25 áıeldiń bireýi ǵana júktilikti arnaıy josparlaıdy — Aqtóbede ana ólimi nege kóp
AQTÓBE. KAZINFORM — Byltyr qańtar-jeltoqsan aralyǵynda jasqa tolmaǵan 176 sábı kóz jumǵan. 2023 jyly — 2, 2024 jyly — 5 ana ólimi deregi tirkeldi. Kazinform statıstıkany tarqatyp kórdi.
Byltyr 5 ana mert boldy — densaýlyq saqtaý basqarmasy
Ana men bala ólimi statıstıkasy densaýlyq saqtaý salasy úshin óte aýyr taqyryp. Sebebi bul bútin bir salanyń jumys kórsetkishine áser etedi. Aqtóbe eki kórsetkishte de «qara» tizimge ilikti.
Taıaýda ǵana QR Densaýlyq saqtaý mınıstri Aqmaral Álnazarova statıstıkany jarııalap, ana ólimi kórsetkishi negizsiz ósken óńirler qataryna Aqtóbeni qosty. Sonymen birge 2024 jyly sábı ólimi elimizde 8,3 paıyzǵa tómendegenimen Aqtóbede ósim bar.
Aqtóbe oblystyq statıstıka departamenti áleýmettik jáne demografııalyq statıstıka basqarmasynyń basshysy Lena Janalınanyń aıtýynsha, 2024 jylǵy qańtar-jeltoqsan aralyǵynda jasqa tolmaǵan 176 sábı kóz jumǵan.
Jyldyq qorytyndy bul salada sáýir aıynda shyǵady. Al ana ólimine keler bolsaq, 2023 jyly 2 jaǵdaı tirkeldi.
Aqtóbe oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasy 2024 jyldyń statıstıkasyn habarlaǵanymen boldyrmaý jolyn naqtylamady.
— Ótken jyly 5 ana ólimi tirkeldi. Bes jaǵdaıda da ana óliminiń sebebi — ekstragenıtaldy patologııa. Bári oblystyq jáne respýblıkalyq shtabtarda talqylanyp, sharalar qoldanyldy. Bıyl náreste ólimi kórsetkishi 9,81 promıl qurady, ótken jylmen salystyrǵanda 0,3% ósken. Basty sebepteri — júkti áıelderdiń densaýlyq ındeksiniń tómen bolýy, týabitti aqaýlardyń ýaqytyly anyqtalýyna qaramastan júktilikti úzýden bas tartý jaǵdaılarynyń kóbeıýi, otbasyn josparlaý deńgeıiniń tómendigi, — dep habarlady Aqtóbe oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń bólim basshysy Álııa Sharbaqova.
Aqtóbe oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasy buǵan jol bermeý jumystaryn naqtylamady.
Júktilikti josparlaý kórsetkishi múlde tómen — dáriger
Elimizde júkti bolyp, ómirge bala ákele alatyn áıel jasy — 15-49 jas aralyǵy. Muny fertıldi jas dep ataıdy. Al balalardy jańa týǵan, 5 jasqa deıingi, mektep jasyndaǵy dep qarastyrady.
