12 jeltoqsan. Tulǵalar týǵan kún
Búgin, 12 jeltoqsan kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? Kazinform oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.
64 jyl buryn (1960) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń janyndaǵy Senatorlar keńesiniń múshesi Muhtar Abraruly Qul-Muhammed dúnıege keldi.
QHR, Sháýeshek qalasynda týǵan. 1982 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi QazUÝ) bitirgen. Tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty (1995), zań ǵylymdarynyń doktory (1999), professor (2001). Nıý-Iork Ǵylymı akademııasynyń tolyq múshesi (1997), QR Áleýmetitk ǵylymdar akademııasynyń akademıgi (2001).
1982–1992 jyldary «Qazaq entsıklopedııasy» Bas redaktsııasynyń ǵylymı redaktory, aǵa ǵylymı redaktory, fılosofııa, quqyq jáne sotsıologııa redaktsııasynyń meńgerýshisi, jaýapty hatshy – bas redaktordyń orynbasary, 1992–1999 «Atamura» korporatsııasynyń prezıdenti bolyp jumys istegen. Buǵan qosymsha 1994-1995 jyldary Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, dotsenti, professor mindetin atqarýshy boldy. 1995 jyly «Qazaqstannyń HVІІІ ǵasyr men HІH ǵasyrdyń basyndaǵy saıası-áleýmettik tarıhynyń problemalary» (revolıýtsııaǵa deıingi orys entsıklopedııalary boıynsha) degen taqyrypta kandıdattyq dısserattsııa qorǵady. 1999 jyly «Jaqyp Aqbaev jáne Alash qaıratkerleri saıası quqyqtyq kózqarastarynyń evolıýtsııasy (HІH ǵasyrdyń aıaǵy – XX ǵasyrdyń basy)» degen taqyrypta doktorlyq dıssertatsııa qorǵady. 1999–2001 jyldary QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Senattyń Zań shyǵarýshylyq jáne sot-quqyqtyq reformalar jónindegi komıtet hatshysy, Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń tóraǵasy boldy. 2001 jylǵy 31 mamyrda Joǵarǵy attestatsııalyq komıtettiń sheshimimen quqyqtaný mamandyǵy boıynsha professor ǵylymı ataǵy berildi. 2001-2003 jyldary QR Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstri, 2003-2006 jyldary QR Prezıdentiniń keńesshisi, Baspasóz hatshysy, 2006-2007 jyldary QR Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary – Prezıdenttiń Baspasóz hatshysy, 2007-2008 jyldary Qyzylorda oblysynyń ákimi. Buǵan qosymsha 2008 jyldyń naýryzynda QR Prezıdentiniń Baıqońyr keshenindegi arnaıy ókili bolyp taǵaıyndaldy. 2008-2010 jyldary QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri, 2010-2012 jyldary QR Mádenıet mınıstri, 2012-2013 jyldary QR Memlekettik hatshysy, 2013-2014 jyldary QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri, 2014-2015 jyldary QR Prezıdentiniń keńesshisi laýazymyn atqarǵan. 2015 jylǵy Prezıdent saılaýynda N.Nazarbaevtyń kandıdatýrasyn qoldaý jónindegi respýblıkalyq qoǵamdyq shtabtyń (RQSh) jetekshisi boldy. 2015-2016 jyldary QR Prezıdentiniń keńesshisi,
2016-2018 jyldary «Nur Otan» partııasy Tóraǵasynyń Birinshi orynbasary, 2019-2023 jyldary QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy bolyp qyzmet atqarǵan.
Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1996), «Qurmet» ordeni (2004), «Parasat» ordeni (2010), 6 mereıtoılyq medalmen marapattalǵan, Astana qalasynyń qurmetti azamaty, Abaı aýdanynyń qurmetti azamaty.
49 jyl buryn (1975) «Qazaqstan temir joly» Ulttyq kompanııasy» AQ Basqarma tóraǵasynyń strategııa boıynsha orynbasary Ánýar Muratuly AHMETJANOV dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. 1996 jyly E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar jónindegi ekonomıst, 2000 jyly Djons Hopkıns ýnıversıtetin «Bolashaq» prezıdenttik baǵdarlamasy boıynsha támamdaǵan, halyqaralyq qarjy jáne halyqaralyq qatynastar magıstri.
