2 qarasha. Tulǵalar týǵan kún

NUR-SULTAN. QazAqparat - Búgin, ıaǵnı 2 qarasha kúni tanymal tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

181 jyl buryn (1841-1889) qazaqtyń asa kórnekti aǵartýshy pedagogy, jazýshy, etnograf, folklorshy Ybyraı ALTYNSARIN (shyn aty - Ibrahım) dúnıege keldi.

Týyp-ósken jeri – Qostanaı oblysynyń Qostanaı aýdany, Arqaraǵaı aýyly. Osy óńirde, Tobyl ózeniniń jaǵasynan topyraq buıyrǵan. 1850 jyly Orynbor shekara komıssııasynyń qazaq balalary úshin ashqan mektebine oqýǵa túsedi. Mektepti bitirgen soń, Orynbor shekara komıssııasynda áskerı starshına bolyp qyzmet atqaratyn úlken ákesi Balǵoja Jańbyrshyulynyń hatshysy bolady (1857-1859). Orynbor oblystyq basqarmasynda tilmashtyq qyzmet atqarady. 1860 jyly Orynbor bekinisinde (Torǵaı) qazaq balalary úshin mektep ashý tapsyrylady, ári sol mektepke orys tiliniń muǵalimi bolyp belgilinedi.

Tikeleı óziniń aralasýymen halyqtan jınaǵan qarjyǵa mektep úıin jáne ınternat salyp, 1864 jyly 8 qańtarda mekteptiń jańa ǵımaratyn saltanatty túrde ashady. Ustazdyq-aǵartýshylyq qyzmetke qosa Ybyraıǵa basqa da jumystardy atqarý júkteledi. Orynbor general-gýbernatorynyń tikeleı tapsyrmasy boıynsha Torǵaıda tórt ret ýezdik sýdıa bolyp (1868-1874), Torǵaı ýezdik bastyǵynyń aǵa járdemshisi (1876-1879) laýazymyn atqarady. Ybyraı ınspektorlyq qyzmetke kirisken soń oqý-aǵartý jumystaryn odan ári jandandyryp, Elek, Qostanaı, Torǵaı, Yrǵyz ýezderinde bir-birden eki klastyq orys-qazaq mektepterin ashady.

Olardy qajetti kitaptarmen jasaqtaıdy. Ásirese, eldiń kóshpeli ómir saltyn eskerip, Reseıdiń halyq aǵartý júıesine jańa úlgili bilim berý tásilin usynady. Nátıjesinde, 1888 jyly 10 sáýirde Orskide bastaýysh mektepter úshin qazaq jastarynan oqytýshylar daıarlaıtyn muǵalimder mektebi ashylady. Ybyraı munan ári qazaq jastary arasynan ekonomıka, aýyl sharýashylyǵy, qolóner kásipshiligi salalaryna qajetti mamandar daıarlaıtyn ýchılışeler ashýǵa kóp kúsh jumsaıdy. Tipten, Qostanaıdan ashylatyn aýylsharýashylyq ýchılışesine óziniń ıeligindegi jerin beretini týraly ósıet qaldyrady. Ybyraıdyń qazaq qyzdary úshin Torǵaıda, Qostanaıda, Qarabutaqta, Aqtóbede mektep-ınternat ashtyrýynyń tarıhı mán-mańyzy zor boldy. Ybyraı orys-qazaq mektepteri úshin arnaýly oqý quraldaryn shyǵarý qajet dep sanady.

Oqytý ádisterin jańa baǵytta qurdy, oqýǵa degen balanyń yntasy men qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdy kózdedi, oqýdy ana tilinde júrgizdi. Mektep oqýynda, ásirese, ana tiline úıretýde K.D.Ýshınskııdiń oılaryna júgindi. Qazaq balalarynyń tanym-túsinigine laıyqty oqý-ádistemelik quraldar jazdy. Ol orys-qazaq ýchılışesinde Ýshınskııdiń «Balalar dúnıesin», L.N.Tolstoıdyń «Álippe jáne oqý quralyn», D.I.Tıhomırovtyń «Grammatıkanyń qarapaıym kýrsyn» oqý quraly retinde usyndy. Ybyraıdyń pikirinshe, mektepterge arnalyp jazylatyn oqý kitaptary óziniń ıdeıalyq mazmuny jáne naqty materıaldary jaǵynan ana tiliniń jáne halyq danalyǵynyń baı qazynasyna negizdelýge tıis boldy.