— Jastardyń densaýlyǵy óte nashar. Fastfýd jeıdi, túrli gazdalǵan sýsyn ishedi. Sóıtip qyzdarymyz óz densaýlyǵyn qurtyp alady. Al ýchaskelik dárigerler bolsa, sol bala týýǵa qabiletti qyz-kelinshekterdi qarap, baqylap, túsindirme jumysyn júrgizip otyrýy kerek. Balaly bolaly alatyn áıelderdi toptarǵa bólemiz. Birinshi top — deni saý áıelder. Ony óz ishinde taǵy A jáne B toby dep qarastyramyz. A tobynda aıaǵy aýyr jáne sábı súıýdi josparlap júrgen áıelder. B toby saqtanady, ázirge júktilikti josparlamaıdy. Ekinshi top — ekstragenıtaldy patologııasy. Onyń ishinde A toby júrek aýrýy, qan qysymy, qan azdyǵy, búırek jetispeýshiligi sekildi túrli derti bar, biraq balaly bolǵysy keletin áıel. B tobyna bala týý oıynda joq, qosymsha aýrýy bar jandar. V tobynda júrek talmasy, epılepsııa, qurt aýrýy, búıregi isten shyǵyp, gemodıalızge tańylǵan áıelder. Bul úsh tarmaqtyń bárinde gınekologııalyq emes, ıaǵnı, ekstragenıtaldy patologııa aýrýy bar. Úshinshi top — gınekologııalyq derti bar adamdar. Munda A tarmaǵyna aýrýy bolsa da balaly bolýdy josparlap júrgender, B tarmaǵy júkti bolýdy josparlamaıtyn adamdar. Áıelderdiń tórtinshi toby ishimdik ishedi, temeki shegedi. Olar da ómirge deni saý bala ákele almaıdy. Sábı súıse de ony baǵyp-qaǵý, kútimin jasaýy kúmándi. Osy tizbek — ýchaskelik dárigerlerdiń jumysy. Aýmaqta turatyn qyz-kelinshekterdi tizip, olardy qarap, surap otyrýymyz kerek. Áıel jylyna bir ret gınekologqa qaralýy tıis, — deıdi emhananyń bas dárigeri, pedıatr Jaýhar Kalmanova.
Eger erli-zaıypty balaly bolýdy josparlasa, úsh aı buryn dárigerge barýy tıis. Qan analızin tapsyryp, densaýlyǵyn teksertip alǵany jón.
Úsh aılyq em-domnan keıin folıı qyshqylyn ishkizedi. Ony tek áıel emes, er adam da qabyldaýy tıis.
— Bizde daıyndyq joq, tek júkti bolǵannan keıin kelip, tirkeledi. Ýchaskelik dárigerler de izdemeıdi, áıelder mán bermeı júre beredi. Birinshiden, álsiz áıelden álsiz bala ómirge keledi, ekinshiden, aqyly gınekologııa qyzmeti bar. Ol da qate. Úshinshiden, ekologııanyń keri áseri bar, tamaǵymyz zııandy. Uıaly telefon da, kompıýter de áser eteri sózsiz. Al bizde qaı salada da áıelder jumys isteı beredi. Munyń bári bala ólimine ákeldi. Qazir gınekologtar jumysy kúsheıtildi. Bıyldan bastap úsh ret kesir tiligin jasatqan júkti áıel esepke alynsa, onyń densaýlyǵy týraly habarlaımyz. Sonymen birge spıral salǵan áıelder tizimi de bar. Keıingi kezde aldyn alý sharalaryna kóp mán bermeı kettik. Buryn ár otbasy baqylaýda edi. Osy qatelik túzelip, úrdis qaıta jandandy, — dedi pedıatr.
Ýchaskelik dáriger úshin ınternettiń jyldamdyǵy da mańyzdy. «Damýmedpen» jumys isteıtin olar kedergige jıi ushyraıdy.
Aldyna kelgen naýqastan góri baǵdarlamany toltyrýǵa kóp ýaqytyn jumsaıdy.
— Úkimet ár balaǵa aqsha tóleıdi. Týý kórsetkishi de sodan keıin ósken shyǵar bálkim. Balanyń járdemaqysy keıbir otbasyna azyq. Biraq biz búgindi emes, erteńdi oılaýymyz kerek. Salystyrmaly túrde qarasaq, jasy 40-qa jaqyndaǵan jáne odan asqan áıelder arasynda ólim-jitim jıi tirkeledi. Olardyń qan qysymy kóterilip ketedi, búırek aýrýyna shaldyqqan. Al jastar bolsa, ınternetten oqıdy, óz tamaqtaný rejımin saqtaıdy. Áli kúnge deıin 25 áıeldiń bireýi ǵana josparlap keledi. Jasandy uryqtandyrýǵa kelgender ǵana tekseriledi, ózgesi júkti bolǵannan keıin ǵana tirkelip júr, — dedi Jaýhar Kalmanova.
