11 qańtar. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
11 qańtar SENBІ
Búkilálemdik «Rahmet» kúni. Qańtardyń 11-i jyldyń eń «ádepti» kúni bolyp sanalady - bul kúni Búkilálemdik «rahmet» kúni toılanady. BUU men ıÝNESKO-nyń bastamasymen paıda bolǵan bul merekeniń ózindik maǵynasy mol, óıtkeni bul merekeni azamattyǵyna, ultyna, dinı senimderine qaramastan búkil álem bolyp toılaıdy.
Albanııanyń Respýblıka kúni. 1939 jyly Albanııany fashıstik Italııa basyp aldy. 1940 jylǵy zııaly jáne dinı qaıratkerler ókilderi, aımaqtyń basshylary basqarǵan antıfashıstik partızan toptary quryla bastady. Alban kommýnısteriniń jeke toptary 1941 jylǵy qarashanyń 8-de Albanııanyń kommýnıstik partııalaryn negizdedi. 1943 jyldyń qyrkúıeginde Albanııany fashıstik Germanııanyń áskerleri basyp aldy. 1944 jyldyń qazanynda kedergiler otrıadtarynyń qysymynan Albanııadan nemisterdiń sheginýi bastaldy. 1944 jyldyń 29 qarashasynda Albandyq ult-azattyq áskerleri sońǵy basqynshylardy qýdy. 1946 jyldyń qańtarynda Albanııa halyq respýblıkasy jarııalandy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
97 jyl buryn (1917) 1916 jyly qazaq dalasynda bastalǵan ult-azattyq qozǵalystyń sońǵy shaıqastarynyń biri - Kúıik-Shoshqaly urystary ótti.
8 jyl buryn (2006) Astanada táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy mańyzy zor oqıǵa - Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti bolyp qaıta saılanǵan Nursultan Nazarbaevty ulyqtaý rásimi bolyp ótti. Saltanatty rásimge 7 memleket prezıdenti, álemniń 20-dan astam memleketiniń úkimet jáne parlament basshylary, Birikken Ulttar Uıymy, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Eýropa odaǵy halyqaralyq uıymdarynyń ókilderi qatysty. Ulyqtaý rásiminde alǵash ret Qazaqstannyń jańa ánurany oryndaldy.
95 jyl buryn (1919) Germanııada el tarıhyndaǵy alǵashqy sotsıalıstik tóńkeris basyp-janshyldy.
25 jyl buryn (1989) 149 el ókilderi ýly gazdar men hımııalyq jáne bakterıologııalyq qarýdy paıdalanýǵa tyıym salý týraly deklaratsııaǵa qol qoıdy.
19 jyl buryn (1995) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Syrtqy ekonomıkalyq qyzmet týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
7 jyl buryn (2007) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq kitaphanasynda tanymal jazýshy Ernest Tórehanovtiń «Aleksandr men Roksana» atty kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti.
Roman Aleksandr Makedonskııdiń grek tilin jetik bilgen saq hanshaıymy Roksanaǵa degen mahabbatyna arnalǵan.
Túrki áleminde A.Makedonskıı Eskendir atymen tanymal. Júz jyl buryn uly Abaı jazǵan dastan dál osylaı atalady.
8 jyl buryn (2006) Óskemen qalasyndaǵy «Qazmyrysh» aktsıonerlik qoǵamynyń metallýrgııalyq keshenniń elektrolız tsehynda anodtardy sýyq juqartý zamanaýı jelisi iske qosyldy, onyń ishindegi qorǵasynnyń tómendeýine baılanysty taza katod myryshyn alýǵa múmkindik beredi.
4 jyl buryn (2010) Soltústik Qazaqstan oblysynda Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdannyń Novoıshımka selosynda «AZKO» JShS-niń shaǵyn elevatory paıdalanýǵa berildi.