1879 jyly onyń «Qazaq hrestomatııasy» atty oqýlyǵy jáne dıdaktıkalyq oqý máselesi jóninde «Qazaqtarǵa orys tilin úıretýdiń bastaýysh quraly» jaryq kórdi. Bul eki kitap ta qazaq balalaryn kırıllıtsa negizinde oqytýǵa arnalǵan tuńǵysh oqý quraldary boldy. Ybyraı jańa dáýirdegi qazaq ádebıetiniń qalyptasýyna qomaqty úles qosqan. Ol qazaq jastaryn eń aldymen oqý, óner-bilim, tehnıkany ıgerýge shaqyrady («Oqysańyz, balalar, Shamnan shyraq jaǵylar. Tilegeniń aldyńnan, Іzdemeı-aq tabylar»). Avtor oqý-bilimniń tek izdenis, eńbekpen tabylatynyna mán berdi. Buǵan ınemen qudyq qazǵandaı yjdahattylyq, talap pen sabyrlylyq qajet ekenin eskertedi. Al oqymaǵan nadandardy aqyn az ǵana sózben synap, olardyń aq, qarany aıyrmaıtyn kórsoqyr ekenin aıtady («Oqymaǵan júredi, Qarańǵyny qarmalap. Nadandyqtyń belgisi - Esh aqylǵa jarymas»). Oqý, bilimniń paıdasy qandaı, ol nege kerek degen máselege kelgende, onyń ómir úshin, bolashaq úshin qajet ekenin taldap kórsetedi («Ata-eneń qartaısa, Tireý bolar bul oqý. Qartaıǵanda mal taısa, Súıeý bolar bul oqý»).

Jastardy óner-bilim, tehnıkany ıgerýge úndeý aqynnyń «Óner-bilim bar jurttar» degen óleńinde óz jalǵasyn tapqan. Ol óner-bilimi jetilgen elderdiń artyqshylyǵy qandaı, olar sol ónerimen neni ıgerip otyr, erteńgi ómirdiń talap-tilekteri ne sekildi kúrdeli máselelerdi jastar aldyna kóldeneń tartý arqyly olarǵa oı tastap, óner-bilimdi batyl ıgerýge shaqyrady («Adamdy qustaı ushyrdy, Mal isteıtin jumysty, Ot pen sýǵa túsirdi. Otynsyz tamaq pisirdi, Sýsyzdan sýsyn ishirdi»). Ybyraı sondaı-aq Ýshınskıı, L.N.Tolstoı, I.A.Krylov, I.Paýlson shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalap, qazaq ádebıetinde kórkem aýdarma janryn qalyptastyrdy. Qazaqstan Úkimetiniń 1989 jylǵy 22 jeltoqsandaǵy qaýlysymen Ybyraı Altynsarınnyń 150 jyldyǵyna oraı mereıtoıy ótkizilip, ustazdyń muralaryna arnalǵan ǵylymı, tarıhı, pedogogıkalyq eńbekter jaryq kórdi. Arqalyq qalasynda Ybyraı murajaıy ashyldy.

70 jyl buryn (1952) Qazaqstan Respýblıkasy Senaty janyndaǵy Senatorlar keńesiniń múshesi Dýlat Rashıtuly QUSDÁÝLETOV dúnıege keldi.

Aqmola oblysy Makın aýdanynyń Erkindik aýylynda týǵan. 1992 jyly Máskeý zań ınstıtýtyn «Quqyqtaný» mamandyǵy boıynsha bitirdi.

1975 jyldan bastap Tselınograd qalasynda eńbek jolyn bastady. 1975 jyldan 1994 jylǵa deıin Tselınograd qalasy oblystyq ákimshiliginiń apparatynda ár túrli qyzmetterde jumys istedi. 1996 jyldan 2000 jylǵa deıin, Aqmola oblysy prokýratýra organdarynda qyzmet atqardy. 2000-2001 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynda ár túrli laýazymdarda boldy. 2001-2005 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń memlekettik organdary qyzmetindegi zańdylyqty qadaǵalaý departamenti bastyǵynyń orynbasary. 2005 jylǵy shilde aıynan 2013 jylǵy tamyzǵa deıin - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstriniń orynbasary. 2013-2019 jyldary – QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Konstıtýtsııalyq zańnama, sot júıesi jáne quqyq qorǵaý organdary komıtetiniń múshesi.

Qazirgi qyzmetinde - 2019 jylǵy qyrkúıekten beri.

«Qurmet» ordenimen (2006j.), «Prokýratýra ozaty» 2-sanatty tósbelgisimen (2002j.), «Qazaqstan temir jolyna 100 jyl» (2004j.), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008 j) medaldarymen marapattalǵan.

39 jyl buryn (1983) Qazaqstan Respýblıkasynyń Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý vıtse-mınıstri Almaz Serikboluly YDYRYSOV dúnıege keldi.

1983 jyly Qaraǵandy qalasynda dúnıege kelgen. Qaraǵandy memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetin ınjener-qurylysshy mamandyǵy boıynsha bitirgen.

Eńbek jolyn 2003 jyly jol jumysshysy bolyp bastady. 2005-2006 jyldary — «Qazaqavtojol» JShS tehnıkalyq-óndiristik bóliminiń jetekshi mamany. 2006-2014 jyldary — QR Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrliginiń qurylymynda qyzmet etti. 2014-2016 jyldary — «Qazavtojol» AQ Soltústik Qazaqstan fılıaly dırektorynyń orynbasary. 2016-2019 jyldary QR Investıtsııalar jáne damý mınıstrliginiń qurylymynda basshylyq laýazymdarda boldy. 2019-2022 jyldary — QR Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi Qurylys jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq isteri komıteti tóraǵasynyń orynbasary – QR bas memlekettik qurylys ınspektorynyń orynbasary. 2022 jyldyń sáýirinen bastap QR IIDM Qurylys jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq isteri komıteti tóraǵasy – QR bas memlekettik qurylys ınspektory boldy.

Qazirgi qyzmetinde – 2022 jyldyń maýsymynan.