12 jeltoqsan. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Atyraý oblysy Maqat aýdanynyń Dossor kentinde týǵan. 1945 jyly qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetine oqýǵa túsip, 1950 jyly úzdik dıplommen bitirgen. Osy bilim ordasynda elý jyldan astam úzdiksiz bilim jáne ǵylym jumystaryn qatar júrgizgen. Shırek ǵasyr boıy ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq memlekettik ýnıversıtetiniń ádebıet kafedrasyn basqaryp, birneshe jyl «Juldyz» jýrnaly men «Qazaq ádebıeti» gazetiniń bas redaktory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń hatshysy mindetterin negizgi qyzmetimen qosa atqarǵan. «Ushqyn» jáne «Jalyn» romandarynyń, «Adam», «Syr» atty jınaqtaryna engen áńgime-ocherkteri men Qazaqtyń M. Áýezov atyndaǵy akademııalyq jáne birneshe oblystyq teatrlardyń sahnalarynda qoıylǵan «Sónbeıtin ot» dramasynyń avtory. «Meniń Áýezovim» romany úshin 1998 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyǵy berildi. Ómiriniń sońyna deıin Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıteti janyndaǵy fılologııa ǵylymdary doktory dárejesin taǵaıyndaý jónindegi turaqty dıssertatsııalyq keńestiń tóraǵasy qyzmetin atqarǵan. Tuńǵysh kólemdi shyǵarmasy «Ómir ushqyny» 1956 jyly qazaq, 1958 jyly «Iskra jıznı» povesi orys tilinde jaryq kórgen. 1964 jyly «Adam» atty áńgimeler men ocherkter jınaǵy shyqqan. 1967 jyly respýblıkalyq baıqaýda «Sónbeıtin ot» pesasy syılyq alǵan. «Muhtar aǵa» dokýmentaldy kınofılminiń stsenarııin jazǵan. Munaıshylar ómirinen jazylǵan «Jalyn» romany 1970-1971 jyldary qazaq, orys tilderinde jaryq kórgen. Bul roman jumysshylar taby týraly eń úzdik týyndylar jóninde KSRO Jazýshylar odaǵy jarııalaǵan búkilodaqtyq baıqaýda arnaýly syılyq alǵan. 1964-2002 jyldary ádebıettaný ǵylymy men teorııasyn zertteý, orta jáne joǵary oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyqtar jazý isinde de jemisti eńbek etken. Onyń «Arna» zertteý-syn-essesi, «Janr syry», «Sóz óneri» monografııalary, «Jebe» ádebı tolǵanystar men taldaýlary, «Kózqaras» taldaýlar men tolǵanystary, «Ádebıet teorııasynyń negizderi» atty eńbekteri stýdentter men muǵalimderdiń jáne jazýshy-jýrnalısterdiń qajet kitaptaryna aınaldy. Basqa da kóptegen eńbekteri: eki tomdyq shyǵarmalary, «Eleýsiz qalǵan esil er» pesalar jınaǵy, «Meniń Áýezovym», «Ushqyn», «Jalyn» romandary, tańdamaly shyǵarmalar, bes tomdyq alǵashqy kitaptary «Jazýshy», «Sanat» baspalarynan ár jyldary basylyp shyqqan. Aýdarma jumysymen de aınalysyp, A. Pýshkınniń «Balyqshy men balyq» ertegisin, N. Gogoldiń maqalalary men hattaryn, V. Dobrovolskııdiń «Sur shıneldi úsh jigit», V. Zakrýtkınniń «Sýdaǵy stanıtsa» romandaryn, A.Ostrovskııdiń «Ushynǵan aqsha», M. Gorkııdiń «Kún perzentteri», N. Hıkmettiń «Eleýsiz qalǵan esil er» pesalaryn qazaq tiline aýdarǵan. «Halyqtar dostyǵy», «Qurmet», «Parasat» ordenderimen, kóptegen medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Birinshi dárejeli syılyǵynyń laýreaty. Kórkem shyǵarmalary birneshe shetel tilderine aýdarylǵan. Almaty qalasyndaǵy meken-turaǵy bolǵan Jeltoqsan kóshesindegi 132 úıdiń qabyrǵasyna memorıaldy taqta ornatylyp, qaladaǵy kóshelerdiń birine jazýshynyń esimi berilgen.