Dıirmen kesheni un tartýmen aınalysatyn bolady, keshenniń óńdeý jónindegi jobalyq qýaty táýligine - 35 myń tonnany quraıtyn bolady, ol táýligine 120 tonna un tartatyn bolady. Óndiris túriktiń jańa joǵary tehnologııalyq jabdyqtarymen jaraqtalǵan.
4 jyl buryn (2010) Aqmola oblysyna qarasty Tselınograd aýdandyq sotynyń jańa ǵımaraty paıdalanýǵa berildi.
Ǵımarattyń jalpy kólemi eki myń sharshy metr keńsede sot qyzmetkerleriniń jaqsy jumys isteýine barlyq jaǵdaı jasalynǵan. Osyndaǵy 30 kabınet kompıýtermen, aýdıo jáne beıne taspaǵa túsirý tehnıkalyq jaraqtarmen qamtamasyz etilgen. Munda qylmystyq jáne azamattyq ister, zań júıesi, sot oryndaýshylar, kýágerler, prokýratýra men advokattar, sot oryndaýshylarǵa jeke-jeke bólmeler eskerilgen. Osyndaǵy 6 sot májilis zaly, osynsha sýdıalar bólmesi, aýdanaralyq muraǵat óskeleń talapqa sáıkestendirilgen.
ESІMDER
106 jyl buryn (1908-1990) hımııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Ózbek KSR-niń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri TÁLІPOV Shúkir Tálipuly dúnıege keldi.
Ózbekstanda týǵan. Ortazııa memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Tashkent memlekettik ýnıversıtetiniń kafedra meńgerýshisi, dekany, Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtynyń ǵylymı konsýltanty bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri sırek jáne shashyrandy elementterdiń analıtıkalyq hımııasyna arnalǵan. Ol alıýmınıı jáne basqa da metaldar ftorıdterin zerttep, ftorıdter men túrli organıkalyq reaktıvterdi paıdalaný arqyly analız jasaý ádisterin usynyp, sırek kezdesetin elementterdi anyqtaý úshin organıkalyq reagentter qoldanǵan. Reagent retinde tabıǵı qosylystar men olardyń sıntezdik týyndylaryn paıdalanyp, sırek kezdesetin elementterdi anyqtaýdyń fotometrııalyq, kompleksonometrııalyq, lıýmınestsenttik jáne elektrohımııalyq ádisterin usynǵan. 25 avtorlyq kýáligi bar. «Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
66 jyl buryn (1948) «QazAqparat» halyqaralyq aqparat agenttigi» JShS-nyń shyǵarýshy redaktory, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń múshesi, belgili jýrnalıst-aýdarmashy ABYLAEV Saılaý dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Qaratóbe aýdanynda týǵan. A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn jáne Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. Baspasóz salasynda 40 jyldan astam ýaqyt boıy eńbek etýde. Eńbek jolyn 1966 jyly Batys Qazaqstan oblysynyń Qaratóbe aýdandyq «Eńbek týy» gazetinde ádebı qyzmetker bolyp bastaǵan. Ár jyldarda Chapaev aýdandyq «Eńbek - Trýd», Bórli aýdandyq «Bórli jarshysy - Býrlınskıe vestı» gazetterinde, «Úrker» táýelsiz gazetinde, Oral oblystyq teledıdarynda bas redaktor bolyp qyzmet atqarǵan. «Astana zamandastar kózimen», «Ósý joldary» kitaptarynyń, «Astana: qaıda, qashan, ne?» jolkórsetkishiniń, tehnıkalyq saladaǵy sózdikterdiń avtory. Qazirgi qyzmetinde 2005 jyldyń sáýirinen bastap isteıdi.
