2024 jylǵy áýe qaýipsizdigindegi qarama-qaıshylyq: Apat sırek, ólim kóp

ASTANA. KAZINFORM – Halyqaralyq áýe kóligi qaýymdastyǵynyń (IATA) avıatsııalyq qaýipsizdik týraly keıingi baıandamasy ártúrli kórinis beredi: áýe oqıǵalarynyń jalpy deńgeıi jaqsardy. Biraq 2024 jyly adam ólimi men qaza tapqandar sany boıynsha apattar jıilegen. 

Baıandamaǵa sáıkes, 2024 jyly áýe oqıǵalarynyń jalpy deńgeıi mıllıon reıske 1,13 boldy (880 000 reıske bir apat). Al reısterdiń jalpy sany — 40,6 mıllıon. Bul — bes jyl ishindegi ortasha kórsetkishten jaqsy (1,25), alaıda 2023 jylǵy deńgeıden (1,09) birshama joǵary.

2024 jyly 46 áýe oqıǵasy tirkeldi, onyń jeteýi ólim-jitimmen aıaqtaldy. Jolaýshylar ushaqtaryna qatysty — 33 oqıǵa, júk ushaqtarymen baılanysty 13 oqıǵa boldy. Nátıjesinde bortta 244 adam, sondaı-aq odan bólek 7 adam qaza tapty. Degenmen, ólim qaýpi salystyrmaly túrde tómen bolyp qaldy — 0,06. Bul — bes jyldaǵy ortasha kórsetkishten (0,10) tómen. Demek, adam 15 871 jyl boıy kún saıyn ushsa, apatqa ushyraýy múmkin degendi bildiredi.

Óńirlik málimetterge sáıkes, Soltústik Amerıkada áýe oqıǵalarynyń deńgeıi mıllıon reıske 1,20-ǵa deıin artty. Onyń ústine, negizgi oqıǵalar ushý-qoný jolaǵynan asyp ketý jáne artqy bólikteriniń soqtyǵysýy boldy. Azııa-Tynyq muhıty aımaǵynda bul kórsetkish mıllıonǵa 1,04-ke deıin ósti. Biraq ólim qaýpi deńgeıi ózgergen joq. Afrıkada áýe apattarynyń eń joǵary deńgeıi tirkeldi — mıllıon reıske 10,59.

Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkada avıatsııalyq oqıǵalardyń shamaly ósýi baıqaldy. Al Eýropada deńgeı turaqty bolyp qaldy, mıllıon reıske — 1,02. Latyn Amerıkasy men Karıb teńizi aımaǵynda oqıǵalardyń eń kóp taraǵan túri ushaqtyń artqy bóliginiń soqtyǵysýy boldy. Bul rette áýe apattary men ólim qaýpi kórsetkishteri ósken. Áýe apattarynyń tarıhı tómen deńgeıi bar Soltústik Azııada bir ǵana oqıǵa tirkeldi.

Statıstıkalyq tendentsııalardan bólek, salanyń qıyndyqtary jeke oqıǵalardy beıneleıdi. 2024 jyl 2 qańtarda bolǵan qaıǵyly oqıǵamen bastaldy. Sol ýaqytta jaǵalaý kúzetiniń ushaǵy ushý-qoný jolaǵynda Japan Airlines kompanııasynyń Airbus A350-900 ushaǵymen soqtyǵysyp, bes adam mert boldy.

Ótken jyldyń sońyna qaraı eki iri ushaq apaty boldy. 25 jeltoqsanda Qazaqstanda, Aqtaý mańynda Azerbaijan Airlines áýe kompanııasynyń Embraer 190-100 IGW2 ushaǵy apatqa ushyrap, 38 adamnyń ómirin qıdy. Birneshe kúnnen keıin Jeju Air kompanııasynyń Boeing 737-800 ushaǵy Mýan halyqaralyq áýejaıynda apatqa ushyrady. Sonyń saldarynan borttaǵy 181 jolaýshy men ekıpajdyń 179-y qaza tapty.

