«100 naqty qadamdy» júzege asyrý - barshamyzdyń mindetimiz
***
- Altynsary Dúısenbekuly, Siz basqaratyn departamentke Ult jospary boıynsha qandaı mindetter júktelgen?
- Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev jarııalaǵan, Memlekettik damýdyń bes ınstıtýtsıonaldyq reformasyn júzege asyrýǵa baǵyttalǵan «100 naqty qadam» Ult josparynda salyq jáne keden saıasatyna qatysty 37-45-qadamdarda, ıaǵnı 9 qadamda, salyq jáne keden saıasatyn ońtaılandyrý, múlikti jáne qarjyny zańdastyrý resimderin ońaılatý, kiristi jáne shyǵysty jalpy jarııalaýdy kezeń-kezeńmen engizý, salyq deklaratsııalaryn qabyldaý jáne óńdeýdiń ortalyq jelisin qurý, sondaı-aq, táýekelderdi basqarý júıesin engizý mindetteri qoıylyp otyr.
- Múlikti jáne qarjyny zańdastyrý resimderin ońaılatý týraly ne aıtasyz?
- Prezıdentimizdiń salıqaly saıasatynyń arqasynda, elimizde úshinshi ret, múlikter men qarajattarǵa raqymshylyq aktsııasy 2014 jyldyń 30 maýsymynda jarııalandy. Osy baǵytta jumystar júrgizilip jatqandyǵy jáne aktsııanyń merzimi aǵymdaǵy jyldyń sońyna deıin uzartylǵany barshańyzǵa málim.
Oqyrmandarǵa aıta ketetin jáıt, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda ornalasqan múlikterdi jarııa etýge jergilikti atqarýshy organdarda qurylǵan komıssııaǵa ótinish berilýi tıis. Al, respýblıka aýmaǵynan tys jerde ornalasqan jyljymaıtyn múlikterdi, aqshany, baǵaly qaǵazdardy jáne zańdy tulǵalardyń jarǵylyq kapıtalyndaǵy qatysý úlesi týraly jarııalaý, memlekettik kirister organyna deklaratsııa tapsyrý arqyly júzege asyrylady.
Arnaıy zańǵa engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlarǵa sáıkes, aǵymdaǵy jyldan bastap aqshany jáne jyljymaıtyn múlikti jarııa etý tártibi ońaılandyryldy. Naqtyraq aıtatyn bolsaq, aqshany jarııa etýdi eki túrde júrgizýge bolady. Aqshany bank shotyna salý (aýdarý) arqyly jarııalaǵanda, 10 paıyz jarııa etý alymy tólenbeıdi jáne bank shotynda turǵan aqshany kez kelgen maqsatta jumsaýǵa bolady. Mysalyǵa, bızneske salýǵa, jyljymaıtyn múlikti satyp alýǵa jáne basqa da qajettilikterge jarata alady nemese bank shotynan alýyna da múmkindik bar. Al, naqty aınalymda júrgen aqshany bank shotyna salmaı, jarııa etken jaǵdaıda, 10 paıyz jarııa etý alymy tólenedi. Sonymen qatar, osy eki jaǵdaıda da memlekettik kirister organdaryna kelip, arnaıy deklaratsııa tapsyrylýy tıis.
Jyljymaıtyn múlikti jarııa etýge keletin bolsaq, bıyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda turǵan jáne zańdy túrde resimdelgen múlikti jarııa etý úshin memlekettik kirister organyna arnaıy deklaratsııany jáne aqparattardy rastaıtyn ózge de qujattardy tapsyrsa boldy.
Al, Qazaqstan Respýblıkasynan tys jerde ornalasqan jyljymaıtyn múlikti jarııa etken jaǵdaıda, osyǵan qosymsha, júginýshi tulǵanyń ózi arnaıy deklaratsııaǵa belgilegen múlik qunynan 10 paıyz alym tóleıdi. Mundaı jaǵdaıda, múliktiń baǵalaý qunyn rastaıtyn qujat talap etilmeıdi.
- Múlikti jarııa etý boıynsha qandaı jumystar atqarylýda jáne nátıjeleri týraly aıtyp ótseńiz?
- Múlikti jarııa etý aktsııasyn halyq arasynda keńinen nasıhattaý jumystaryn tıimdi júrgizý maqsatynda bizdiń departament pen oblys ákimdigi arasynda birlesken medıa-jospar bekitilgen. Aǵymdaǵy jyldyń 8 aıynda jalpy oblys boıynsha múlikti jarııa etý baǵytynda buqaralyq aqparat quraldary arqyly 1221 maqala jarııalandy, telearna arqyly 537 márte sıýjet berildi, ınternet resýrstaryna 343 habarlama ornalastyrylyp, 1549 semınar-keńes pen «dóńgelek ústel» májilisteri ótkizildi. Odan bólek, oblys, aýdan ortalyqtarynyń kórnekti jerlerine múlikti jarııa etý aktsııasy týraly 217 bılbord ilindi. Sonymen qatar, biz osy baǵytta «ashyq esik» kúnderin ótkize otyryp, halyq arasynda týyndaǵan suraqtarǵa túsindirmeler berdik, býkletter men jadynamalar tarattyq. Múlikti jarııa etýde tıimdi atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde, bizdiń oblys respýblıkada alǵashqy úshtiktiń qatarynda keledi.