Dárigerden emes, ózimizden kóreıik — kópbalaly ana
Baqytgúl Jalǵasbaıqyzy — kópbalaly ana ári jeke kásipker. Kenjesin 38 jastan asqanda ómirge ákeldi.
Tórt balasyn ómirge ákelgende genetık mamanǵa qaralmaǵan bolsa, kishkentaıyn bosanar aldynda talaı dárigerdiń ruqsatyn aldy.
— Áli kúnge deıin folıı qyshqylyn alyp, iship, josparlaý degendi bilmeımiz. Eki aı buryn eri de, áıeli de ishýi tıis. Perzenthanada jatqan kezde túsik jasaý qaýpi bar áıelder boldy janymda. Olar úıden kelgen tamaqty ishpeıdi, doner, chıkenge tapsyrys beredi, gazdy sýsyn ishedi. Em qona ma? Suradym da sol kezde. Qalaı bosanady? Іshek-qaryn desek jıirkenetin jaǵdaıǵa jetkenbiz. Sebebi aýyz qýysymyzdyń dám sezýi ózgerdi. Túrli dámdeýishi bar dúnıeni jep, buzyldy. Qateligimiz mine osynda. Sý da durys ishpeıdi. Dalaǵa shyǵyp júrmeımiz. Bala ómirge kelgen soń jarnamasy ádemi túrli tamaq alyp beremiz. Onyń da densaýlyǵyn qurtyp qoıamyz, — dedi ol.
Baqytgúl Jalǵasbaıqyzy turmys quratyn qyzdardy aldymen chekaptan ótkizip, emdep alǵan durys dep sanaıdy. Dárýmenderin tekserip, jetpegenin jetkizse, quba-qup.
Tipti aýylda bári bir-birin biledi, tanıdy. Jańa túsken kelinderdi shaqyryp, aqparattandyrsa da bul durys. Zeınetker gınekologtarmen, kópbalaly analarmen de kezdestirse, tálim-tárbıe berer edi.
— Aýylda tórt balasy bar kelinshek besinshi balasyn bosanǵanda kóz jumdy. Sábıi aman qaldy, biraq olar anasynan aıyryldy. Bıyl da kópbalaly kelinshek kóz jumdy. Ol bosanǵanǵa deıin jumysta júrdi, tynym tappaǵan. Shaýyp júrip, kóz jumǵanda týma-týystary dárigerlerdi kinálady. Biraq áıel bosanǵanǵa deıin álsirep te qalǵan shyǵar. Gınekologııanyń aqyly qyzmetiniń de keri áseri bar. Kelinshekter aýylda emes, qalada bosanǵandy jón kóredi. Qalada aqshasyn berse, ózine erekshe kútim kórsetetinin biledi. Bul jasyryn emes, ony bári biledi. Aýylda ondaı kórmedim, biraq birin-biri tanıdy, súıinshi suraıdy, — dedi Baqytgúl Jalǵasbaıqyzy.
Eske salsaq, Prezıdent 2020 jyly Aqtóbede ana ólimi 13 ese artyp ketkenin aıtyp, árqaısysyn tekserýdi tapsyrǵan edi. Sol kezde ákimder jaýap berý kerek dep aıtty.
Arada 5 jylǵa jýyq ýaqyt ótkenimen, Aqtóbe áli de ana ólimi eń kóp tirkelgen oblystar qatarynda.
Ádette ana men bala ólimine qatysty iste tergeý bastalǵanymen, sotqa jete bermeıdi. Aqtóbe oblystyq soty baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, byltyr dál osyndaı oqıǵaǵa baılanysty is túspegen.