Qaıǵyly úrdis 2025 jyldyń alǵashqy aılarynda tirkelgen kóptegen áýe oqıǵalarymen jalǵasty. 9 qańtarda Brazılııanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy San-Paýlý shtatynda shaǵyn áýe kemesi apatqa ushyrady, bir adam qaza tapty, taǵy jeteýi jaraqat aldy. 29 qańtarda Vashıngtonda 67 adam qaza tapqan áýe qaqtyǵysy boldy. 31 qańtarda Fıladelfııada Learjet 55 ushaǵy soqtyǵysyp, jeti adam qaza taýyp, úıler órtendi. Bir aptaǵa jeter-jetpes ýaqyt ótken soń San-Paýlýda taǵy bir shaǵyn ushaq apatqa ushyrap, kem degende eki adamnyń ómirin qıdy, taǵy eki adam jaraqat aldy. Eń sońǵy oqıǵa Torontoda tirkeldi. Onda Delta Airlines ushaǵy apatqa ushyrap, kem degende 15 jolaýshy zardap shekti.

Osy oqıǵalarǵa qaramastan, esepte avıatsııalyq qaýipsizdik salasyndaǵy úzdiksiz progreske basa nazar aýdarylady. Ol uzaq merzimdi derektermen de rastalyp otyr. 2005 jyldan bastap 1 468 áýe oqıǵasy tirkeldi, onyń 262-si adam ólimimen aıaqtaldy, bortta 8 076 adam qaıtys boldy jáne oqıǵadan keıin 273 adam óldi.

IATA bas dırektory Vıllı Ýolsh: 

— Jaqynda oryn alǵan atyshýly ushaq apattaryna qaramastan, mundaı oqıǵalar óte sırek kezdesetinin este ustaǵan jón. 2024 jyly 40,6 mıllıon reıs jasaldy, onyń jeteýinde adam ólimi bolǵan oqıǵa tirkeldi. Sonymen qatar, avıatsııalyq qaýipsizdiktiń uzaq merzimdi kórsetkishteri únemi jaqsaryp kele jatqandyǵyn kórsetedi. On jyl buryn orta eseppen bes jyldyq kezeńde (2011-2015) 456 000 reıste bir apat boldy. Búgingi tańda sońǵy bes jyldaǵy ortasha kórsetkish (2020-2024) árbir 810 000 reıs úshin bir apatty quraıdy. Mundaı jaqsarý árbir ólimniń ózi tym kóp ekenin bilýimizdiń arqasynda múmkin boldy. Biz ushaq apatynan qaza tapqandardyń barlyǵyn eske alamyz, shyn júrekten kóńil aıtamyz jáne reısterdi odan da qaýipsiz etýge tyrysamyz. Bul úshin qaýipsizdik derekterin, onyń ishinde 2024 jylǵy qaýipsizdik esebin jınaý — bizdiń eń qýatty quralymyz, - dedi ol. 

Taldaý sońynda IATA negizgi problemalardy bóle kórsetedi: 2018-2023 jyldary aralyǵynda bolǵan áýe oqıǵalarynyń tek 57 paıyzy boıynsha tergeý týraly esepter jarııalandy. Bul qaýipsizdik salasyndaǵy mańyzdy málimetterge qol jetkizýdi shekteıdi.

— Ushaq apattaryn tergeý — áýe qaýipsizdigin arttyrýdyń mańyzdy quraly. Tıimdilik úshin tergeý týraly esepter tolyq, qol jetimdi jáne jedel bolýy tıis. Chıkago konventsııasynyń 13-qosymshasyna sáıkes, bul — memlekettiń tikeleı mindeti. Saıası sebeptermen esepterdi jasyrýǵa múldem bolmaıdy. Eger kedergi múmkindik sanalsa, onda bizge apattardy tergeý tájirıbesi shekteýli elderge tehnıkalyq qoldaý kórsetý boıynsha úılestirilgen jahandyq kúsh-jiger qajet, - dedi Vıllı Ýolsh.

Buǵan deıin IKAO Eýropalyq jáne soltústikatlantıkalyq bıýrosynyń dırektory Nıkolıa Rallo Qazaqstannyń Aqtaý mańyndaǵy ushaq apatyn tergeý boıynsha esebin joǵary baǵalaǵanyn jazǵan edik.