66 jyl buryn (1948) jazýshy JUBATYRULY Saılaýbaı dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. Eńbek jolyn qazirgi «Ulan» gazetiniń ádebı qyzmetkeri bolyp bastap, bólim meńgerýshisi, redaktordyń orynbasary bolǵan. «Qazaqfılm» kınostýdııasy shyǵarmashylyq birlestiginde, QR Mádenıet mınıstrliginde, M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatrynda jaýapty qyzmetter atqarǵan. 1984 jyldan shyǵarmashylyq jumysta. Jazýshynyń «Alystaǵy araldar», «Jasyl saǵym», «Otty ótkel», «Býmerang» povesteri, áńgime-novellalary jaryq kórgen. Sonymen qatar ol «Býmerang» kórkem fılminiń, «Kúzgi jol» telefılminiń stsenarııin jazǵan. 50-ge tarta kórkemfılmdi qazaq tiline aýdarǵan. Qalamgerdiń «Abyrjy» trılogııasynyń eki kitaby shyqqan.
5 1 jyl buryn (1963) ánshi, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, «Jiger» festıvaliniń, Qazaqstan Komsomoly syılyǵynyń, Halyqaralyq «Azııa daýysy» baıqaýynyń laýreaty, «Tarlan» syılyǵynyń ıegeri JÚNІSOVA Maqpal Muhamedııarqyzy dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynyń Egindibulaq aýdanynda týǵan. Shymkent mádenıet ınstıtýtyn bitirgen. Óner jolyn «Gúlder» ansambliniń quramynda halyq ánderin oryndaýshy retinde bastap, odan keıin «Qazaqkontsert» birlestiginiń janynan «Nazerke» ansamblin uıymdastyrǵan. Repertýarynda qazaq halyq ánderimen qatar, qazirgi qazaq kompozıtorlarynyń mýzykalyq shyǵarmalary bar. Ánshi lırıkalyq ánderdi naqyshyna keltire oryndaýymen erekshelenedi.
5 5 jyl buryn (1959) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory QALIEV Ibragım Ádıetuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Aqjaıyq aýdanynda týǵan. 1974 jyly oqýshylardyń oblystyq matematıka olımpıadasynyń nátıjesi boıynsha Novosibir memlekettik ýnıversıteti janyndaǵy fızıka-matematıka mektebine qabyldanyp, ony 1976 jyly bitirdi. 1981 jyly osy ýnıversıtetti bitirgen soń Reseı Ǵylym akademııasy Sibir bólimshesi Gıdrodınamıka ınstıtýtyna jumysqa shaqyryldy. 1992-1993 jyldary Italııadaǵy «Tecnopolis Novus Ortus» ǵylymı ortalyǵynda jumys istedi. Búginde Bashqurtstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń jelisi boıynsha memlekettik ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama boıynsha ǵylymı taqyryptardyń jetekshisi. 40-tan asa ǵylymı eńbegi, sonyń ishinde «Matematıka modelı fazovyh perehodov» atty monografııasy jaryq kórgen.
52 jyl buryn (1962) Ekibastuz qalasy ákiminiń orynbasary MARDANOVA Aıgúl Qamzaqyzy dúnıege keldi.
Pavlodar oblysy Jelezın aýdany Mıhaılov aýylynda týǵan. 1984 jyly orys tili men ádebıeti pániniń muǵalimi mamandyǵy boıynsha Vınnıtsk memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn támamdady.
Mardanova Aıgúl Qamzaqyzy eńbek jolyn 1984 jyly Prıırtyshsk orta mektebinde orys tili men ádebıeti pániniń muǵalimi bolyp bastady. Memlekettik qyzmettegi jumys ótili - 26 jyl, onyń 19 jylynda Pavlodar oblystyq komsomol komıtetinde, Jelezın aýdandyq komsomol komıtetinde, Indýstrııalyq aýdandyq ákimshiliginde, ónerkásip jáne saýda, týrızm jáne sport, Pavlodar oblysy boıynsha bilim berý departamentterinde basshylyq laýazymdarynda qyzmet etti.
2009 jylǵy 20 sáýirden bastap Qashyr aýdany ákiminiń áleýmettik máseleleri jónindegi orynbasary boldy.
2011 jylǵy 23 qyrkúıekten beri Ekibastuz qalasy ákiminiń orynbasary.
