«100 jańa esim»: Tabysqa jetýdiń qupııasy nede?
Bıyl da Jastar jylyn ashqanda Nursultan Ábishulynyń biraz áńgimesine jurt qanyqty. Al kúni keshe «100 jańa esim» jobasynyń ekinshi kezeńinde jeńimpaz atanǵan jastarmen kezdesýde Prezıdent kezekti ret qyzyqty oqıǵalarmen bólisip, jastarǵa aqyl-keńesin berdi. QazAqparat tilshisi de ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha jańa esimderdiń qataryna engen azamattarmen tanysyp, Memleket basshysynyń áńgimesin tyńdap qaıtqan bolatyn.
Bıylǵy shara da jastardyń ózin-ózi tanystyrý formatynda ótti. Nursultan Nazarbaev ústel basynda otyrsa, jeńimpaz atanǵan jastar ortaǵa shyǵyp, óz jetistikteri jaıynda baıandady. Osy joly «Pıfagor» atty qosymsha bilim berý mektebiniń negizin qalaýshy Asan Joldasov Memleket basshysynyń aldyna birinshi bolyp shyqty.
«Qazir men 29 jastamyn. «Pıfagor» kompanııalar tobyn 10 jyl buryn ashqan edim. Ol kezde 19 jasta boldym. Sonda anam ylǵı aıtyp otyratyn, sen bizdiń tiregimiz bolasyń, bizdi asyraısyń dep. Osy sózderden keıin men bıik belesterdi baǵyndyrýǵa kúsh saldym. Qulasam da, qaıtadan turyp, naqty nátıjege jetýdi kózdedim. Iá, ákem bolǵanda, ómirdiń qaı arnasyna túsetin edim? Ony da jıi oılaımyn. Biraq qazir oılap qarasam, dál osy jaǵdaı meni qaırap otyrdy, alǵa qaraı jeteledi. Osy jolda maǵan kóp adam kómektesti. Sondyqtan qazirgi nátıjeniń bári - sol adamdardyń arqasy. Árıne, oqýshylardyń jetistikteri de kúsh beredi. Endigi maqsatym - otbasy qurý», - deıdi Asan Joldasov.
Onyń aıtýynsha, «Pıfagor» qosymsha bilim berý mektebinde matematıkaǵa basymdyq beriledi. Kompanııalar tobynda 136 muǵalim men mentor jumys isteıdi. Al bilim alyp júrgen balalardyń sany 1500-nan asty.
«Mektepten keıin olardyń barlyǵy bizge júgiredi. Mysaldardy sheship, ózara básekege túskendi qyzyq kóredi. Al aýyr esepti shyǵarsa, qatty qýanady. Bizde daryndy balalar kóp. Úzdik dep tanylǵandarǵa grant ta beremiz. Osy ýaqytqa deıin myńdaǵan oqýshy halyqaralyq jáne respýblıkalyq olımpıadalardyń jeńimpazy atandy. 300 ret altynnan alqa taqty. Men ózim bas kezinde pedagogıkany unatqan joqpyn. Qazir osy mamandyqqa bar janymdy salamyn», - deıdi A.Joldasov.
Osydan keıin sahnaǵa 29 jastaǵy Erjan Sálimgereev shyqty. Ol úshinshi synypta oqyp júrgende transformatordyń ishine kirip, toqqa túsip qalǵan eken. Sol kezde bir qol jáne bir aıaǵynan aıyrylǵan.
«Aýrýxanadan úıge alyp kelgesin muǵalimder úıde oqytatyn boldy. Artynan dopty úırendim. Aýada ushyp bara jatqan dopty taıaqpen tireı qoıamyn. Basqa jigitterdi aldap ketemin. Olar namystanyp, meniń taıaǵymdy bir teýip, syndyryp tastaıdy. Sonyń bári aýyr tıdi maǵan. Mektepti bitirgennen keıin balalar arsynda «Men Almatyǵa baramyn, men Astanaǵa oqýǵa túsemin» degen áńgimeler júredi. «Men qaıda baramyn?» degen oı týyndady. Úıdegi jaǵdaıdy bilemin. Bes adam bolyp bir bólmeli jataqhanada turdyq. Sonda tańqalatynym, bir basseınniń qasynda eki jyl boıy taksı júrgizdim. Biraq ómiri sonyń ishine kirmeppin. Artynan júzýdi úırendim», - dep eske alady E.Sálimgereev.
