2023 jyly Qazaqstan jáne jahan ekonomıkasyn ne kútip tur – sarapshylar pikiri
Jusan Analytics zertteý ortalyǵynyń qoldaýymen uıymdastyrylǵan is-shara barysynda sarapshylar erkin mıkrofon formatynda qazirgi ekonomıkalyq syn-tegeýrinderdi talqylap, oılaryn ashyq jetkizýge múmkindik aldy.
«Álemdik ınflıatsııanyń ósimine baılanysty úsh negizgi faktordy atap ótýge bolady. Birinshisi – ýltrajumsaq aqsha-nesıe saıasaty. Mundaı jaǵdaıda biz keıingi 10-15 jyl qatarynan ómir súrip kelemiz. Ol, ásirese pandemııa jaǵdaıynda aqsha qarajatynyń quıylýymen anyq baıqaldy. Ekinshisi – óndiristik jáne logıstıkalyq tizbektiń úzilýi. Ony 2020-2021 jyldary baıqaǵan edik. Úshinshisi – geosaıası táýekelder. Bul jaıt álemdik ınflıatsııanyń artýyna septigin tıgizip otyrǵany anyq», - dedi Jusan Analytics basqarýshy dırektory Ánýar Qýandyqov.
Sonymen qatar, ol álemdik ekonomıka ósiminiń baıaýlaýyna nazar aýdartty.
«Álemdik ekonomıka ósiminiń baıaýlaı túskenin kórip otyrmyz. Jekelegen óńirler teris aımaqqa enip ketken. Sondaı-aq, qazirgi ýaqytta memlekettiń jınaqtalǵan qaryz kólemi artyp barady. Jahandyq qaryz daǵdarysynyń táýekeli de bar. Bul – negizgi syn-tegeýrin. Árıne, kóptegen eldiń aýqymdy áskerı is-qımylǵa tartylýy sııaqty syn-tegeýirin de bar», - dedi ol.
Jusan Analytics jetekshisi álemdik ınflıatsııa men jalpy ishki ónimge qatysty statıstıkalyq aqparatty da atap ótti.
«Statıstıkaǵa kóz júgirte otyryp, álemniń 80 eliniń 60-ynda ınflıatsııanyń 2 eseden astamǵa artqany baıqalatyndyǵyn kórdik. Tipti, 28 elde ınflıatsııa 4 esege asyp túsken. Keıingi 5 jyldyń ishinde ekonomıkalyq ósim boıynsha teris aýytqýǵa túsip ketken 20 el de bar eken. Osy eki tizimdi salystyra kele, 15 elde ınflıatsııanyń óte joǵary ósimi jáne ekonomıkalyq quldyraý bar ekendigin baıqadyq. Al bul – álemdik ekonomıkanyń 41 paıyzyn alatyn elder. 2023 jylǵa arnalǵan boljam munan da nashar. Eger, sońǵy boljamǵa sáıkes bıyl álemdik JІÓ ósimi 3,2 paıyz bolsa, kelesi jyly 2,7 paıyzǵa deıin baıaýlamaq. Qazirgi ýaqytta álemde týyndaýy múmkin daǵdarystyń tereńdigi men uzaqtyǵyna qatysty ortaq ymyra joq ekendigin eskersek, onda 2023 jylǵy kórsetkishter munan da nasharlaı túsetindigin túsinemiz», - dedi Á. Qýandyqov.
Sarapshy Halyqaralyq valıýta qorynyń da boljamymen bólisti. Oǵan sáıkes álemdik ekonomıka ósimi 2 eseden astamǵa tómendep, shamamen 1 paıyzdan astamdy ǵana quraıtyn bolady.
QR Ulttyq Banki Aqsha-kredıt saıasaty departamentiniń dırektory Rústem Orazalın elimizde ınflıatsııanyń kúsheıe túskendigin basa atap ótti. Onyń aıtýynsha, jaǵdaıdy birqatar qosymsha faktor kúrdelendire túsip otyr.
«Biz baıqap otyrǵan mezettik faktorlar bar. Olar qosymsha shokpen tereńdeı tústi. Ony, naýryzda ne bolǵanyn, jazda valıýta baǵamyna qatysty qandaı jaıttyń týyndaǵanyn bárimiz baıqap otyrmyz. Qyrkúıekte saıası ahýaldyń kúrdelenip, Reseı azamattarynyń elimizge jappaı kelýine baılanysty ınflıatsııanyń jedeldeı túsýine tap boldyq. Bul jaıt ınflıatsııalyq boljamdy jedeldetip, aqsha-kredıt retteýshisi úshin zor qater tóndirdi. Bolyp jatqan barlyq jaıtqa qatysty pikirimiz, ıá, jahandyq syn-tegeýirindi baıqap otyrmyz», - dedi ol.
Osy oraıda, bank ókili álemdegi ekonomıka qurylymy aıqynsyzdyq, jahansyzdaný jáne kómirteksizdendirý ósimi jaǵdaıynda ózgeriske ushyrap otyrǵandyǵyn aıtty, ıaǵnı monetarlyq saıasat úshin syn-tegeýrin artyp barady.
«Syn-tegeýrinderdiń sanyna qaramastan, ortalyq bankterdiń mandaty turaqty jáne negizgi bolyp qalǵanyn kórip otyrmyz jáne de ol buryn-sońdy bolmaǵan baǵa turaqtylyǵyna negizdeledi. Óıtkeni, bul ekonomıkanyń negizi sanalady. Eger bizde mundaı turaqtylyq bolmasa, onda ekonomıka eshkim úshin de jumys istemeıdi. Baǵa turaqtylyǵy bolmaı, árqaısymyz úshin qoǵamdyq ıgilik ákeletin uzaq merzimdi turaqty damý da bolmaıdy. Ásirese, joǵary ınflıatsııa aýyrtpalyǵy ony alyp júrýge múmkindigi tómender úshin barynsha júkteme túsiredi. Sondyqtan, qazirgi jaǵdaıda baǵa turaqtylyǵynyń qaıta qalpyna kelýi birshama ýaqytty alady jáne ortalyq bankterdiń quraldardy tabandy túrde qoldanýyn talap etedi», - dedi Rústem Orazalın.
Al, «Talap» qoldanbaly zertteýler ortalyǵy dırektorynyń orynbasary Asqar Qısyqov Qazaqstandaǵy ınflıatsııa monetarlyq sıpatta emes ekendigin basa aıtty.
«Suranys belgilengen baǵamen ósip bara jatyr. Al, halyqtyń shynaıy kirisi quldyraı tústi. Naqty mánde suranys qysqaryp otyr. Bizdegi ınflıatsııa monetarly emes qoı. Tipti, Prezıdent ınflıatsııanyń negizgi faktory – syrttan keletin ınflıatsııa ekendigin aıtqan bolatyn. Biraq, biz onymen kúresip qana otyrmyz. Ony monetarly sanap, bazalyq mólsherlemeni kóterip jatyrmyz. Bazalyq mólsherleme bankterdiń, iri depozıt ustaýshylardyń kirisin arttyrǵannan basqa eshteńege yqpal etpeıdi», - dedi Asqar Qısyqov.
Onyń paıymynsha, kredıtke áser etý turǵysynan alǵanda paıyzdyq kanal jumys istemeıdi. Óıtkeni, bankterdiń qorjynynyń 60 paıyzy – tutynýshylyq kredıt sanalady.