20 myńnan astam ólekse jınaldy: kıikter neden qyrylyp jatyr
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl kóktemde elimizdiń biraz óńirinde kıiktiń qyrylǵany jaıynda belgili boldy. Janýarlardyń óleksesin jınaý jumystary áli de jalǵasyp jatyr.
Janýar jeti oblystyń aýmaǵynda qyrylǵan
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń málimetine qaraǵanda, kıikten qaýipti aýrý anyqtalmaǵan. 2025 jylǵy 1 qańtardan bastap Qaraǵandy, Ulytaý, Qyzylorda, Pavlodar, Aqtóbe, Batys Qazaqstan jáne Atyraý oblystarynyń aýmaǵynda kıikterdiń ólekselerin jınaý jáne joıý jumystary atqarylyp jatyr. Baǵaly sanalatyn olardyń múıizderi de óleksesimen birge joıylady.
- Atalǵan jumystar óńirlerde birlesken vedomstvoaralyq ózara is-qımyl algorıtm aıasynda iske asyp jatyr. Atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde 2025 jylǵy 1 qańtardan bastap 9 sáýirge deıin 20 980 kıiktiń óleksesi jınalyp, joıyldy. Sondaı-aq asa qaýipti aýrýlardyń aldyn alý maqsatynda veterınarııalyq qyzmetter tarapynan ólekselerden synamalar alyndy. Nátıjesinde, bul synamalarda asa qaýipti aýrýlarǵa qatysty teris nátıje kórsetti. Mınıstrlik tarapynan osy baǵytta tıisti baqylaý men úılestirý jumystary turaqty túrde atqarylyp jatyr, - delingen vedomstvo aqparatynda.
Ekologııa mınıstrligi mamandary aqbókenniń qyrylýyna birneshe faktor áser etýi múmkin ekenin aıtyp otyr. Sonyń ishinde tabıǵı sebepterdi atap ótýge bolady. Klımattyq jaǵdaılardyń kúrt ózgerýi, qys mezgilinde qardyń qalyń túsýi, kóktemgi kezeńdegi kún raıynyń kúrt jylynýy sekildi ózgerister ańǵa óz áserin tıgizedi.
- Ǵylymı uıymdar mamandarynyń derekteri boıynsha, (Zoologııa ınstıtýty) qalypty jaǵdaıda kıikterdiń kúıleý kezeńinde jyl saıynǵy tabıǵı ólimi jalpy sanynyń shamamen 20 paıyzyna deıin jetýi yqtımal, al atalyqtary 50 paıyzǵa deıin ólýi múmkin. Kıik meken etetin aýmaqtarda mundaı tabıǵı qubylystar jıi kezdesedi. Búgingi kúnge deıin júrgizilgen veterınarııalyq zertteýler nátıjesinde kıikter arasynda pasterellez aýrýy tirkelmedi, - dep naqtylady mınıstrlik.
Atap aıtqanda, 2025 jylǵy kóktemgi kezeńde kóptegen kıik óleksesi Ulytaý oblysynyń Jezqazǵan jáne Qarajal qalalary mańynda, sondaı-aq bir bóligi sý aıdyndarynda tabylǵany tirkeldi. Ekologııa mınıstrligi atalǵan jaǵdaılarǵa eń aldymen klımattyq faktolar áser etkenin alǵa tartty. Bul turǵyda 2024-2025 jylǵy qys mezgiliniń erekshe qarly bolýy áser etken. Qys mezgilinde qardyń qalyń túsýine oraı azyq qorynynyń azaıýy kıikterdiń álsireýine ákelip soqty.
- Bıylǵy sáýir aıynyń 1-9 aralyǵynda kıiktiń tabıǵı ólimi boıynsha 39 fakti anyqtalyp, 9 078 kıik óleksesi tabyldy, - dep atalyp ótken vedomstvo málimetinde.
Ólekseni joıý jumystaryn kimder júzege asyrady?
Jaqynda áleýmettik jelide Batyr Seıkenov esimdi tabıǵat qorǵaýshy Ulytaýda kıik ólekselerin joıý jumystaryna ormanshylar men ańshylyq sharýashylyǵy mamandary, Ekologııa mınıstrligine qarasty memqyzmetshiler jumyldyrylǵany týraly vıdeosyn jarııalaǵan edi. Onyń sózine qaraǵanda, aqbókenderdiń óleksesi basqa da oblystardyń aýmaǵynda shashylyp jatyr.
