25 sáýir. Jylnama
ASTANA. KAZINFORM - Kazinform oqyrman nazaryna 25 sáýirge arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Dúnıejúzilik bezgekke qarsy kúres kúni
Bezgek álem halqynyń 40 paıyzyna qaýip tóndirýde. Jyl saıyn 500 mıllıonnan astam adam bezgekpen aýyryp, bir mıllıonnan astamy osy keselden kóz jumady. Eń aýyr ahýal Afrıkanyń Sahara jáne odan arǵy ońtústik aýmaqtarynda qalyptasqan. Biraq bul indet adamdardy Azııa, Latyn Amerıkasy, Taıaý Shyǵys, tipti Eýropanyń keıbir bóliginde jalmaıtyn kórinedi. Búkilálemdik bezgekke qarsy kúres kúni Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý assambleıasynyń 2007 jyldyń mamyryndaǵy sessııasynda bekitilgen. Bul kúni aýrý tarap ketken elder óz aýmaqtarynda bir-birimen tájirıbe almasyp, birin-biri qoldaýǵa shaqyrady.
Halyqaralyq delegat kúni
BUU-nyń halyqaralyq jáne ataýly kúnder kúntizbesinde 2019 jyly paıda boldy. 2020 jyly bul ataýly kún alǵash ret atap ótiledi. BUU-nyń Bas Assambleıasy kópjaqty dıplomatııany júzege asyrýda, tıimdi tásilderdi qoldanýda, sondaı-aq halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti qoldaý, adam quqyqtary men bostandyqtaryna qurmet kórsetýdi madaqtaý, barlyq halyqtyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq damýyna yqpal etý sııaqty BUU-nyń negizgi maqsattaryna qol jetkizýdegi delegattardyń rólin atap ótý úshin 25 sáýirdi Halyqaralyq delegat kúni dep jarııalady.
Dúnıejúzilik pıngvın kúni
Álemdegi erekshe qustardyń biri - pıngvınderge arnalǵan jyl saıynǵy ekologııalyq mereke. Naýryz-sáýir aılarynda pıngvınder juptasý jáne jumyrtqa basý úshin materıkke shyǵady. Qalǵan ýaqytta olar Antarktıda aınalasyndaǵy muzdyqtarda ómir súredi. Pıngvınderdiń arasyndaǵy eń irisi ımperatorlyq pıngvınder. Olardyń boıy 120 sm, salmaǵy 40 kelige deıin jetedi. Eń kishisiniń boıy adamnyń tizesinen aspaıdy, salmaǵy - 2,5 keli.
Halyqaralyq DNQ kúni
1953 jyldyń 25 sáýiri kúni Nature jýrnalynda DNQ molekýlalarynyń qurylymyna jasalǵan zertteý qorytyndysy jarııalandy. Ony Djeıms Ýotson men Frensıs Krık esimdi ǵalymdar Morıs Ýılkıns pen Rozalınd Franklınmen birge júrgizdi.
Qazaqstan fýtboly kúni
2002 jyly 25 sáýirde Qazaqstan fýtbol odaǵy Stokgolmde Eýropalyq fýtbol qaýymdastyǵyna (ÝEFA) qabyldandy. Osy kúnnen bastap elimizde Qazaqstan fýtboly kúni atap ótiledi. Qazaqstan quramasy osy odaqtyń múshesi retindegi alǵashqy oıynyn 2002 jyly shilde aıynda ótkizdi. Qarsylasy Estonııa komandasy boldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1917 jyly Ombyda Aqmola oblysy qazaqtarynyń sezi ótti. Sezge Aqmola, Atbasar, Omby, Kókshetaý, Qyzyljar qalalarynan 250-ge tarta ókil qatysty. Orynbordan Mirjaqyp Dýlatuly arnaıy shaqyryldy. Sezdiń kún tártibinde memlekettik qurylymǵa, jerge baılanysty qazaq komıtetterin qurýǵa, dinge, jerge, bilimge, sot isterine, quryltaı ótkizýge, soǵys jaǵdaıy men áıelder isine qatysty 17 másele shyǵaryldy. Sez barysynda 10 adamnan turatyn arnaıy komıtet quryldy, onyń quramynda: Aıdarbek Turlybaev (tóraǵa), Seıilbek Janaıdarov (tóraǵa orynbasary), Asylbek Septov, Qazy Tursynov, Ermuhamed Toqbaev, Tórebaı Nuralın, Sádýaqas Jantasov, Erqosaı Mukyshev, Baıseıit Ádilov, Maǵjan Jumabaevtar boldy.
1921 jyly quramynda 233 bolys eldi biriktirgen Aqmola, Atbasar, Kókshetaý jáne Petropavl ýezderi negizinde Aqmola gýbernııasy qurylyp, ortalyǵy Petropavl qalasy boldy.
