23 qyrkúıek. Jylnama
Kazinform oqyrman nazaryna 23 qyrkúıekke arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Kún men tún teńeletin kún
Kúzgi kún men túnniń teńelýi Soltústik jarty sharda astronomııalyq kúzdiń jáne ońtústikte kóktemniń bastalýyn bildiredi. Dál osy kúni kún men túnniń uzaqtyǵy teńesedi. Kún barlyq endikterde dál shyǵysta shyǵyp, batysta dál batady. Polıýsterde kún dıskiniń jartysy kókjıek boıymen sheńber boıymen qozǵalady.
Halyqaralyq ym-ıshara tilderiniń kúni
BUU Bas Assambleıasy 23 qyrkúıekti Halyqaralyq ym-ıshara tilderiniń kúni dep jarııalady, óıtkeni bul kúni 1951 jyly Dúnıejúzilik sańyraýlar federatsııasy quryldy. Ol – búkil álemde estimeıtin adamdardyń quqyqtaryn qorǵaıtyn jáne ulttyq sańyraýlar qaýymdastyqtarynyń qyzmetin úılestiretin halyqaralyq úkimettik emes kommertsııalyq emes uıym.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1935 jyly Qazaq AKSR Halyq komıssarlarynyń keńesi Qazaq memlekettik kórkem galereıasyn uıymdastyrý týraly Qaýly qabyldady. 1965 jyly Qazaq KSR Mınıstrler keńesi galereıaǵa jeke ǵımarat bólý týraly sheshim qabyldady. 1976 jyly galereıanyń ataýy Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik óner murajaıy bolyp ózgertildi. 1984 jyly galereıaǵa Qazaq KSR Halyq sýretshisi Á. Qasteevtiń esimi berildi.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Kolýmbııa Respýblıkasynyń arasynda dıplomatııalyq qatynastar ornady. Kolýmbııa Respýblıkasy – Ońtústik Amerıkannyń soltústik-batysyndaǵy memleket. Aýdany – 1,14 mln km2. Astanasy – Bogota qalasy. Memlekettik tili – ıspan. Aqsha birligi – kolýmbııalyq peso.
1993 jyly Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan basshylary Ortalyq Azııada Ekonomıkalyq odaq qurý týraly kelisimge qol qoıdy.
1994 jyly Aqmola ýnıversıtetine Sáken Seıfýllın esimi berildi.
1998 jyly Almatyda tanymal kompozıtor Áset Beıseýovke eskertkish ornatyldy.
2003 jyly Astanada І Dúnıejúzilik jáne dástúrli dinder sezi bastaldy. Onyń jumysyna ıslam, hrıstıan, ıýdaızm, sıntoızm, ındýızm jáne býddızmniń meılinshe bedeldi ókilderi qatysty. Sezdiń qatysýshylary quramynyń kórnekiligi men joǵary deńgeıi konfessııaaralyq forým ótkizý jónindegi Qazaqstan bastamasynyń júzege asýynyń daýsyz tabysyna aınaldy. Dinder dıalogi І Sezdiń tujyrymdamalyq ıdeıasy jáne daý-damaıdy sheshý tásili retinde dinaralyq jáne ultaralyq qarym-qatynastardaǵy kúsh kórsetý men terror ádisterine qarsy qoıyldy.
Sezdiń ıdeıasyn K. Annan, Dj. Býsh, M. Tetcher, Tszıan Tszemın, N. Mandella, J. d'Esten jáne álemniń ózge de asa yqpaldy saıasatkerleri qoldady. Forým qorytyndysy boıynsha rýhanı kóshbasshylar bolashaqtaǵy úılesimdi álemniń negizderi retinde adamzat úshin beıbitshilik pen órleýdi qamtamasyz etý jáne barlyq qoǵamda turaqtylyqty saqtaý baǵytyndaǵy birlesken is-áreketteri týraly málimdegen deklaratsııa qabyldady. Aýqymdy sharanyń tabysy І Sezdiń dinaralyq forýmdy ár úsh jylda bir retten kem emes turaqty negizde ótkizip turý týraly sheshiminde bekitildi.
2005 jyly Aqtóbede Álııa Moldaǵulovanyń memorıaldyq kesheni ashyldy. Qoladan quıylǵan Álııanyń beınesi granıt tuǵyrǵa ornatylǵan. Eskertkishtiń eki jaǵyndaǵy granıt bederlerge saq dáýirinen bastap qazirgi kezeńge deıingi qazaq tarıhy beınelengen. Memorıal avtorlary – belgili músinshiler Baqytjan Ábishev pen Esken Sergebaev.
