldi qurylǵylardy qoldaný arqyly ondaı sýdy ornynda tazalaý, qaldyqtardy ýaqtyly shyǵarý kerek. Júrgizbegen jaǵdaıda ondaı nysandarǵa Ákimshilik quqyq buzý kodeksimen shara qoldanylýy tıis. Sol arqyly biz tabıǵatqa zııan keltirmeı demala alamyz, — dedi ekolog.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń jaýabyna súıensek, ulttyq park aýmaǵynda kásip júrgizý úshin arnaıy mekeme tarapynan jer ýchaskesin paıdalanýǵa berý úshin tekseris aktisi jasalyp, shekteýli sharýashylyq jáne týrıstik rekreatsııalyq aımaqtan jer ýchaskesi beriledi.
Berilgen jer ýchaskesin paıdalanýshylardyń jumysy ulttyq park tarapynan únemi qadaǵalanyp otyrady. Qoıylǵan talaptardy durys oryndalmaǵan jaǵdaıda kelisimshart buzylady.
Tumsa tabıǵatty qalaı saqtaımyz?
Agenttik tilshisimen tildesken Eco Network jobasynyń jetekshisi, ekolog Evgenıı Muhamedjanov ınfraqurylymdy damytýmen qatar Kólsaı aýmaǵynda qatań shekteýler engizilýi kerek ekenin aıtty.
— Kóptegen memleketterde mundaı máselelerdiń sheshimi áldeqashan oılastyrylǵan, eshteńeni oıdan shyǵarýdyń qajeti joq. Álemdegi úzdik tájirıbelerdi qoldansaq sol jetkilikti. Aldymen ulttyq tabıǵı park aýmaǵynda bir rettik quraldardyń bárin, meıli ol qaǵaz ne plastık bolsyn — qoldanýǵa tyıym salý kerek. Olardy ákelýge, qoldanýǵa, satýǵa, dámhanalarda paıdalanýǵa bolmaıdy. Osylaısha, qaldyq, qoqys jınalýynyń aldyn alýǵa bolady jáne erteń ony tazartý úshin áýrelenip júrmeımiz. ıAǵnı, adam ózimen birge tamaq ákelgisi kelse, onda as-aýqatyn óziniń kúndelikti ydysyna salyp ákelsin. Sonda ony tastamaı alyp ketedi. Satylatyn nárseni birneshe ret qoldanylatyn ydysqa salyp bersin. Demalýshylar qosymsha 2-3 myń teńge qaldyrady da, aqshasyn alý úshin qaıtyp keledi nemese sol ydysty ózimen birge alyp ketedi. Talaı elde osyndaı qatań tártip bar. Bizge de tabıǵı saıabaqtar, sý qoımalary úshin osy erejelerdi zańnamamen bekitý kerek. Bul sonshalyqty qıyn emes, — deıdi ol.
Sonymen qatar Evgenıı Muhamedjanov Kólsaı syndy erekshe mártebesi bar tabıǵı aýmaqta tym shýly, jan-janýarlarǵa keri áseri bolatyn oıyn-saýyq túrlerin júrgizýge qarsy ekenin atap ótti.
Onyń aıtýynsha, skýter, kvadrotsıkl jáne ózge de qatty daýys shyǵaratyn quraldarǵa tyıym salynýy tıis. Birinshi kezekte, ekojúıege qolaıly jaǵdaı jasaǵan jón.
Al tanymal ekolog Laýra Malıkovanyń pikirinshe, Kólsaı kólderi syndy tabıǵı oryndarda týrıster tobynyń qorshaǵan ortaǵa zııany bolmaýyn gıdter qadaǵalaýy kerek.
— Lek-lek bolyp kelgen adamdardyń ulttyq tabıǵı park aýmaǵyndaǵy Qyzyl kitapqa engen ósimdikter men janýarlarǵa zııany joq emes. Mysaly keı týrıster kolonka ákelip, qatty mýzyka qosyp qoısa, árıne keri áseri bolady. Sondyqtan gıdter ózine júktelgen mindetti oryndap, Erekshe qorǵalatyn aımaqtar týraly zańnyń talaptaryn oryndaýy kerek jáne týrısterdi ózderin barynsha ádepti ustaýǵa úndeýi tıis, — dedi ol.
