11 shilde. Jylnama
Kazinform oqyrman nazaryna 11 shildege arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Búkildúnıejúzilik halyqtyń qonystaný kúni
BUU-nyń bastamasymen 1987 jyldan bastap atap ótiledi. Sol jyly 11 shildede BUU demograftarynyń esebi boıynsha jerdiń bes mıllıardynshy turǵyny dúnıege keldi. 2001 jylǵy málimet boıynsha jer turǵyndary 1,1 mlrd adamǵa kóbeıgen. BUU sarapshylarynyń boljamdaryna qaraǵanda, aldaǵy 45 jyl ishinde adam sany 9 mıllıardqa deıin artýy múmkin. Biraq damyǵan memleketterde halyq sany kóbeımeıdi, bul kórsetkish 1,2 mlrd deńgeıinde saqtalady. 2050 jyly Germanııa, Italııa, Japonııa, Ýkraına jáne Reseı syndy 50 memlekette turǵyndar sany 2005 jylmen salystyrǵanda tómen bolady. BUU baıandamasyna qaraǵanda adamdardyń ortasha ómir súrý uzaqtyǵy 1950-1955 jyldary 46 jas bolsa, 2000-2005 jyldary - 64 jas. ıAǵnı, adamdardyń ómir súrý jasy 18 jylǵa ósken. 2050 jyly ortasha ómir súrý uzaqtyǵy - 75, al damyǵan memleketterde 82 jas bolady dep kútilýde.
Dúnıejúzilik shokolad kúni
Jyl saıyn 11 shildede tátti súıetinder Dúnıejúzilik shokolad kúnin (World Chocolate Day) atap ótedi. Shokolad kúnin alǵash ret frantsýzdar 1995 jyly oılap tapty. Shokoladty tuńǵysh ret atstekter jasap úırendi degen baılamdar bar.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1894 jyly Transsibir temir joly arqyly Qyzyljar qalasyna alǵashqy poıyz kelip jetti. Temirjol qatynasynyń qalyptasýy bul ólkeniń ekonomıkalyq damýyna jasalǵan negizgi qadam bolatyn.
1977 jyly Qazaq mıneraldyq shıkizat ǵylymı-zertteý ınstıtýty quryldy.
1997 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń energetıka júıesin basqarýdy qurylymdyq reformalaý aıasynda «Qazaqstanenergo» ulttyq holdıngi bazasynda «Elektr jelilerin basqarý jónindegi Qazaqstan kompanııasy» AQ (Kazakhstan Electricity Grid Operating Company - KEGOC) quryldy.
1997 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń «Til týraly» Zańy qabyldandy.
2007 jyly Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń sheshimimen óńirdegi 11 aýyl jáne 2 aýyldyq okrýgtiń ataýy ózgertildi. Atap aıtqanda, aýyldardyń «oryssha» ataýlar ornyna burynǵy tarıhı ataýy qaıtaryldy nemese ataqty aqtóbelik jáne qazaqstandyqtardyń atyn aldy. Osylaısha, Aqtóbeniń irgesindegi Novostepanovka aýyly - Keńes Nokın atyndaǵy aýyl, Alǵa aýdanynyń Berezovka aýyly - Qaıyńdysaı aýyly, Qobda aýdanynyń Voznesenovka, Pıatıgorka jáne Qyzyltý aýyldary - Qýraıly, Bestaý jáne Egindibulaq aýyly dep atalatyn boldy. Ataqty kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovtyń aty Qarǵaly aýdanynyń Aleksandrovka aýylyna berildi. Osy aýdannyń taǵy 2 aýyly - Erzerým men Borodınovka - Sarybulaq jáne Qaıraqty dep ózgertildi. Sondaı-aq Mártók aýdanynyń Novomıhaılovka aýyly endi Baınassaı aýyly, Kazanka aýyly - Qazan aýyly, Muǵaljar aýdanynyń ıÝbıleınyı aýyly Altyndy aýyly dep atalatyn boldy. Alǵa aýdanynyń Klıýchevoı okrýgi - Úshqudyq aýyldyq okrýgi, Qobda aýdanynyń Belogorskıı aýyldyq okrýgy Bestaý aýyldyq okrýgi dep ózgertildi.