Búginde Erjan xalyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Álem kýbogynyń tórt dúrkin ıegeri, Azııa oıyndarynyń eki márte jeńimpazy. «Sport meniń ómirimdi túbegeıli ózgertti. Qaısar minezimniń arqasynda eshqandaı qıynshylyqtarǵa qaramaı, aldyma maıqsat qoıyp, kúnde jattyqtym. Búginde úlken jetistikterge jetip otyrmyn. Indonezııa eli Jakarta qalasynda ótken jazǵy Azııanyń Para oıyndarynda qos altyn medal enshiledim. 50 metrdi 31 sekýndta baǵyndyrsam, 100 metrdi 1 mınýt 8 sekýndta baǵyndyrdym. Bul - meniń jeke rekordym. Endigi maqsatym - Tokıo Olımpıadasynda chempıon ataný», - deıdi E.Sálimgereev.
11 synypty bitirgenshe baqandaı 10 mektep aýystyrǵan jas kásipker de jınalǵan jurtty beı-jaı qaldyrmady. Ol da «100 jańa esim» jobasynyń ekinshi kezeńine ótken. 34 jastaǵy Larıon Lıan bala kezinde anasyna kóp qıyndyq kórsetken eken. «Shynyn aıtaıyn, meniń problemam kóp boldy. Basqa balalardyń ata-analary menimen aralasýǵa ruqsat bermedi. Ondaı da boldy. 11 synypty bitirgenshe 10 mektepti aýystyrdym. Joǵary bilimim de joq. Degenmen, anam maǵan sendi. Meni adam bolady dep úmitin úzbedi. Qazir meniń tamasha otbasym bar. Kásibim de júrip jatyr. Men - baqyttymyn!», - deıdi L.Lıan.
Onyń aıtýynsha, tabysqa jetý jolynda qıyndyqtar da, qatelikter de kóp boldy. Biraq ol moıymady, aqsha qýmaı, abyroı úshin jumys isteýge tyrysty. «Búginde bizdiń xoldıngimiz 12 bıznes baǵytty qamtıdy. Biz barlyq oblystarda jumys isteımiz. 350-den astam korporatıvti klıentimiz bar. Biz 6 myńnan astam jumys ornyn ashtyq. Áli esimde, bolashaq jaryma úılenemin degende onyń anasy otbasyńdy asyraı alasyń ba dep surady. Osy sózder meni qaırady. Men kez kelgen jumysty ala berdim. 2 myń teńgege páterdi jınaǵan kezderim de boldy. Al osy jumysty sapaly jasaǵannan keıin bizge iri bir bankten úlken tapsyrys tústi. Sóıtip, ol banktiń 17 aımaqtaǵy barlyq fılıaldaryn jınaı bastadyq. Endi, ol kezde qajetti qural-jabdyqtar da, árbir aımaqta adam da bolmady. Biraq biz dostarymyzǵa, týǵan-týystarymyzǵa telefon shalyp, jan-jaqtan adam izdedik. Taptyq. Sóıtip, úlken tapsyrysymyzdy oryndaýǵa kiristik», - dedi L.Lıan.
Al sporttyq akrobatıkadan álem chempıony Nıkıta Amoskın óziniń jeńiske jetý jolyn baıandaǵanda Prezıdent mańyzdy bir máselege nazar aýdardy. N.Amoskın Qaraǵandydan 45 shaqyrym shalǵaı jerde ornalasqan Novodolınskıı kentinde turady eken. Mektepte oqyǵanda kúnde jattyǵý jasaý úshin qalaǵa baryp otyrypty.
«Sonda joldastarym «jattyǵýdy qaıtesiń, baryp qydyraıyq» deıdi. Barǵym kelip turady. Biraq kıimderdi jınap, jolǵa shyǵamyn. Dostar áli kúnge deıin zvondaıdy. Anda-mynda shaqyrady. Alaıda men shyqpaımyn. Jattyǵýlarǵa ábden úırenip qaldym. 9 jastan bastap solaı. Aptasyna alty ret jattyǵýǵa baryp júremin. Sóıtip, men jáne menimen birge jattyǵatyn Anastasııa Dogonıýk ekeýimiz sporttyq akrobatıkadan alǵash ret álem chempıony atandyq. Iá, meniń árbir kúnim tańǵy saǵat altydan bastalady. Ýaqyt az. Degenmen, jaqsy kóretin qyzyma ýaqyt taýyp otyramyn», - deıdi N.Amoskın.