204 jyl buryn (1810-1892) qazaqtyń halyq kúıshisi, sazger TARAQULY Abyl dúnıege keldi.
Túrkistan general-gýbernatorlyǵyna qarasty Adaı okrýgindegi (qazirgi Aqtóbe oblysy) Oımaýyt-Jeltaý degen jerde týǵan.
Shyn aty Abylaı. Jasynan án-kúıge qumar, saýyqshyl bolyp ósken. Baǵda, Qoshqar atty kúıshilerdi ustaz tutqan, bertin kele ózi de kúı shyǵaryp, ónerpazdyǵymen dańqy shyqty. Qaraqalpaq, Hıýany aralap, kúıshilerdiń óner saıysyna túsedi.
Bizge «Aqjeleń» (Abyl nusqasy), «Abyl», «Naratý», «Aqsaq qulan», t.b. kúılerimen tanys.
Esbaı (Tazbala), Altynaı, Sáýlebaı, Óskenbaı sııaqty dombyrashylar Abyldyń kúıshilik dástúrin birden-birge jalǵastyrýshylar.
4 9 jyl buryn (1965) Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri DÚISENOVA Tamara Bosymbekqyzy dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 1987 jyly Tashkent halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyń bitirdi, mamandyǵy - ınjener - ekonomıst, ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty. Eńbek jolyn 1988 jyly ınstıtýtty aıaqtaǵannan keıin Ońtústik Qazaqstan oblysy Saryaǵash aýdandaǵy orta mekteptiń ınformatıka pániniń muǵalimi qyzmetinen bastady. 1988 - 1992 jyldary Ózbek SSR-niń Memelekettik josparlaý komıtetiniń Ekonomıka ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń ekonomısi bolyp jumys istedi; 1992-1993 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy Saryaǵash aýdandyq ákimshiliginiń aǵa ekonomısi; 1993-1994 jyldary - «Perızat-holdıng» kompanııasynyń bólim basshysy; 1994-1997 jyldary - Saryaǵash aýdany ákiminiń keńesshisi, orynbasary, birinshi orynbasary; 1997-1999 jyldary - Shymkent qalasy ákiminiń birinshi orynbasary; 1999- 2002 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary; 2002-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń vıtse - mınıstri; 2006 - 2008 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary; 2008 jyldyń qańtar aıynan - Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń jaýapty hatshysy. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy maýsymnan beri.
«Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005) medaldarymen marapattalǵan. .
60 jyl buryn (1954) keskindemeshi, Sýretshiler odaǵynyń múshesi jáne QR Kórkemsýret akademııasynyń akademıgi QARJASOV Qabdyl-Ǵalym Nasyruly dúnıege keldi.
Pavlodar oblysynda týǵan. N.V.Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin bitirgen. Kóptegen jumystary Á.Qasteev atyndaǵy Memlekettik óner murajaıynda, Pavlodar, Semeı, Atyraý jáne Qaraǵandy kórskemsýret murajaılarynda. Almaty qalasyndaǵy, Qazaqstannyń basqa aımaqtary men Frantsııa, Germanııa, kanada kórkemsýret galereıalary men jeke kollektsııalarynlda saqtaýly. Ol Nıý-Iorkte, Amsterdam, Varshava, Vrotslav, Berlın, Shtýtgart jáne Mıýnhen murajaılarynda, Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda, Almatydaǵy «OıÝ» galereıasynda, Sankt-Peterbýrgte ótken kórmelerge qatysty. 1975-1976 jyldary- Pavlodar qalasynda metall konstrýktsııalary zaýytynda jáne avtomattandyrý jáne mehanıkalandyrý jobalyq konstrýktorlyq-tehnologııalyq ınstıtýtynda sýretshi-kórkemdeýshi boldy.
«Qurmet» (2001) ordenimen marapattalǵan. «Qazaqstan-2000» Sheberlik sabaqtary» halyqaralyq óner festıvaliniń laýreaty. QR Prezıdenti stıpendııasynyń ıegeri.