2012 jyly Saryarqanyń dala ottaryn reseılik entsıklopedıst Nıkolaı Nepomnıaşıı álem keremetteri tizimine engizdi. Tylsymy mol saǵym Nıý-Iorktegi kanalızatsııanyń allıgatorlary, Bermýd úshtaǵany, pıramıdalarmen bir tizimge engizildi. «Torǵaıdyń sıqyrly ottary» týraly zertteýshi «Eń tańǵajaıyp qubylystar» kitabynda tolyq sıpatama berdi.
2013 jyly qazaqstandyq Marııa Mýdrıak «Belvedere» opera ánshilerine arnalǵan halyqaralyq konkýrsynda álemniń úzdik sopranolarynyń ondyǵyna kirdi.
2019 jyly QR Qorǵanys mınıstrligi áskeri ortalyq sport klýbynyń sportshysy Sergeı Tsyrýlnıkov Gınnes rekordyn ornatty. Ol 1 mınýt 48 sekýndta bir qolynyń kúshimenen 10 tabaǵa shege qadap shyqty. Sergeı Tsyrýlnıkov – Gınnes rekordtar kitabynyń jáne álemniń 4 dúrkin, Qazaqstannyń 5 dúrkin rekordshysy, voleıbol jáne paýerlıftıng boıynsha sport sheberi, gir sporty boıynsha sport sheberine úmitker, birqatar qaýipti, kúrdeli ádister men basqa da oıyn-saýyq nómirlerin oryndaýshy, qazaq palýandary Qajymuqan men Balýan Sholaqtyń dástúrin jalǵastyrýshy.
2020 jyly BUU-nyń elektrondyq úkimetti damytýdyń jahandyq reıtınginde TMD elderi arasynda Qazaqstan alǵashqy orynda boldy. Qazaqstannan keıin Reseı (36), Belarýs (40), Ýkraına (69), Moldova (79), Ózbekstan (87)jáne t.b.elder ornalasqan. Elektrondyq úkimetti damytý boıynsha BUU-nyń jahandyq reıtınginde (EGDI) úsh komponent negizge alynady: elektrondyq qyzmetterdi (OSI), adamı kapıtaldy (HCI), telekommýnıkatsııalyq ınfraqurylymdy damytý (TII).
2021 jyly «Sazgen sazy» folklorlyq-etnografııalyq ansambli áıgili brıtandyq ánshi Freddı Merkıýrıdiń daýysymen úndesken týyndysyn shyǵardy. Án shyǵarýǵa qazaqtyń halyq aspaptary: qobyz, jetigen, dombyra, sherter, sybyzǵy, sazsyrnaı, prıma-qobyz jáne basqa aspaptar qoldanyldy.
Beınerolıkte Qazaqstannyń tańǵalarlyq tabıǵaty, atap aıtqanda Kólsaı kólderi, Býrabaı mekeni, sondaı-aq elimizdiń ósimdikter álemi men elimizdiń sulýlyǵyn beıneleıtin jerler túsirilgen.
2022 jyly QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń «Sportty damytý dırektsııasy» RMQK sportshy-nusqaýshysy Elena Andreevna Rybakına Prezıdent Jarlyǵymen sporttaǵy úzdik jetistikteri men halyqaralyq yntymaqtastyqty damytýǵa qosqan úlesi úshin ІІ dárejeli «Dostyq» ordenimen marapattaldy.
2023 jyly prezıdent Qasym-Jomart Toqaev elordany damytý máseleleri boıynsha keńes ótkizdi. Prezıdent Astana úshin ótken jylytý maýsymy jylý qýatynyń tapshylyǵymen ótkenin aıtty. Qalanyń ınjenerlik ınfraqurylymyn damytý kóbinese kommýnaldyq kásiporyndardy basqaratyn sheneýnikterdiń kásibıligine baılanysty. Memleket basshysy Úkimetke elordada ǵana emes, óńirlerde de jylý berý maýsymyna daıyndyqty baqylaýda ustaýdy tapsyrdy.