Eńbek joly: 1996-2000 jyldary E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń «Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar» kafedrasynyń oqytýshysy, 2000-2003 jyldary «Qazaqoıl» UMK» JAQ Strategııalyq josparlaý departamentiniń bas taldaýshysy, syrtqy-ekonomıkalyq baılanystar departamentiniń bas menedjeri, Soltústik-Kaspıı jobasy boıynsha departamentiniń menedjeri, 2003-2004 jyldary «QazMunaıTeńiz «TMK» AQ dırektorynyń orynbasary, jobalyq taldaý departamentiniń dırektory, 2004-2006 jyldary «QazMunaıGaz» UK AQ teńiz jobalaryn daıyndaý departamenti dırektorynyń orynbasary, 2006-2007 jyldary «Samuryq-Qazyna «holdıngi» AQ-da munaı-gaz aktıvterin basqarý jónindegi toptyń bas sarapshysy bolyp eńbek etti. 2007-2010 jyldary «QazMunaıGaz «UK» AQ munaıdy barlaý jáne óndirý jobalary jónindegi atqarýshy dırektory, bas menedjeri, 2010-2012 jyldary «Qazgermunaı» BK» JShS bas dırektorynyń birinshi orynbasary, 2012-2016 jyldary Qaraǵandy oblysy ákiminiń ónerkásip, shaǵyn jáne orta bıznesti damytý, ındýstrııalandyrý jáne ınvestıtsııalar máseleleri jónindegi orynbasary, 2016-2019 jyldary QR Qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń jaýapty hatshysy qyzmetterin atqardy. 2019-2020 jyldary QR tsıfrlyq damý, Qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń jaýapty hatshysy, 2020-2021 jyldary QR tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi birinshi vıtse-mınıstri boldy. 2021-2022 jyldary «Qazaqstan temir joly» UK» AQ Transformatsııa jáne tsıfrlandyrý jónindegi basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary, 2022 jyly «Qazaqstan temir joly» UK» AQ basqarma tóraǵasynyń strategııa jáne tsıfrlandyrý jónindegi orynbasary laýazymyn atqarǵan.
Qazirgi qyzmetin 2022 jylǵy aqpannan atqaryp keledi.
49 jyl buryn (1975) Qazaqstan Respýblıkasy ІІM Ózindik qaýipsizdik departamentiniń bastyǵy Arman Amangeldiuly SADANOV dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy Jańaqorǵan aýdanynyń Tógisken aýylynda týǵan. 1996 jyly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetin aıaqtaǵan.
Eńbek joly: Joǵary oqý ornyn bitirgennen keıin QR ǴA MN Mıkrobıologııa jáne vırýsologııa ınstıtýty mıkrobtyq quraldar zerthanasynyń aǵa zerthanashysy bolyp jumys istegen. 1996-2017 jyldary QR ulttyq qaýipsizdik organdarynda ártúrli basshylyq qyzmet atqarǵan. 2017-2019 jyldary QR ІІM Kóshi-qon qyzmeti komıteti tóraǵasynyń orynbasary bolyp qyzmet istegen. 2019-2023 jyldary QR ІІM Ózindik qaýipsizdik departamentiniń bastyǵy.
Qazirgi qyzmetin 2023 jylǵy qarashadan atqaryp keledi.
ІІ dárejeli memlekettik «Aıbyn» ordenimen, ІІІ dárejeli «Qazaqstan UQK-KNB», ІІ jáne ІІІ dárejeli «Ulttyq qaýipsizdik qalqany», «FQQ-niń Qazaqstandaǵy resmı ókildigi», «Qazaqstan polıtsııasyna 25 jyl» tósbelgilerimen, «Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi úlesi úshin», «Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qoǵamdyq Birlik», «ІІM-degi minsiz qyzmeti úshin», «Quqyqtyq tártipti qamtamasyz etýde úzdik shyqqany úshin» medaldarymen, «Qazaqstan Táýelsizdigine 20 jyl» «QR UQK Akademııasyna 20 jyl», «Astana qalasyna 20 jyl» jáne t.b. mereıtoı medaldarymen marapattalǵan.
38 jyl buryn (1986) «Isataı Opereıtıng Kompanı» JShS bas dırektorynyń orynbasary, basqarma múshesi Bolat Mahambetuly DOSMUHAMBETOV dúnıege keldi.
Gýrev qalasynda (Atyraý) týǵan. Q.I. Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetinde (2008) «munaı jáne gaz geologııasy, taý-ken ınjeneri» mamandyǵy boıynsha bilim alǵan. L'Institut National Polytechnique de Lorraine (2009), geologııa ǵylymdarynyń magıstri, T. Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetin (2013), QazMZÝ bıznes mektebin támamdaǵan, University of Business and International Studies (UBIS) (2016), Іskerlik ákimshilendirýdiń basqarýshy magıstri.
