2030 jylǵa deıin qaterli vırýsty joıý qajet
Ol úshin otandyq medıtsına salasynyń mamandary keshendi aldyn alý jumystaryn júrgizý kerektigin alǵa tartady. ıAǵnı metadonmen emdeý sharalaryn qolǵa alý kerek degen oıda. Jaqynda «Aman-saýlyq» QQ «Tıimdi basqarýdy qoldaý bastamasy» baǵdarlamasy (USAID) aıasynda «Ortalyq Azııa Qory» KQ-nyń qoldaýymen Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligimen, JITS-tyń aldyn alý jáne onymen kúresý jónindegi respýblıkalyq ortalyqpen, QR Psıhıatrııa, psıhoterapııa jáne narkologııa jónindegi respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik ortalyǵymen birlese «Qazaqstanda AITV-nyń aldyn alý úshin apıyndyq almastyrýshy emdi endirý» jobasyn aıaqtady.
Joba sheńberinde Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy JITS pen AITV-nyń aldyn alý jáne ınektsııalyq esirtikini qoldanatyndar arasynda esirtkige táýeldilikti tómendetý úshin tórt óńirde - Almaty, Aqtaý, Atyraý, Shymkentte demeýshi em máselelerine qatysty qoǵamdyq tyńdaýlar ótken bolatyn. Mamandar tyńdaý nátıjelerimen bólisti.
Esirtkilerdi tutyný jáne AITV indetiniń keńinen taralýy qoǵamdyq densaýlyqty qorǵaý salasyndaǵy kúrdeli máselege aınalyp otyr. Máselen, AITV indetine tez shaldyǵatyndar qatarynda kóbine ınektsııalyq esirtkilerdi qoldanatyn tulǵalar men olardyń jynystyq serikteri. Baǵalaý derekterine sáıkes, ınektsııalyq esirtkilerdi qoldanatyndardyń sany - 127 myńnan asady, onyń ishinde - 18 906 adam ǵana resmı tirkeýde tur. Qazaqstanda AITV indetiniń jynystyq qatynas arqyly taralýy kóp kezdesedi eken. Sońǵy jyldary bul kórsetkish 5 paıyzdan 60 paıyzǵa deıin ósken.
Ásirese, ınektsııalyq esirtkilerdi qoldanatyndarmen jynystyq qatynasqa túsken áıelder jıi osy derttiń qurbanyna aınalady eken. Qazaqstanda jáne jalpy búkil álem boıynsha esirtkige táýeldilikti emdeý úshin túrli amal-tásilder qoldanylyp keledi. Sonyń qatarynda zııandy tómendetýge baǵyttalǵan metadondy qoldana otyryp júrgiziletin apıyndy (opıoıdnaıa) almastyrýshy em sekildi ınnovatsııalyq ádister bar. Mamandar bul ádis keńinen zerttelgenin, onyń ústine kóptegen zertteýler onyń tıimdiligin dáleldep otyrǵanyn aıtýda.
- Metadon parenteraldi (qan arqyly) qoldaný arqyly AITV men JITS-tyń taralýyn azaıtady. Óıtkeni ol ınektsııalyq esirtki emes. Alaıda ınektsııalyq esirtki paıdalanatyndardyń 50 paıyzy apıyndyq almastyrýshy emmen qamtylǵan jaǵdaıda ǵana AITV azaımaq. 2017 jylǵa qaraı esirtkige táýeldi 600 adamdy osy emmen qamtýdy josparlap otyrmyz. Sóıtip, jyl saıyn olardyń sanyn arttyra beremiz. Óıtkeni álemde barlyq qylmystyń shamamen 60 paıyzy adamdardyń aşy sýǵa sylqııa toıǵanynda nemese esirtkiden esi ketkende oryn alady. Mysaly, esirtkige táýeldi adam kúnine geroın satyp alýǵa shamamen 6 myń teńge jumsaıdy, al metadonnyń bir kúndik mólsheri 200 teńge ǵana turady, - deıdi Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń bas psıhıatr-narkology Saǵat Altynbekov.
Onyń aıtýynsha, eger Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik qorǵaý mınıstrligi oń sheshim qabyldasa, keler jyly respýblıkanyń 16 qalasynda narkodıspanser janynan metadon beretin oryndar ashylýy múmkin.
Metadon dep otyrǵanymyz - ishke qabyldaıtyn shárbat nemese dári túrindegi sıntetıkalyq esirtki dárisi. «Oblystyq narkodıspanserlerdiń jyldyq bıýdjeti 300 mıllıon teńge, al biz aıtyp otyrǵan jobaǵa sonyń 1 paıyzy ǵana jaratylmaq» deıdi Saǵat Altynbekov.
Jalpy, elimizde 2008 jyldan bastap birqatar óńirde apıyndy almastyrý emin usyný jónindegi Birińǵaı ulttar uıymynyń pılottyq jobasy iske qosylǵan. Qazirgi tańda joba sheńberinde 10 qalada metadondy jiberetin beketter jumys istep tur. Baǵdarlama aıasynda barlyǵy esirtkige táýeldi 295 adam metadonmen qamtylǵan. Bıyl atalǵan pılottyq joba aıaqtalady. Endi ony respýblıka aýmaǵyna taratý qajettiligi týyndap otyr.
Mamandar apıyndyq almastyrýshy em zańsyz esirtkilerdiń qoldanylýyn tómendetetinine nemese múldem toqtatatynyna, nátıjesinde, esirtkige táýeldilerdiń arasyndaǵy qylmyskerliktiń deńgeıiniń tómendeýine ákeletinine senimdi. Esirtkini mólsherinen tys tutyný qaýpin azaıtady, sonyń nátıjesinde, oryndalatyn ólim-jitim deńgeıi tómendeıdi, almastyrýshy emdi qabyldaıtyndardyń ómir súrý sapasy men densaýlyǵy jaqsarady, uzaq ýaqyt boıy emdelýdi qajetsinetin aýrýlar (AITV, týberkýlez, gepatıt) kezinde emdi buljytpaı qabyldaýǵa múmkindik jasaıdy degen tujyrymǵa kelip otyr. Sondaı-aq nashaqorlyqty emdeýdiń dástúrli statsıonarlyq tásiline qaraǵanda almastyrýshy emniń ekonomıkalyq turǵydan tıimdi ekeni dáleldengen eken.
- «Zııandy tómendetýge» negizdelgen bul tásil adamǵa esirtkiden tolyǵymen bas tartýǵa kómektesýdiń mańyzdylyǵyn joqqa shyǵarmaıdy, alaıda esirtkini qoldanatyn kóptegen adamdar úshin osy maqsatqa jetý uzaq ýaqyt ketýi múmkin ekendigin, sondaı-aq osyndaı jaǵdaıda vırýstardyń, birinshi kezekte, AITV-nyń jáne gepatıttiń taralýy, basqa da aýrýlardyń damý qaýpi joǵary bolǵanda qıyndyqtar bolatynyn moıyndaıdy. 2016-2017 jyldar aralyǵynda apıyndyq almastyrýshy emdi júrgizetin beketterdi jergilikti bıýdjet esebinen qarjylandyrý kózdelýde. Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń 2016 jyldyń 6 maýsymyndaǵy № 05-1-30/3668 buıryǵyna sáıkes osyndaı beketter narkologııalyq uıymdar qurylymyna engizilgen, - deıdi «Aman-saýlyq» QQ prezıdenti Baqyt Túmenov.
Nursulý MYRZAHMETOVA
"Aıqyn" gazeti, 2016 jyl 13 shilde