Chempıon óziniń tabysqa jetkeni týraly aıtyp jatqanda Memleket basshysy mańyzdy bir máselege nazar aýdardy: «Tabysqa jetý úshin bir nárseni únemi jasap otyrý qajet. Bir jumysty bastaǵannan keıin shamaly ýaqyt jasap, sharshadym dep tastap ketseń, eshteńe shyqpaıdy. Durys pa? Al ol jumysty on jyl úzdiksiz isteseń, sóz joq, armanyńa jetesiń». 
Prezıdent 11 synypty bitirgenshe 10 mektepti aýystyrǵan jas kásipkerdiń jolyn da eske salyp, aqshany adal jolmen tabýdyń mańyzdylyǵyna toqtaldy.
«Men jastarǵa ylǵı aıtamyn. Bireýdiń páterin jınap, aqsha tapqan namys emes. Al jumyssyz júrgen uıat. Jumys tolyp jatyr. Bireýdiń balasyn baǵý kerek, bireýdiń úıin jınaý qajet. Endi bireýler tamaq istep bergenge aqsha tóleýge daıyn. Aqsha tabýdyń joldary kóp», - deıdi N.Nazarbaev.
Osy oraıda Memleket basshysy kóshe sypyrýshy týraly bir hıkaıany aıtyp berdi. Ol jigit iri bank ǵımaratynyń aınalasyn jınaǵan eken. Bir kúni bank basshylyǵy óz qyzmetkerlerin bilimine qaraı tekserip shyǵýdy uıǵarypty. Sóıtip, ony da shaqyryp, qol qoıýdy suraıdy. Jańaǵy kóshe sypyrýshysy qol qoıa almaımyn, saýsaqtyń izin ǵana qaldyra alamyn deıdi. «Sonda sen mektepte oqyǵan joqsyń ba?», - dep suraıdy bankırler. «Joq», - deıdi ol. «Joǵary bilimiń de joq pa?», - dep surasa, «Joq», - dep jaýap beredi. Bank basshylyǵy onyń sypaıy, izetti ári óz jumysyn úlken jaýapkershilikpen atqarǵanyna qaramastan jumystan shyǵaryp jiberdi. «Bizge bilimi joq bar adam kerek emes» deıdi.
Osydan soń, kóshe sypyrýshy jigit biraz ýaqyt jumys izdep júredi. Sosyn ózi sııaqty adamdardy taýyp aldy da, kóshe jınaıtyn kompanııany qurdy. Atalǵan kompanııa qalada eń úzdik kásiporyndardyń qataryna endi. Al kóshe sypyrýshysy eń baı adamǵa aınaldy. Bir kúni ony buryn jumys istegen bankke qaıtadan shyqyrypty. «Sizdiń esepshotyńyzda osynshama aqsha bar, qol qoıýyńyz qajet», - deıdi eken. Sol kezde ol men qol qoıa almaımyn, tek saýsaǵymnyń izin ǵana qaldyryp ketemin depti. «Sonda siz mektepte oqyǵan joqsyz ba?», - dep taǵy suraıdy. «Joq», - deıdi. Joǵary bilimińiz de joq pa? Joq. «Baı adamǵa qalaı aınaldyńyz?», - dep surasa, «Meni jumystan shyǵaryp jibergen bir bankırdiń arqasynda osyndaı deńgeıge jettim», - degen eken.
«Sondyqtan men únemi osy bir mańyzdy máseleni aıtyp otyramyn. Keı adamdar Oksford, Kembrıdjdi bitirip keledi. Biraq eshqandaı jetistikke jete almaıdy. Barlyǵy adamnyń ózine baılanysty. Maqsatqa jetýge tyrysý qajet. Armany bolýy kerek. Armanyn oryndaǵan adam ǵana óziniń oılaǵan oıyna jetedi. Ashyǵyn aıtý kerek, birneshe ınstıtýtty bitirgen adamdar kelip, tórt dıplomyn kórsetedi. Sonda bir dıplomdy paıdaǵa jarata almasań, tórt dıplomnyń qajeti qansha? Onymen maqtanýǵa bola ma?», - deıdi N.Nazarbaev.
Memleket basshysy AQSh prezıdenti bolǵan Kennedı áýletiniń bala tárbıeleý dástúrin de aıtyp berdi.