Eńbek joly: 2009-2010 jyldary Weatherford tehnık-geofızıgi, 2010-2011 jyldary «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ bas mamany, 2011-2013 jyldary «Qazaq munaı jáne gaz ınstıtýty» AQ menedjer, bas menedjeri, 2013-2014 jyldary QMG Qashaǵan B.V. bas menedjeri bolyp eńbek etti. 2014-2016 jyldary QMG Qashaǵan B.V.-dan Total (Frantsııa) seriktes kompanııasyna issaparǵa jiberildi. 2016-2017 jyldary QMG Qashaǵan B.V. jobalardy ıgerý, óndirý jáne jaılastyrý departamentiniń dırektory, 2017-2018 jyldary «Kaspıan Merýert Opereıtıng Kompanı B.V.» JShS bas dırektorynyń birinshi orynbasary, 2019-2022 jyldary «Isataı Opereıtıng Kompanı» JShS bas dırektory boldy.
2022 jylǵy qyrkúıekten qazirgi qyzmetin atqaryp keledi.
97 jyl buryn (1927-2006) jazýshy, ádebıet zertteýshisi, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, Qazaq jáne Qyrǵyz Respýblıkalarynyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri Zeınolla QABDOLOV dúnıege kelgen.
Atyraý oblysy Maqat aýdanynyń Dossor kentinde týǵan. 1945 jyly qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetine oqýǵa túsip, 1950 jyly úzdik dıplommen bitirgen. Osy bilim ordasynda elý jyldan astam úzdiksiz bilim jáne ǵylym jumystaryn qatar júrgizgen. Shırek ǵasyr boıy ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq memlekettik ýnıversıtetiniń ádebıet kafedrasyn basqaryp, birneshe jyl «Juldyz» jýrnaly men «Qazaq ádebıeti» gazetiniń bas redaktory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń hatshysy mindetterin negizgi qyzmetimen qosa atqarǵan.
«Ushqyn» jáne «Jalyn» romandarynyń, «Adam», «Syr» atty jınaqtaryna engen áńgime-ocherkteri men Qazaqtyń M. Áýezov atyndaǵy akademııalyq jáne birneshe oblystyq teatrdyń sahnalarynda qoıylǵan «Sónbeıtin ot» dramasynyń avtory. «Meniń Áýezovim» romany úshin 1998 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyǵy berildi.
Ómiriniń sońyna deıin Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıteti janyndaǵy fılologııa ǵylymdary doktory dárejesin taǵaıyndaý jónindegi turaqty dıssertatsııalyq keńestiń tóraǵasy qyzmetin atqarǵan. Tuńǵysh kólemdi shyǵarmasy «Ómir ushqyny» 1956 jyly qazaq, 1958 jyly «Iskra jıznı» povesi orys tilinde jaryq kórgen. 1964 jyly «Adam» atty áńgimeler men ocherkter jınaǵy shyqqan. 1967 jyly respýblıkalyq baıqaýda «Sónbeıtin ot» pesasy syılyq alǵan. «Muhtar aǵa» dokýmentaldy kınofılminiń stsenarııin jazǵan. Munaıshylar ómirinen jazylǵan «Jalyn» romany 1970-1971 jyldary qazaq, orys tilderinde jaryq kórgen. Bul roman jumysshylar taby týraly eń úzdik týyndylar jóninde KSRO Jazýshylar odaǵy jarııalaǵan búkilodaqtyq baıqaýda arnaýly syılyq alǵan.