2009 jyly Shyǵys Qazaqstannyń Jarma aýdanyndaǵy Qalbataý aýylynda Er Jánibek batyrdyń memorıaldyq kesheni saltanatty túrde ashyldy. Keshen qolyndaǵy naızasymen beınelengen batyrdyń alty metrlik qola eskertkishinen turady. Onyń eki jaǵynda eki qasqyr tursa, al arqa jaǵynda bıiktigi 45 metrlik stella bar. Eskertkishten 30 metrdeı jerde Er Jánibektiń kesenesi ornatylǵan. Er Jánibek, Jánibek Berdáýletuly (1714-1792) – jońǵar shapqynshylyǵy kezinde erekshe kózge túsken batyr, sheshen. Ol úsh júzdiń handary Ábilmámbet jáne Abylaı (Ábilmansur) kezinde jońǵar shapqynshylaryna qarsy soǵystarda qazaq qolynyń sardarlary Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, Ýaq Ótegen jáne Oraqbaı, Malaısary qatarly batyrlarmen tize qosa otyryp, «Quba Qalmaq» atalǵan jońǵar shapqynshylaryna qarsy soǵystarda kúresken qolbasy, áıgili sheshen, ádil bı ári sol kezdegi tutas Abaq Kereıdiń el ıesi bolǵan.
2010 jyly «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń aıasynda alǵash ret jergilikti mańyzy bar tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń Memlekettik tizimi qurylyp, bekitildi.
2011 jyly QR Ulttyq banki 500 teńgelik «Esik kósemi» jáne 50 teńgelik «Óskemen» eskertkish monetalary aınalymǵa shyǵardy. «Esik kósemi» monetasy 925 synamdy kúmisten jasalǵan, massasy – 31,1 gramm, sıpattalǵan sheńberdiń dıametri – 38,61 mm, daıyndaý sapasy – «proof», taralymy – 5 myń dana. «Óskemen» eskertkish monetasy – «Qazaqstannyń qalalary» monetalar serııasyndaǵy ekinshi moneta.
2012 jyly Maınıngen qalasynyń (Germanııa) memlekettik teatrynda «Abaı» operasynyń nemis tilindegi premerasy ótti.
2013 jyly belgili reseılik jazýshy Gennadıı Vasılev «Han Bókeı» tarıhı romanyn jazyp shyqty. Kitapta qazaq hany Bókeıdiń taǵdyryndaǵy Astrahan gýbernııasynyń róli, 1801 jyly kóktemde ımperator Pavel I sońǵy jarlyǵy boıynsha Edil men Jaıyq ózenderiniń arasyna Kishi júz qazaqtarynyń qonys aýdarýy týraly baıandalady.
2014 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq Bankiniń «Almanyń otany» jáne «Halyqaralyq ǵarysh stansasy» monetalary halyqaralyq segizinshi «Moneta shoqjuldyzdary-2014» (COINS-2014) moneta baıqaýynyń jeńimpazdary atandy.
2016 jyly Almatydaǵy Sh. Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń «Kıno terrıtorııasy» klýbynda úzdik balalar róli úshin «KınoMalyshok-2016» syılyǵy jas akter Amangeldi Qusaıynovqa («Úzilmegen úmit» fılmi) berildi. Fılmdegi basty rólderdi Almaty jáne Almaty oblysy balalar úıiniń tárbıelenýshileri, sonymen qatar Ońtústik Koreıanyń balalary somdady. Kartınanyń negizgi túsirý jumystary Shyǵys Qazaqstan oblysynda ótken. Fılmniń mýzykasyn elimizdiń tanymal kompozıtory Qýat Shildebaev jazǵan. Al, fılmge mýzyka jazý barysynda Batyrhan Shúkenovtiń saksofonmen oryndaǵan ımprovızatsııasy negiz bolǵan.
2019 jyly Uly Dalanyń birneshe myńjyldyq tarıhynan syr shertetin «Uly Dala Tarıhy» kitaby Pragadaǵy «Card Couture Award-2019» festıvalinde eń joǵary nagradaǵa ıe boldy. Bul — jyl saıyn jeti atalym boıynsha beriletin Eýropadaǵy eń bedeldi, úzdik marapattardyń biri.
2020 jyly QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Samarqand qalasynda (Ózbekstan Respýblıkasy) Qazaqstannyń Bas konsýldyǵyn ashý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
2020 jyly Qazaqstanda Ónerkásipti damytý qory quryldy. Qordy qurý óńdeýshi ónerkásiptiń otandyq kásiporyndaryn memlekettik qoldaý sharalaryn keńeıtýge múmkindik beredi. Qor otandyq kásiporyndardy 3%-dan aspaıtyn mólsherleme boıynsha qoljetimdi qarjylandyrýdy qamtamasyz etýge baǵyttalady.
