12 aqpan. Jylnama

Kazinform oqyrman nazaryna 12 aqpanǵa arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.

ATAÝLY KÚNDER

Dúnıejúzilik neke kúni

Jyl saıyn aqpannyń ekinshi jeksenbisinde toılanady. Negizin qalaǵan – erli-zaıyptylarǵa nekelerin jaqsartýǵa kómektesýge arnalǵan senimge negizdelgen baǵdarlama usynǵan Worldwide Marriage Encounter uıymy. Dúnıejúzilik neke kúniniń basty maqsaty - qoǵamnyń negizgi birligi retinde erli-zaıyptylardan turatyn otbasynyń mańyzdylyǵyn atap ótý.

Halyqaralyq Ǵylym jáne gýmanızm kúni (Darvın kúni)

Aǵylshynnyń belgili natýralıst ǵalymy Charlz Darvınniń týǵan kúnine oraı jyl saıyn atap ótiledi. Ǵalymnyń tabıǵı suryptalý teorııasy, evolıýtsııalyq teorııasy kózi tirisinde-aq ǵylymı tóńkeris jasady dep baǵalandy.

Qyzyl qol tańbalary kúni

Ataýly kún saıası qaıratkerler men jurtshylyq nazaryn soǵys balalaryna aýdarý maqsatynda atalyp ótedi. 2002 jyldyń 12 aqpanynda Balalar quqyqtary týraly konventsııaǵa qosymsha túrde qabyldanǵan qarýly qaqtyǵystarǵa tartylǵan balalarǵa qatysty Fakýltatıvtik hattama kúshine endi. 2008 jyly álemde balalar men jasóspirimder qyzyl qol tańbalaryn jınaý naýqanyn bastady. 250 myńnan astam bala qolynyń tańbasy jınalyp, BUU Bas hatshysy Pak Gı Mýnǵa 2009 jyldyń 12 aqpanynda tapsyryldy. Ony Kolýmbııa men Kot-d'Ivýarda soǵystarǵa qatysqan áskerı balalar men Germanııanyń jas belsendileri tapsyryp, ásker retinde balalardy paıdalanýdy toqtatýǵa úndedi.

Aýtızm jeksenbisi

Dúnıejúzinde aqpannyń ekinshi jeksenbisinde aýtızmmen aýyratyn adamdardyń máselelerine qoǵamnyń nazaryn aýdarý maqsatynda arnaıy is-sharalar ótkiziledi. Bul kún aýtızm jeksenbisi nemese aýtızm jáne Asperger sındromy úshin halyqaralyq duǵa kúni retinde belgili.

Aýtızm - bul áleýmettik ózara árekettesý men qarym-qatynasta aıqyn kemshiliktermen, sondaı-aq shekteýli qyzyǵýshylyqtarmen jáne qaıtalanatyn árekettermen sıpattalatyn aýrý. Aýtızm - bul júıke júıesiniń damýynyń buzylýy jáne ádette bul dıagnoz balalyq shaqta dıagnoz qoıylady.

ESTE QALAR OQIǴALAR

1955 jyly Qyzylorda oblysynda Baıqońyr ǵarysh aılaǵyn salý týraly sheshim qabyldandy. 6717 sharshy shaqyrym aýmaqty alyp jatyr. Osy ǵarysh aılaǵynan alǵashqy jasandy spýtnık jáne tuńǵysh ǵaryshker ıÝrıı Gagarın ushyryldy.

1992 jyly Almatyda Qazaqstan Respýblıkasy men Aýǵanstan Respýblıkasy arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý týraly hattamaǵa qol qoıyldy.

1994 jyly Norvegııanyń Lılehammer qalasynda ótken HVII qysqy oıyndarǵa táýelsiz Qazaqstan quramasy alǵash ret qatysty.

2001 jyly Pavlodarda HH ǵasyrdyń basynda alǵashqy jaryqpen sýret salý salonyn ashqan Dmıtrıı Bagaevtyń Mýzeı-úıi ashyldy. Ol túsirgen sýretter arqyly qazirgi urpaq ótken ǵasyrdyń bas kezindegi qazaq turmysy týraly qundy derekterge ıe bolyp otyr.

2007 jyly Ulttyq banktiń Ortalyq fılıalyna nomınaly 500 teńgelik eki kollektsııalyq kúmis shaqa kelip tústi. Shaqalardyń daıyndalý sapasy - «proof», tırajy - 4 myń dana. Birinshi shaqada - balasyn besikke bólep jatqan ana beınelense, ekinshisinde - Almatydaǵy ortalyq meshit beınelengen. Kollektsııalyq shaqanyń salmaǵy - 31,1 gramm, dıametri - 38,61 mm. Árqaısysynyń quny 5 myń teńge. Shaqalar 925-synamaly kúmisten jasalǵan.

2014 jyly Qyzylqum shóleıtinde shymkenttik arheologtar XVIII ǵasyr batyrlarynyń saýytyn tapty. Kezdeısoq jádiger jaıly arheologtarǵa jergilikti turǵyndar aıtqan. Tarıhshylar alǵash ret úsh ǵasyr buryn qazaqtar jońǵarlarmen qalaı aıqasqany týraly derekti dálel tapty. Dýlyǵa, saýyt, jamylǵylar uqypty sheshilip, arnaıy saqtaý úshin qoıǵandaı etip ornalastyrylǵan.