Tabıǵı park janyndaǵy aýyldardyń jaǵdaıy
Týrızm salasynyń sarapshysy, Kat’n’Go jobasynyń jetekshisi Anatolıı Savıchev ekologtardyń pikirine qosylady. Ol da Kólsaı aýmaǵynda qatań shekteýler bolǵanyn qoldaıdy.
— 100 myń adamǵa eseptelgen stadıondy alaıyq, onyń ınfraqurylymyna zııan keltirmesten alańǵa 200 myń adamdy syıdyrý múmkin emes. Sondyqtan shekteýler qatań bolýy tıis, — dedi ol.
Sonymen qatar ol ulttyq tabıǵı park mańyndaǵy aýyldardyń jaı-kúıine de toqtalyp ótti.
— Kólsaıǵa keletin adam aǵymyna baılanysty «taıaqtyń eki ushy bar» dep aıta alamyn. Bir jaǵynan Saty aýylynda jol, baılanys, sý qubyry, maýsymdyq jumys paıda boldy, jaǵdaı jaqsarǵandaı kórinedi. Biraq ekonomıkalyq múddege baılanysty jergilikti turǵyndar arasynda jıi kelispeýshilikter men qaqtyǵystar týyndaıdy, ásirese kólik jáne jylqy jalǵa berý qyzmetimen aınalysatyndar arasynda. Ekologııa da zardap shegip jatyr — bul kózge birden túsedi. Eger jol boıyndaǵy aýyldar týraly aıtsaq, onda kólik qozǵalysy artqany bolmasa, aıtarlyqtaı ózgeris joq. Aýyldar damyp, kórkeıip ketken joq, ekonomıka alǵa jyljymady, — dedi ol.
Anatolıı Savıchev qazirden bastap naqty is-sharalar qabyldap, shekteý júıesin engizbese, Kólsaıdan aldaǵy 3-5 jylda aıyrylyp qalýymyz múmkin dep boljaıdy.
Kólsaıda Qyzyl kitapqa engen qansha janýar bar?
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń málimetine sáıkes, «Kólsaı kólderi» tabıǵı parki aýmaǵynda birneshe baǵytta ǵylymı zertteý jumysy júrgiziledi.
- Kólsaı aýmaǵyndaǵy qubylystar men protsesterdi baqylaý jáne Tabıǵat jylnamasy kitabyn júrgizý;
- parktegi ósimdikterdiń qazirgi jaǵdaıy, sırek kezdesetin, joıylý qaýpi bar etalondy jáne baǵaly túrlerge monıtorıng júrgizý;
- terıofaýnanyń qazirgi jaǵdaıy, sútqorektilerdiń sırek, joıylyp ketý qaýpi bar jáne ındıkatorlyq túrlerine ekologııalyq monıtorıng júrgizý;
- ondaǵy omyrtqasyz janýarlar faýnasynyń qazirgi jaǵdaıy;
- qustardyń sırek kezdesetin, joıylyp bara jatqan jáne ındıkatorlyq túrleriniń dınamıkasy.
Vedomstvo jaýabynda ǵylymı-zertteý jumystarynyń nátıjesinde jańa derekter tabylatyny aıtylǵan.
Mysaly, park qurylǵanda Qyzyl kitapqa engen ósimdikter sany — 12 bolsa, búgingi tańda — 19-ǵa jetken. Qustar boıynsha — 12 bolsa, búgingi tańda 14 túri anyqtalǵan.
— Týrızm men ınfraqurylymnyń damýymen parktegi antropogendik júkteme ósti. Tómengi Kólsaı kólindegi jol-soqpaq jelisine aǵash tósemderdiń qoıylýy jáne at ústinde serýendeýge tyıym salý — ósimdik jamylǵysy quramynyń ózgerýine oń áser etken, — dep túsindirdi ǵylymı zertteý nátıjesin mınıstrlikten.
Eske salaıyq, byltyr Almaty oblysynyń ákimi Marat Sultanǵazıev Kólsaı kólderine benzınmen júretin kólikter kirgizilmeıtinin aıtqan edi.
Buǵan deıin Qaıyńdyǵa jol, Kólsaıǵa qatynaıtyn elektromobılder jáne turaq boıynsha jobalar qalaı júzege asyp jatqanyn jazǵanbyz.