«Kennedı áýletinde tórt ul bala boldy. Sonda kúnde tańǵy astyń ústinde otyrǵanda ákeleri mańyzdy bir máseleni aıtyp otyratyn. Bolashaqta kim bolatyndaryń mańyzdy emes. Shopyr ma, traktorıst, mashınıst pe, júk tasýshy ma, eń bastysy, bastaǵan isińniń shyńyna jete bilý kerek. Adamnyń ómiri tym qysqa. Bir ǵana nárseni aıaǵyna deıin jetkizýge ýaqyt bar. Al barlyq mamandyqtarǵa jabysa berseń, eshteńe shyqpaıdy», - dep atap kórsetti N.Nazarbaev.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, búginde jasandy ıntellekt, aqparattyq texnologııalar, bıoınjenerııa, nanotexnologııalar sııaqty salalarǵa basymdyq berý kerek. Sebebi dál osy salalar bizdi alǵa jeteleıdi. Osyǵan baılanysty EKSPO kórmesi ótken jerde startappen aınalysatyndarǵa úlken zertxanalar ashyldy. Osy saladaǵy jobalardyń avtorlary kommertsııalyq paıda tapsyn dep, jan-jaqty kómek kórsetiledi.
Shyny kerek, Sovetter Odaǵynda bári basqasha boldy. Prezıdent sol kezdegi qıynshylyqtardy da eske aldy. Prezıdentke jetý qupııasyn da ashyp berdi.
«Meniń ómirbaıanymdy bilesizder, saýatsyz sharýanyń balasymyn. Ákem de, anam da mektepte múldem oqymaǵan. Men sııaqtylar Qazaqstanda óte kóp boldy. Soǵystan keıingi jyldary bári jetispeıtin. Tamyz aıynyń sońynda anam «Zınger» mashınasyna otyryp, mektepke barýym úshin shalbar, kóılek tigetin. Mektepke arnalǵan sómkem de qoldan tigiletin. Qarnymyz toıyp tamaq ishpeıtinbiz. Ońtústikte óskennen keıin jaz aılarynda alma, qııar, qyzanaq jeıtinbiz. Toıa tamaq ishpegennen keıin denimiz saý bolyp ósken de shyǵarmyz», - dep eske aldy N.Nazarbaev.
Memleket basshysy mektepti medalmen bitirgennen keıin eki bólmeli saman úıde turatyn áke-sheshesine kómek kórsetý úshin metallýrgııa salasyna jumysqa barǵanyn aıtty.
«Esh ýaqytta Prezıdent bolamyn dep oılaǵan emespin. Biraq, jumysymdy adal isteýge tyrystym. Meni baǵalap, joǵarylatty. 19 jasymda óndiris ozaty bolyp, kombınat meni óz qarajaty esebinen qazirgi Qaraǵandy polıtehnıkalyq ýnıversıtetine oqýǵa jiberdi. 20 jasymda Helsınkıde ótken Dúnıejúzilik jastar men stýdentter festıvaline delegat bolyp qatystym. Sóz sóıleýge, barlyǵymen kezdesýge úırendim. Kezdeısoq saıasatqa aralasyp, endi, mine, Prezıdentpin», - dedi Nursultan Ábishuly.
Keshegi kezdesýde Prezıdenttiń aldynda «100 jańa esim» jobasynyń basqa da jeńimpazdary sóz sóıledi. Olardyń ishinde neırohırýrg Myńjylqy Berdiqojaev, dáriger-reprodýktolog Almaz Ibragımov, áskerı jýrnalıst Nazgúl Kenjetaı jáne taǵy basqa óz kásibiniń bilgirleri bar. Jalpy, ótken jyly joba keńsesine 2388 ótinish túsken eken. Onlaın daýys berý arqyly jobanyń 29 jeńimpazy anyqtaldy.
Degenmen, «100 jańa esim» jobasy osymen toqtamaıdy. Memleket basshysy atalǵan bastamany ary qaraı jalǵastyrýdy tapsyrdy.
«Negizi, «100 jańa esim» jobasyn ekinshi ret ótkzip otyrǵanymyz óte durys. Sondyqtan biz ony ary qaraı jalǵastyratyn bolamyz. Sebebi oǵan ótken azamattar jastarǵa, barlyǵymyzǵa úlgi bolyp otyr. Ómirde alynbaıtyn qamal joq. «100 jańa esim» jobasy osynyń dáleli. Olar týraly aıtý kerek. Olardy kórsetý kerek. Árbir adam - jeke roman, óz aldyna bólek fılm. Jastardy osy tájirıbeniń negizinde tárbıeleý kerek. Men ylǵı aıtamyn, adamnyń múmkindikteri sheksiz, kez kelgen nárseni isteýge bolady», - deıdi N.Nazarbaev.
