2022 jyl Qazaqstan jáne álem ekonomıkasyna qandaı ózgeris ákeldi
Álemde
Dúnıejúzilik bank tobynyń prezıdenti Devıd Malpass 2022 jyly tabysy tómen jáne ortasha elder tabıǵı gaz, tyńaıtqysh baǵasynyń aıtarlyqtaı ósýine tap bolǵanyn aıtty. Sonymen qatar, olar sońǵy onjyldyqtaǵy eń aýyr azyq-túlik daǵdarysyn bastan keshti. Álemniń biraz elinde, sonyń ishinde Aýǵanstan, Efıopııa, Sahel aımaǵy jáne Iemende turaqsyzdyq, qaqtyǵystar men zorlyq-zombylyq deńgeıi ósti. Ýkraınadaǵy qaqtyǵys adam ólimine, turǵyn úılerdiń qıratylyp, kúnkóristiń tómendeýine, mıllıondaǵan bosqyndardyń paıda bolýyna jáne ınfraqurylymǵa aýyr zalal ákeldi. Qalpyna keltirý quny qazirdiń ózinde mıllıardtaǵan dollarǵa baǵalanady.
Energııa qýaty men azyq-túlik baǵasynyń ósýi, sondaı-aq Eýropanyń tabıǵı gazǵa joǵary suranysyna baılanysty damýshy elder halyq jáne ekonomıka boıynsha jańa júktemelerge tap boldy. Energııa jetkiziliminiń buzylýy, ásirese otyn ımportyna táýeldi elderde ósý qarqynyn tómendetedi. Tabıǵı gaz baǵasynyń ósýi men tapshylyǵy tyńaıtqyshty jetkizý jáne daqyldardyń ónimdiligine qaýip tóndirdi. Sol sekildi baǵanyń ósýi elektr jelileriniń turaqsyzdyǵy men qorshaǵan ortany lastaıtyn otyndy paıdalaný aýqymynyń artýyna alyp keldi.
Jarııalanǵan boljamǵa sáıkes, bıyl Ortalyq Azııada taýarlar men qyzmetter óndirisi 3%-ǵa qysqarady. Óıtkeni, Ýkraınadaǵy jaǵdaıdyń saldary taýar jáne qarjy naryǵy, saýda jáne kóshi-qon baılanysy, sondaı-aq kásipkerler men tutynýshylardyń senim deńgeıine áser etedi.
Qazaqstanda
Eýrazııalyq damý bankiniń málimetinshe, Qazaqstan ekonomıkasy 2022 jyly ishki jáne syrtqy qıyndyqtarǵa tózimdilik tanytty. Oǵan salyqtyq-bıýdjettik saıasat aıasynda qabyldanǵan sharalardyń da áseri bar. Atalǵan banktiń baǵalaýy boıynsha, bıyl Qazaqstan ekonomıkasynyń ósýi 2,8% bolýy múmkin. Bul – qazirgi jaǵdaıdy eskere kelgende aıtarlyqtaı joǵary kórsetkish.
Inflıatsııa
Ulttyq banktiń derekteri boıynsha, qarashadaǵy jyldyq ınflıatsııa – 19,6%. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń aqparatyna sáıkes, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik (20 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha) bir jylda 22%-ǵa qymbattady. Bul – ótken jylmen salystyrǵanda 11,6 paıyzǵa joǵary. Azyq-túlik baǵasynyń ósýi jalǵasyp jatyr. Sońǵy aptada baǵa 0,2%-ǵa, aı bastalǵaly 0,6%, al jyl basynan beri 22,3%-ǵa ósken.
Inflıatsııany turaqtandyrý jáne ony orta merzimdi perspektıvada birtindep tómendetý úshin Ulttyq bank bazalyq mólsherlemeni birneshe ret kóterdi. Qańtarda – 10,25% bolsa, jeltoqsanda – 16,75%-ǵa jetti.
«Ulttyq bank bazalyq mólsherlemeni kóterdi jáne onyń ekonomıkalyq ósý men ınflıatsııa boıynsha boljamy aıtarlyqtaı nashar. Bazalyq mólsherlemeni qazirgi deńgeıde belgili bir ýaqyt ishinde saqtaý ekonomıkaǵa dezınflıatsııalyq áser etedi. Óıtkeni, Ulttyq bankte qater bolmaǵan jaǵdaıda mólsherlemeni kóterýdiń qajeti joq dep esepteıdi. Biz bul sheshimdi tolyǵymen qoldaımyz jáne forvard gaıdans úshin erekshe qýanyshtymyz. Ol uzaq ýaqyt ishinde alǵash ret ekonomıkalyq agentter úshin birmándi jáne aıqyn belgi boldy», - dedi qazaqstandyq ekonomıst Ǵalymjan Aıtqazın.
Táýelsiz qarjy sarapshysy Andreı Chebotarev bazalyq mólsherlemeniń kezekti ósýin teris sheshim dep sanaıdy. Onyń aıtýynsha, bazalyq mólsherlemeni kótere otyryp, Ulttyq bank ekonomıkany retsessııaǵa ıtermeleıdi, biraq ınflıatsııany tómendetpeıdi. Ulttyq bank óziniń boljamyn úshinshi ret qaıta qaraıdy, sebebi jarııalanǵan modelder men boljamdar jumys istemeıdi.