2021 jyly Túrkııada Ystanbul qalasynda «Jahandaný órkenıetindegi qazaq álemi» atty qazaqtardyń Kishi quryltaıy ótip, onyń aıasynda sheteldegi qazaq dıasporasynyń eń qyzyqty máseleleri boıynsha nátıjeli pikir almasý boldy.
Qazaqtardyń Kishi quryltaıynyń jumysyna Túrkııa men Eýropa elderinen 100-den astam qazaq qaýymdastyǵynyń ókilderi, Qazaqstannyń mádenı mekemeleri men joǵary oqý oryndarynyń ókilderi qatysty.
Shara nátıjesinde Qazaqstan tarapy Kishi Quryltaıǵa qatysýshylarǵa mádenıet, qazaq halqynyń tarıhy, Qazaqstannyń qazirgi ómiri týraly ádebıetterdi syıǵa tartty.
2021 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq mýzeıinde «Álem taǵy» atty biregeı kórmeniń saltanatty tusaýkeseri ótti. Elordalyq murajaıda alǵash ret ataqty patsıfıst sýretshi Gonsalo Mabýndanyń (Mozambık) «Taq» jáne «Maska» túpnusqa músinderi usynyldy. Erekshe músinderdiń biregeıligi olardyń isten shyqqan qarýlardan jáne onyń synyqtarynan jasalǵandyǵynda. Sýretshiniń shyǵarmalary soǵysty eske túsiretin zattardan quralǵanymen, adamzatty beıbitshilik pen kelisimge shaqyrady.
2021 jyly Astanada qazaqtyń umytylyp bara jatqan salt-dástúrleri men ádet-ǵuryptaryn jańǵyrtýǵa arnalǵan «Jas nomad» jobasy iske qosyldy, oǵan 14 pen 29 jas aralyǵyndaǵy barlyq jastar qatysa alady.
2022 jyly atyraýlyq arheologter tarıhı-mádenı mańyzy jaǵynan biregeı jańalyq ashty – olar ishinde kerýen saraıy bar eldi mekendi anyqtady. Ol kezdeısoq tabylǵan. Olar qazýǵa kiriskende, bul Uly Jibek joly boıynda ornalasqan kóne qonys ekenin túsinedi. Arheologter sonymen qatar, aýmaǵy 30h40 metr bolatyn kerýen saraıyn da tapty. Qonys jeti han jerlengen ataqty Saraıshyq qalasynan 25 shaqyrym jerde ornalasqan.
2022 jyly qazaqstandyq Evgenıı Fedorov Výllongong qalasynda (Aýstralııa) velosporttan álem chempıonatynda altyn medal jeńip aldy. Ol toptyq jarysta úzdik atandy (169,8 shaqyrym).
2023 jyly Almatyda Qazaqstannyń oftalmologııalyq qyzmetiniń ózekti máselelerine arnalǵan «Oftalmologııadaǵy dástúrler men ınnovatsııalar» atty ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótti. Shara tarıhymen, qoǵamǵa sińirgen eńbegimen maqtanatyn Qazaq kóz aýrýlary ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń 90 jyldyǵyna arnalyp otyr. Qazaq kóz aýrýlary ǵylymı-zertteý ınstıtýty – eresekter men balalardyń kóz aýrýlaryn emdeý jáne konsýltatsııa beretin elimizdegi eń kóne medıtsınalyq mekemelerdiń biri. Mine, 90 jyl boıy Qazaqstannyń akademııalyq elıtasy otandyq medıtsına flagmanynyń bıik belesterin ustap keledi.
2023 jyly Tarazda Qazaqstan Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylov pen Qyrǵyzstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabınetiniń tóraǵasy - prezıdent ákimshiliginiń basshysy Aqylbek Japarovtyń qatysýymen Qazaqstan-Qyrǵyzstan Úkimetaralyq keńesiniń 11-shi otyrysy ótti. Shekteýli jáne keńeıtilgen quramdaǵy kelissózder barysynda taraptar ekijaqty yntymaqtastyqtyń ózekti máseleleri boıynsha pikir almasty. Eki memleket basshylarynyń kúsh-jigeriniń arqasynda sońǵy jyldary qazaq-qyrǵyz strategııalyq seriktestigi joǵary serpinge ıe boldy.