1921 jyly Qapal ýeziniń ataýy Taldyqorǵan bolyp ózgerdi, al ortalyǵy Gavrılovka selosy boldy.
2002 jyly Stokgolmdegi kongreste Qazaqstan fýtbol odaǵy Eýropa fýtbol qaýymdastyqtary odaǵyna (ÝEFA) kirdi. Qazaqstan quramasy osy odaqtyń múshesi retinde alǵashqy oıynyn 2001 jyldyń shildesinde ótkizdi. Onyń qarsylasy Estonııa komandasy boldy.
2005 jyly Almatyda Syrym Bókeıhanovtyń qazaq jáne orys tilindegi «Ótkendi umytýǵa bolmaıdy» degen kitabynyń tanystyrylymy ótti. Ol kitapta qazaqtyń kórnekti qaıratkerleri Álıhan Bókeıhanov, Smaǵul Sádýaqasov, Shákárim Qudaıberdiuly, Elızaveta Bókeıhanova-Sádýaqasova jáne olardyń urpaqtary týraly aıtylǵan. Qosymsha málimetter Máskeýden jáne Sankt-Peterbýrgtan alynǵan, Shákárim Qudaıberdiuly týraly aqparat keńeıtilgen, Qasenhan Altynbekov týraly jańa taraý paıda boldy.
2009 jyly Almatydaǵy qalalyq ákimdik ǵımaratynyń aldynda Sakýra alleıasynyń saltanatty ashylý rásimi boldy. 2008 jyldyń maýsymynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Japonııaǵa resmı saparmen barǵan kezinde Sakýra kóshetteri Qazaqstan halqyna syıǵa berilgen bolatyn. Hokkaıdo aralynan sakýranyń 9 túri alynǵan, ondaǵy klımat Almatynyń tabıǵatyna uqsas.
2012 jyly Býharest meri Rýmynııa astanasynyń bir kóshesine Astana atyn berý týraly sheshim shyǵardy.
2012 jyly Kaspıı teńizinde jaýyngerlik mindetterdi oryndaý maqsatynda Áskerı-teńiz kúshteri tuńǵysh qazaqstandyq «Qazaqstan» zymyran-artıllerııalyq kemesin sýǵa jiberdi. Ony «Zenıt» Oral zaýyty» ulttyq kásiporny jasap shyǵarǵan bolatyn.
2013 jyly «Qazposhta» AQ «Shyǵys kúntizbesi» taqyrybynda nomınaly 100 teńgelik kórkem markany qoldanysqa engizdi. Onda qazaq halqynyń ǵasyrlyq tarıhynyń bir qyryn beıneleıtin qazaq kúntizbesiniń 12 jyldyq tsıklyndaǵy janýarlar beınelengen.
2015 jyly Nıý-Iorkte boks týraly jazatyn Jýrnalıster qaýymdastyǵynyń (BWAA) tarapynan saltanatty marapattaý rásimi ótti. Bul marapatty Gennadıı Golovkın aldy.
2017 jyly Oralda «Ulttyq mýzeıge syılyq» atty respýblıkalyq aktsııa ótti. Aktsııa aıasynda mýzeıge Dına Nurpeıisova, Mánshúk Mámetova, Satan Arystanov, Ahmet Daýylbaev, Hamza Esenjanov, Juban Moldaǵalıev sııaqty tulǵalardyń otbasylyq arhıvinen kóptegen jádigerler tapsyryldy.
2017 jyly AQSh-taǵy Qazaqstan Elshisi Erjan Qazyhanov Prezıdent Donald Trampqa senim gramotasyn tapsyrdy. AQSh Prezıdenti óz kezeginde eki el arasyndaǵy qarym-qatynasty odan ári nyǵaıtýǵa múddeli ekenin atap ótti.
2018 jyly «Astana Operanyń» jetekshi solısi Baqtııar Adamjan Dance Open (Sankt-Peterbýrg) halyqaralyq balet premııasynyń laýreaty atandy.
2019 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq mýzeıinde noǵaıdyń talantty grafık-sýretshisi Álibek Qoılaqaevtyń «Túrki áleminiń ańyzdary» atty jeke kórmesi ashyldy. Ekspozıtsııaǵa sýretshi týshpen salǵan 80 týyndy usynyldy.
2020 jyly qazaqstandyq onkomamolog dáriger Nazgúl Omarbaeva onkologııa salasyndaǵy TMD-nyń eń úzdik jas ǵalymy dep tanyldy. Onyń «Qazaq popýlıatsııasyndaǵy sút bezi obyry kezindegi genetıkalyq zertteýlerdiń róli: jańa býynnyń sekvenırleý nátıjeleri» atty ǵylymı jumysy TMD jáne Eýrazııa onkologtary men radıologtarynyń XI Sezi aıasynda ótkizilgen jas ǵalymdar baıqaýynda birinshi oryndy jeńip aldy.