Teńge
Ulttyq valıýtaǵa keletin bolsaq, qańtarda baǵam 1 AQSh dollary úshin 433 teńge boldy. 23 jeltoqsandaǵy saýda-sattyq qorytyndysy boıynsha teńgeniń naryqtyq baǵamy bir apta ishinde 1,4%-ǵa (468,56-dan) nyǵaıyp, bir AQSh dollary úshin 461,97 teńge deńgeıine jetti. 27 jeltoqsanda teńgeniń baǵamy bir dollar úshin – 460,3 teńge.
Bıyl birneshe aı boıy teńgeni eýroǵa aıyrbastaý baǵamy dollarǵa aıyrbastaý baǵamynan edáýir artta qaldy. Máselen, foreks bırjasynda eýro men dollar 460 jáne 479 teńgege saýdalandy, al elordanyń aıyrbastaý núktelerinde teńgeniń eýroǵa baǵamy – 465-475, al AQSh dollary – 478-482 boldy. Eýro baǵamy qazaqstandyqtar úshin AQSh dollarynan qymbat boldy.
Ekonomıst Ǵalymjan Aıtqazın túsindirgendeı, valıýta baǵamyndaǵy mundaı jaǵdaıǵa dollardy jahandyq nyǵaıtý jáne AQSh-tyń aqsha-kredıt saıasatyn qatańdatýy sebep. Al, Eýropalyq ortalyq bank aqsha-nesıe saıasatyn qatańdatýdan aýlaq boldy. Bul Reseıge qarsy sanktsııalardyń engizilýine baılanysty Eýroaımaqtaǵy yqtımal ekonomıkalyq retsessııamen birge eýroǵa baǵamyna teris áser etti.
Bıyl naýryzda Ýkraınadaǵy jaǵdaıǵa baılanysty rýbldiń ortasha baǵamy 4,73 teńgege deıin tómendedi. Al, sáýir aıynda rýbl 5,77 teńgege kóterildi. Reseıden sheteldik brendter ketip, sanktsııalar jarııalanǵannan keıin rýbldiń nyǵaıýy jalǵasty. Mamyrda resmı aıyrbastaý baǵamy – 7,41 teńge, al qyrkúıekte – 8,24 teńge boldy. Ekonomıst Andreı Chebotarev atap ótkendeı, rýbldiń nyǵaıa túsý sebepteriniń biri – ımporttyń bolmaýy. Sonymen qatar, Reseı elde qalǵan valıýtany ala otyryp, jetkilikti mólsherde munaı eksporttady.
Jeltoqsanda Reseı rýbli uzaq ýaqyt ishinde alǵash ret AQSh dollaryna qatysty álsireı bastady. Rýbldiń quldyraýyna sebep – munaı baǵasynyń tómendeýi.
«Rýbldiń aıyrbastaý baǵamyna qysym Reseı eksportynyń tómendeýinen ǵana emes, sonymen qatar Itals dıskont kólemi men baǵasynan da boldy. Sonymen birge, ımporttyń birtindep qalpyna kelýi de sebep. Máselen, bıýdjettik statıstıkaǵa sáıkes qarashada ımporttan federaldy bıýdjetke túsetin salyq túsimderi 38 mıllıard rýblge ósip, 337 mıllıard rýblge jetti. Bul qaqtyǵys bastalǵannan keıingi joǵary mánge ıe. Sondyqtan, Reseı banki tarapynan rýbldiń kúrt álsireýin túsindirý tolyq jaýap emes», - dep túsindirdi Ǵ. Aıtqazın.
Sondaı-aq, A. Chebotarev Reseı ımporty Qazaqstan úshin arzandaı túsetindikten, rýbl baǵamynyń tómendeýi ınflıatsııa qysymyn álsiretetinin aıtyp ótti.
Sanktsııalar
Bıyl qańtar-qazan aralyǵynda Qazaqstan taýar eksportynan 71 mlrd AQSh dollar tabys tapty. Bul – sońǵy jyldardaǵy rekordtyq kórsetkish. 10 aıda Qazaqstan shetelge munaı satqany úshin 41,6 mlrd dollar aldy, ótken jylmen salystyrǵanda 59%-ǵa artyq. Bul jaǵdaıda fızıkalyq kólem azdap ǵana ózgerdi (plıýs 0,3 %). Oń dınamıka halyqaralyq naryqtardaǵy baǵa belgileýleriniń ósýimen túsindiriledi.
Ǵalymjan Aıtqazın túsindirgendeı, ósýdiń negizgi sebebi – Reseı Federatsııasyna qatysty ekonomıkalyq sanktsııalar aıasynda álemdegi munaı baǵasy men qazaqstandyq munaıǵa suranystyń artýy. Qazaqstannyń shıkizat eksportyna mundaı táýeldiligi – ekonomıkany ártaraptandyrý joqtyǵynyń aıqyn kórinisi.