1964-2002 jyldary ádebıettaný ǵylymy men teorııasyn zertteý, orta jáne joǵary oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyqtar jazý isinde de jemisti eńbek etken. Onyń «Arna» zertteý-syn-essesi, «Janr syry», «Sóz óneri» monografııalary, «Jebe» ádebı tolǵanystar men taldaýlary, «Kózqaras» taldaýlar men tolǵanystary, «Ádebıet teorııasynyń negizderi» atty eńbekteri stýdentter men muǵalimderdiń jáne jazýshy-jýrnalısterdiń qajet kitaptaryna aınaldy. Basqa da kóptegen eńbekteri: eki tomdyq shyǵarmalary, «Eleýsiz qalǵan esil er» pesalar jınaǵy, «Meniń Áýezovim», «Ushqyn», «Jalyn» romandary, tańdamaly shyǵarmalar, bes tomdyq alǵashqy kitaptary «Jazýshy», «Sanat» baspalarynan ár jyldary basylyp shyqqan. Aýdarma jumysymen de aınalysyp, A. Pýshkınniń «Balyqshy men balyq» ertegisin, N. Gogoldiń maqalalary men hattaryn, V. Dobrovolskııdiń «Sur shıneldi úsh jigit», V. Zakrýtkınniń «Sýdaǵy stanıtsa» romandaryn, A. Ostrovskııdiń «Ushynǵan aqsha», M. Gorkııdiń «Kún perzentteri», N. Hıkmettiń «Eleýsiz qalǵan esil er» pesalaryn qazaq tiline aýdarǵan. «Halyqtar dostyǵy», «Qurmet», «Parasat» ordenderimen, kóptegen medalmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń Sh. Ýálıhanov atyndaǵy І dárejeli syılyǵynyń laýreaty. Kórkem shyǵarmalary birneshe shetel tiline aýdarylǵan. Almaty qalasyndaǵy meken-turaǵy bolǵan Jeltoqsan kóshesindegi 132-úıdiń qabyrǵasyna memorıaldy taqta ornatylyp, qaladaǵy kóshelerdiń birine jazýshynyń esimi berilgen.
96 jyl buryn (1928-2008) qyrǵyz jazýshysy, Qyrǵyz Respýblıkasy men Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq jazýshysy, Qyrǵyz Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Sotsıalıstik Eńbek Eri, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Beıbitshilik pen rýhanı tatýlyq syılyǵynyń laýreaty Shyńǵys Tórequluly AITMATOV dúnıege kelgen.
Qyrǵyz Respýblıkasynyń Talas oblysynda týǵan. Jambyl zooveterınarlyq tehnıkýmyn, Qyrǵyz aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. Qazirgi álem ádebıetindegi iri tulǵalardyń biri sanalatyn Shyńǵys Aıtmatov proza janrynda jáne kınostsenarıı, dramatýrgııa, ádebıet syny, aýdarma salalarynda eńbek etti.
«Lıteratýrnyı Kırgızstan» jýrnalynyń redaktory, «Pravda» gazetiniń Qyrǵyzstandaǵy menshikti tilshisi, Qyrǵyzstan kınematografıster odaǵynyń tóraǵasy, Qyrǵyzstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy, «Inostrannaıa lıteratýra» jýrnalynyń bas redaktory, KSRO-nyń Lıýksembýrgtegi elshisi, Qyrǵyzstannyń Belgııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetterin atqardy.
Qalamgerdiń 1952 jyly «Áshim» atty tuńǵysh áńgimesi jarııalandy. «Aspaly kópir», «Betpe-bet», t.b. áńgimeleri jaryq kórgen. Jazýshyny alǵash álemge tanytqan tańdaýly týyndysy áıgili «Jámıla» povesi boldy.
Shyǵarmalary shet elderge de keńinen tanyldy. Aıtmatov týyndylary túgeldeı derlik qazaq tilinde jaryq kórdi. Sonymen birge frantsýz, nemis, japon, arab, túrik, parsy, taǵy basqa da dúnıejúziniń kóptegen halyqtarynyń tilderine aýdaryldy.
1963 jyly Sh. Aıtmatov «Taý men dala hıkaıasy» atty shyǵarmalar jınaǵy úshin Lenın syılyǵyn aldy. Birqatar shyǵarmasynyń jelisimen jasalǵan dramalyq týyndylary, qazaq dramatýrgi Q. Muhamedjanovpen birigip jazǵan «Kóktóbedegi kezdesý» pesasy Qazaqstannyń respýblıkalyq, oblystyq teatrlary sahnasynan berik oryn aldy.
1997 jyly qazaq aqyny M. Shahanovpen birigip jazǵan «Quz basyndaǵy ańshynyń zary» atty esse kitaby jaryq kórdi. Ekeýi birigip jazǵan «Sokratty eske alý túni nemese mıǵula terisi ústindegi sát» atty pesasy Ǵ. Músirepov atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik akademııalyq jastar men balalar teatrynda qoıyldy.
Sh. Aıtmatov Eýropanyń birneshe eli akademııalarynyń qurmetti akademıgi, birneshe ret KSRO Joǵarǵy Keńesine, Qyrǵyzstan Joǵarǵy Keńesine depýtat bolyp saılanǵan.