Qyrǵyz Respýblıkasynyń Talas oblysynda týǵan. Jambyl zooveterınarlyq tehnıkýmyn, Qyrǵyz aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. Qazirgi álem ádebıetindegi iri tulǵalardyń biri sanalatyn Shyńǵys Aıtmatov proza janrynda jáne kınostsenarıı, dramatýrgııa, ádebıet syny, aýdarma salalarynda eńbek etti.
«Lıteratýrnyı Kırgızstan» jýrnalynyń redaktory, «Pravda» gazetiniń Qyrǵyzstandaǵy menshikti tilshisi, Qyrǵyzstan kınematografıster odaǵynyń tóraǵasy, Qyrǵyzstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy, «Inostrannaıa lıteratýra» jýrnalynyń bas redaktory, KSRO-nyń Lıýksembýrgtegi elshisi, Qyrǵyzstannyń Belgııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetterin atqardy.
Qalamgerdiń 1952 jyly «Áshim» atty tuńǵysh áńgimesi jarııalandy. Onan keıin «Aspaly kópir», «Betpe-bet», t.b. áńgimeleri jaryq kórdi. Jazýshyny alǵash álemge tanytqan tańdaýly týyndysy áıgili «Jámıla» povesi boldy.
Shyǵarmalary shet elderge de keńinen tanyldy. Aıtmatov týyndylary túgeldeı derlik qazaq tilinde jaryq kórdi. Sonymen birge frantsýz, nemis, japon, arab, túrik, parsy, taǵy basqa da dúnıejúziniń kóptegen halyqtarynyń tilderine aýdaryldy.
1963 jyly Sh. Aıtmatov «Taý men dala hıkaıasy» atty shyǵarmalar jınaǵy úshin Lenındik syılyqty aldy. Birsypyra shyǵarmalarynyń jelisimen jasalǵan dramalyq týyndylary, qazaq dramatýrgy Q. Muhamedjanovpen birigip jazǵan «Kóktóbedegi kezdesý» pesasy Qazaqstannyń respýblıkalyq, oblystyq teatrlary sahnasynan berik oryn aldy.
1997 jyly qazaq aqyny M. Shahanovpen birigip jazǵan «Quz basyndaǵy ańshynyń zary» atty esse kitaby jaryq kórdi. Osy ekeýi birigip jazǵan «Sokratty eske alý túni nemese mıǵula terisi ústindegi sát» atty pesasy Ǵ. Músirepov atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik akademııalyq jastar men balalar teatrynda qoıyldy.
Sh.Aıtmatov birsypyra Eýropa elderi akademııalarynyń qurmetti akademıgi, birneshe ret KSRO Joǵarǵy Keńesine, Qyrǵyzstan Joǵarǵy Keńesine depýtat bolyp saılandy.
Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Sháýeshek qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
Eńbek joly:1982-1992 jyldary – «Qazaq entsıklopedııasy» Bas redaktsııasynyń ǵylymı redaktory, aǵa ǵylymı redaktory, fılosofııa, quqyq jáne áleýmettaný redaktsııasynyń meńgerýshisi, jaýapty hatshysy, bas dırektordyń orynbasary. 1992-1999 jyldary – shaǵyn kásiporyn dırektory, «Atamura» korporatsııasynyń prezıdenti. 1999-2001 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, Zańnama jáne quqyqtyq reforma komıtetiniń hatshysy, Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń tóraǵasy. 2001-2003 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstri. 2003-2007 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi jáne baspasóz hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń orynbasary. 2007-2008 jyldary – Qyzylorda oblysynyń ákimi. 2008-2010 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstri qyzmetterin atqarǵan. 2010-2012 jyldary – QR Mádenıet mınıstri. 2012-2013 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy. 2013-2014 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstri. 2014-2015 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi. 2015 jyly - QR Prezıdenti laýazymyna kandıdat N.Nazarbaevtyń respýblıkalyq qoǵamdyq shtabynyń jetekshisi (03.2015-05.2015); 2015-2016 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi 2016-2018 jyldary – «Nur Otan» partııasy tóraǵasynyń orynbasary.
Qazirgi qyzmetinde 2018 jylǵy aqpan aıynan beri.