2015 jyly «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» ulttyq kompanııasy» AQ seriktik navıgatsııalyq apparatýranyń sáıkestikti baǵalaý zerthanasyn (SBZ) qurý boıynsha jumystardy aıaqtady, onyń kómegimen SNA metrologııalyq sıpattamasy júrgiziledi. Navıgatsııalyq jáne jıilik-ýaqytsha parametrlerdiń kemshilikterin ólsheıdi. Teńizde, qurylyqta, avıatsııada, ǵaryshta, geodezııada jáne basqa da arnaıy qoldaný salasynda SNA tehnıkalyq múmkindikterin aıqyndaıdy.

2015 jyly Toshiba International (Japonııa) qory ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń Ǵylymı kitaphanasyna teńdessiz bezeme jıyntyǵyn berdi. Qundy dúnıeni syılaý QazUÝ shyǵystaný fakýltetiniń Ońtústik Azııa jáne Qıyr Shyǵys kafedrasynyń qormen seriktestigi aıasynda júzege asty. Syılyq – Edo dáýirindegi tanymal japondyq ýkıe-e jıyntyǵy (1600-1868), sonymen qatar oǵan ýkıe-e týraly aqparat beretin vıdeomaterıaldar men kitaptar jıyntyǵy kiredi.

2016 jyly Baký qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Ázerbaıjan Respýblıkasyndaǵy Elshiliginiń jańa ǵımaratynda elimizdiń memlekettik týy saltanatty túrde kóterildi. Elshiliktiń jańa ǵımaraty Qazaqstannyń shetelderdegi dıplomatııalyq ókildikteriniń, sondaı-aq Ázerbaıjanda akkredıttelgen sheteldik dıplomatııalyq keńselerdiń arasyndaǵy eń sulý ǵımarattardyń biri. Elshilik ǵımaraty Baký qalasynyń Hataın aýdanynda ornalasqan. Jalpy 0,5 gektar aýmaqty alyp jatyr, ǵımarat pen elshilik qyzmetkerlerine arnap salynǵan turǵyn kesheniniń jalpy aýdany 7 000 sharshy metrden asady.

2016 jyly Sh. Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ shyǵarǵan rejısser Erlan Nurmuhambetovtiń «Jańǵaq aǵashy» fılmi Frantsııanyń Vezýl qalasynda ótken HHІІ Halyqaralyq Azııa kınosy festıvaliniń negizgi konkýrs baǵdarlamasynda kórsetilip, birden eki júldeni: halyqaralyq qazylar alqasynyń jáne Kınosynshylardyń arnaıy syılyqtaryn jeńip aldy. «Jańǵaq aǵashyna» Qytaı, Japonııa, Ońtústik Koreıa, Iran, Fılıppın jáne Túrkııa elderinen usynylǵan 8 fılm básekeles boldy. Jalpy, festıval aıasynda ártúrli baǵdarlamalar boıynsha 90-nan astam fılm kórsetildi.

2020 jyly «Olga Rypakova» jeńil atletıka ortalyǵynda jeńil atletıkadan 16 jasqa deıingi jasóspirim uldar men qyzdar arasyndaǵy Qazaqstan rekordy jańardy. Shyǵys Qazaqstan jeńil atletıka mektebiniń tárbıelenýshisi Arına Gladysheva Qazaqstan chempıonatynda eń joǵary kórsetkish kórsetip, jańa rekord ornatty. 1500 metrge júgirýde jas sportshy 4:34.04 nátıjesin kórsetti. Buǵan deıingi joǵary kórsetkish1987 jyldan beri jańartylmaǵan.

2020 jyly Ankarada qazaqtyń uly aqyny, aǵartýshynyń týǵanyna 175 jyl tolýyna oraı TÚRKSOI halyqaralyq túrki mádenıeti uıymy jarııalaǵan «Abaı jylynyń» ashylýy ótti.

2020 jyly Shveıtsarııada qazaqtyń uly aqyny Abaıdyń 175 jyldyǵyna jáne túrki fılosofy Əbý Nasyr əl-Farabıdiń 1150 jyldyǵyna arnalǵan mereıtoılyq poshta markalary shyǵaryldy. Shveıtsarııada halyqaralyq fılatelııalyq kórmeler birneshe ret ótken bolatyn. Atalǵan memlekettiń poshtasy men poshta markalary eldiń basty brendteri sanalady. SwissPost markalary kollektsıonerler men týrıster arasynda óte tanymal. Al bul kompanııanyń hat aınalymy jylyna 2 mlrd hatqa deıin jetedi.

2021 jyly elordada Halyqaralyq Túrki akademııasy «Tulǵalar taǵylymy» jobasy aıasynda túrki áleminiń tuǵyrly tulǵasy, kórnekti ǵalym, memleket jáne qoǵam qaıratkeri Zákı Ýálıdı Toǵannyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Zákı Ýálıdı Toǵan: ǵalym, saıasatker, tulǵa» atty shara ótkizdi.

Alqaly jıynǵa túrki elderiniń tanymal ǵalymdary men zııaly qaýym ókilderi qatysty.