Osy máselege oraı Kazinform agenttigi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine saýal joldady. Ekologııa mınıstrliginiń habarlaýynsha, Ulytaý oblysynda, sondaı-aq basqa da óńirlerde kıik ólekselerin jınaý men olardy joıý jumystaryn Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetiniń aýmaqtyq jáne vedomstvolyq bólimsheleri, veterınarııalyq qyzmetter, ákimdikter, polıtsııa jáne TJM qyzmetkerleri birlesip, vedomstvoaralyq ózara is-qımyl algorıtmi aıasynda júzege asyryp jatyr.
- Tik Tok áleýmettik jelisin paıdalanýshy Batyr Seıkenovtiń «Ulytaý oblysynda kıikterdiń óleksesin jınaýǵa jáne joıýǵa Ekologııa mınıstrliginiń memlekettik qyzmetkerleri, ormanshylar men ańshylyq sharýashylyǵy mamandaryn aıyrym belgisiz, kıim úlgisinsiz jumyldyrylyp jatyr» delingen aqparaty shyndyqqa janaspaıdy. Ulytaý oblysynyń aýmaǵynda kıik ólekseleri kóp tabylýyna baılanysy Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetiniń vedomstvolyq bólimshelerinen qosymsha kúsh jumyldyryldy. Jumyldyrylǵan barlyq maman ózderiniń quziretteri aıasynda belgilengen tártippen jáne qaýipsizdik talaptaryn saqtaı otyryp jumys isteıdi, - dep naqtylady mınıstrlikten.
Vedomstvo málimetinshe, qazirgi kezde ólekselerdi jınaý jumystarynyń basym bóligi aıaqtalǵan.
Qazaqstan aýmaǵynda kıikterdiń jalpy sany qansha?
Qazaqstanda kıikterdiń sanyn anyqtaý maqsatynda jyl saıyn kóktemgi áýe sanaǵy júrgiziledi. 2024 jylǵy sanaq jumystaryna sáıkes, Qazaqstanda kıikterdiń sany 2,8 mln boldy. Al bıylǵy tólin qosqanda, shamamen 4,1 mln-ǵa jetip qalýy múmkin.
Jaqynda Ulttyq quryltaıda Prezıdent kıik sanyn retteý máselesin qaıta zerdeleýdi tapsyrǵan edi.
Taıaýda Úkimet otyrysynan keıin ótken baspasóz máslıhatynda Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev kıik sanyn retteýge qatysty pikir aıtty.
— Biz kıik sanyn retteýge baılanysty ǵalymdar, sarapshylarmen kezdestik. Taǵy bir kezdesýdi kútip otyrmyz. Ǵylymı turǵyda bárin zerttep, búkil jaǵdaıdy eskerip, sheshim qabyldaýy kerek, — dedi mınıstr.
Osy oraıda, Ekologııa mınıstrligi qandaı usynystar daıyndap jatqanyn habarlady.
- Memleket basshysy Ulttyq quryltaıda kótergen kıik sanyn retteý máselesi ekojúıeniń turaqtylyǵy men aýyl sharýashylyǵy múddelerin teń ustaý turǵysynan erekshe mánge ıe. Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi qazirgi tańda bul máseleni tereń ǵylymı zertteýlerge súıene otyryp qaıta zerdelep jatyr. Kıik popýlıatsııasynyń ósý qarqyny, olardyń tabıǵı arealy men aýyl sharýashylyǵyna yqpaly jan-jaqty baǵalanady. Mınıstrlik saralanǵan jáne aımaqtyq erekshelikterdi eskeretin tásildi usynbaq. Bul rette qoǵamdyq tyńdaýlar, fermerler men ǵalymdardyń pikiri nazarǵa alynyp, ǵylymı ınstıtýttarmen birlesken jumys kúsheıtilip otyr. Kıikterdi zańsyz aýlaýmen kúres, olardyń qozǵalysyn baqylaý júıesin jetildirý, sondaı-aq quqyqtyq negizdi jańartý da usynystar qataryna engizilgen. Maqsat – kıikterdiń sanyn tek shekteý emes, tabıǵı tepe-teńdikti saqtaı otyryp, qoǵam men tabıǵat múddesin úılestirý, - delingen mınıstrliktiń Kazinform agenttigine bergen jaýabynda.
Aıta keteıik, buǵan deıin Ulytaý oblysynda 14 myńǵa jýyq kıiktiń óleksesi joıylǵany málim boldy.