Zań ǵylymdarynyń doktory, professor. 100-den asa ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 6 monografııasy jaryq kórdi. Ǵylymı eńbekteriniń negizgi baǵyty memleket jáne quqyq tarıhy, saıası jáne quqyqtyq ilimder tarıhy, túrki halyqtarynyń tarıhy men mádenıeti, rýhanııat pen órkenıet máselelerine arnalǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
Jambyl oblysynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetin jýrnalıst mamandyǵy boıynsha bitirgen (1994).
Eńbek joly: «Qazaqstan» memlekettik teleradıo habarlaryn taratý kompanııasynyń redaktory (1993-1994); «Qazaqstan teleradıosy» respýblıkalyq korporatsııasynyń tilshisi (05.1994-10.1994); orta mektep muǵalimi (1994-1995); «Raıhan-TV» telekompanııasynyń dıktory (1995-1997); qalalyq «Taraz-TV» telearnasynyń redaktory (07.1997-09.1997); «Aqnur» jáne «Azan» toptarynyń redaktory, jetekshisi, «Jambyl oblystyq teleradıokompanııasy» JAQ kommentatory (1997-2000); «Qazaqstan temir joly» JAQ bas mamany (2000-2003); respýblıkalyq «Egemen Qazaqstan» gazetiniń tilshisi (2003-2005); «Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń TRK» UZA bólim meńgerýshisi (02.2005-06.2005); «Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń TRK» UZA bólimshesiniń meńgerýshisi (2005-2006); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń baspasóz qyzmetiniń bas sarapshysy (03.2006-08.2006); respýblıkalyq «Egemen Qazaqstan» gazetiniń sholýshysy (2006-2007); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ákimshiliginde ártúrli laýazymdarda jumys istegen (2007-2012); Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Aqparat jáne muraǵat komıteti tóraǵasynyń orynbasary (2012-2013); Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik hatshysy Hatshylyǵy meńgerýshisiniń orynbasary (2013-2017); «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazetiniń bas redaktory (06.2017-11.2017); Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıtetiniń tóraǵasy (2017-2019); Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik hatshysy Hatshylyǵy meńgerýshisiniń orynbasary (2019-2021);
2021 jyldyń maýsym aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar jónindegi ekonomıst (1996); Djons Hopkıns ýnıversıtetin, Vashıngton (AQSh) «Bolashaq» prezıdenttik baǵdarlamasy boıynsha, halyqaralyq qarjy jáne halyqaralyq qatynastar magıstri (2000).
Eńbek joly: E. A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń «Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar» kafedrasynyń oqytýshysy (1996-2000); «Qazaqoıl» UMK» JAQ Strategııalyq josparlaý departamentiniń bas taldaýshysy, syrtqy-ekonomıkalyq baılanystar departamentiniń bas menedjeri, Soltústik-Kaspıı jobasy boıynsha departamentiniń menedjeri (2000-2003); «QazMunaıTeńiz «TMK» AQ dırektorynyń orynbasary, jobalyq taldaý departamentiniń dırektory (2003-2004); «QazMunaıGaz» UK AQ teńiz jobalaryn daıyndaý departamenti dırektorynyń orynbasary, 2004-2006 jj); «Samuryq-Qazyna «holdıngi» AQ-da munaı-gaz aktıvterin basqarý jónindegi toptyń bas sarapshysy (2006-2007); «QazMunaıGaz «UK» AQ munaıdy barlaý jáne óndirý jobalary jónindegi Atqarýshy dırektory, bas menedjeri (2007-2010); «Qazgermunaı «BK» JShS Bas dırektorynyń birinshi orynbasary (2010-2012); Qaraǵandy oblysy ákiminiń ónerkásip, shaǵyn jáne orta bıznesti damytý, ındýstrııalandyrý jáne ınvestıtsııalar máseleleri jónindegi orynbasary (2012-2016); Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń jaýapty 2016-2019); Qazaqstan Respýblıkasy tsıfrlyq damý, Qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń jaýapty hatshysy (2019-2020). Qazaqstan Respýblıkasynyń tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi birinshi vıtse-mınıstri (2020-2021)
Qazirgi qyzmetinde – 2021 jylǵy shildeden bastap.