51 jyl buryn (1963) «QazAgro» Ulttyq basqarýshy holdıngi» aktsonerlik qoǵamynyń basqarýshy dırektory - apparat jetekshisi OMAROV Tobylbek Esenjoluly dúnıege keldi.
Qostanaı oblysy Meńdiqara aýdanynda dúnıege keldi. Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnıkalyq ınstıtýtyn jáne Máskeý qalasynyń Qazirgi gýmanıtarlyq ınstıtýtyn bitirdi. Tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty. 1986-1988 jyldary - Qostanaı nan ónimderi kombınatynyń sheberi, bólim bastyǵy. 1988-1997 - Qostanaı un kombınatynyń óndiris bastyǵy. 1997-1998 jyldary - «Tobyl elevatory» AQ prezıdenti.
1998-1999 jyldary - «Azyq-túlik kelisim shart korporatsııasy» JAQ Qostanaı oblysy boıynsha ókildiginiń dırektory. 2000-2004 jyldary - Qostanaı oblysy ákiminiń orynbasary. 2004-2005 jyldary - «Qostanaı astyq ónimderi» Astyq kompanııasy» JShS bas dırektory. 2005-2009 jyldary -Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Aýyldyq aımaqtary isteri jónindegi komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń jaýapty hatshysy. 2010-2012 jyldary - QazAgro» ulttyq basqarýshy holdıngi» AQ Basqarma tóraǵasynyń keńesshisi. 2012 qarashasynan bastap - «QazAgro» ulttyq basqarýshy holdıngi» AQ basqarýshy dırektory - apparat basshysy (Basqarma múshesi).
«Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Tyńǵa 50 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
41 jyl buryn (1973) «Samuryq-Qazyna Qarjy» JShS bas dırektory ALDAMBERGEN Alına Ótemisqyzy dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik basqarý akademııasyn (1995) «Qarjy jáne nesıe» mamandyǵy boıynsha; Vashıngton ýnıversıtetiniń Іskerlik ákimshiliktik basqarý mektebin (1995); Rochester ýnıversıtetiniń Ýılıam E. Saımon atyndaǵy Іskerlik ákimshiliktik basqarý mektebin (2007) ekonomıst, iskerlik ákimshiliktik magıstri mamandyǵy boıynsha bitirgen.
1997 jyldan - «ABN AMRO Qazaqstan banki» EAB» JAQ qurylymdyq qarjylandyrý basqarmasynyń qarjylyq taldaýshysy, menedjeri, bas mamany, bastyǵynyń orynbasary, nesıelik taldaý jáne qurylymdaý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 2001 jyldan - London qalasyndaǵy «ABN AMRO Bank N.V.» reıtıngtik keńester berý departamentiniń reıtıngtik keńes berýshisi , jetekshi reıtıngtik keńes berýshisi. 2003 jyldan - «OOIÝPA» ABN AMRO Asset Management» AQ basqarmasynyń tóraǵasy 2005 jyldan - «ABN AMRO Qazaqstan banki» EAB» AQ basqarmasynyń qazynashysy, tóraǵasynyń orynbasary. 2006-2007 jyldary - Almaty qalasyndaǵy QR Aımaqtyq qarjy ortalyǵy qyzmetin retteý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary. 2008 jyldyń qańtarynan - «Astana-Fınans AQ basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary.
2008 jyldyń naýryzynan beri - QR Qarjy naryǵyn jáne qarjylyq uıymdardy retteý men baqylaý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jyldan beri.
94 jyl buryn (1920-1997) keńestik kınostsenarıst jáne rejısser VENGEROV Vladımır ıAkovlevıch dúnıege keldi.
42 jyl buryn (1972) reseılik teatr jáne kıno akteri, Reseı halyq ártisi HABENSKII Konstantın ıÝrevıch dúnıege keldi.