Statıstıkalyq málimetke súıensek, jergilikti atqarýshy organdarda qurylǵan komıssııalar jalpy somasy 75,3 mlrd. teńgeni quraıtyn 8190 ótinish qabyldapty. Onyń 1185-i kommertsııalyq nysan (21 mlrd. teńge), 119-y turǵyn úıge jatpaıtyn nysan (1 mlrd. teńge) jáne 6 886-y turǵyn úı boıynsha ótinishter (53 mlrd. teńge).
Búgingi tańda, osy qabyldanǵan ótinishterde kórsetilgen 6 571 nysanǵa (57 mlrd. teńge) raqymshylyq jasalsa, 1071 ótinish (13,2 mlrd. teńge) keri qaıtaryldy. Al, 548 ótinish (5,2 mlrd. teńge) qaralý ústinde.
Memlekettik kirister organdary tarapynan búginde Qazaqstan Respýblıkasynan tys ornalasqan jyljymaıtyn múlikter boıynsha 342,2 mln. teńgeni quraıtyn 26 ótinish ıesiniń múlkine raqymshylyq jasalyndy.
Atap aıtsaq, Ózbekstan Respýblıkasynan - 17 (8 mln. 350 myń teńge), Birikken Arab Ámirlikterinen - 5 (327 mln. 147 myń teńge), Túrkııa memleketinen - 2 (5 mln. 984 myń teńge) jáne Reseı Federatsııasynan 2 (697 myń teńge) ótinish qabyldanyp, jarııa etildi. Jyl basynan beri oblysymyzdyń 366 azamaty 29,1 mlrd. teńge kóleminde aqsha qarajattaryn jarııa etti. Al, el aýmaǵyndaǵy jyljymaıtyn múlikterge qatysty quny 571,2 mln. teńgege teń 2 ótinish boıynsha raqymshylyq jasalyndy.
Múlikti jarııa etý aktsııasy halyqqa qolda bar múlikti jarııa etip, zańdy aınalymǵa engizýge múmkindik beredi. Sondyqtan barlyǵyńyzdy, jalpyǵa birdeı deklaratsııalaý aldynda, osy múmkindikti tolyq paıdalanyp qalýǵa shaqyramyn.
- Altynsary Dúısenbekuly, memlekettik mańyzǵa ıe qujat - «100 naqty qadam» Ult josparynyń 42-qadamynda 2017 jyldyń 1 qańtarynan bastap memlekettik qyzmetkerler, odan keıin barlyq azamattar úshin kiris pen shyǵysty jalpy jarııalaý kezeń-kezeń boıynsha engiziledi delingen. Osynyń mánisin túsindirip berińizshi?
- Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, múlikti jarııa etý aktsııasy - jalpyǵa birdeı deklaratsııalaý naýqanyna daıyndyq. Jalpyǵa birdeı deklaratsııalaýdyń birinshi kezeńi 2017 jyldan bastalady. Alǵashqy kezekte depýtattar, memlekettik qyzmetkerler, memlekettik kásiporyn qyzmetkerleri, sýdıalar jáne Ulttyq kompanııalardyń ókilderi kiris pen shyǵystaryn jarııalaı bastaıdy. Osy jobany talqylaý kezinde mynadaı ortaq sheshim shyǵaryldy, memlekettik kásiporyn qyzmetkerleri 2020 jyldan bastap deklaratsııa tapsyrsa, ulttyq kompanııada jumys isteıtinder ózderimen birge jubaılary da kiristeri men shyǵystaryn rastaýlary qajet.
Ekinshi kezeńde, ıaǵnı 2020 jyldyń sońyna deıin halyqtyń qalǵan bóligi deklaratsııalaýǵa qatysatyn bolady. Búgingi tańda Memlekettik kirister komıteti tarapynan deklaratsııa nysandarynyń jobasy aıqyndalyp, taldaý-talqylaýdan ótýde. Sonymen qatar, deklaratsııa tapsyratyn ókilderdiń sanyn anyqtaý jumystary júrgizilýde.
- Ózińizge málim, «100 naqty qadamnyń» 43-qadamynda salyq deklaratsııasyn qabyldaý men óńdeýdiń ortalyq jelisin qurý týraly tapsyrma berilgen bolatyn. Bul baǵytta qandaı jumystar atqarylýda?
- Iá, jalpyǵa birdeı deklaratsııalaý bastalǵan shaqta memlekettik kirister organdary onyń ýaqtyly qabyldanýyn jáne óńdelýin tolyqqandy qamtamasyz etý úshin QR Úkimetiniń qaýlysymen «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporatsııasy quryldy. Ol búgingi tańda nátıjeli jumys atqarýda. Endigi jerde deklaratsııalardyń ýaqtyly qabyldanýyn qamtamasyz etýde eki birdeı mekeme, memlekettik kirister organdary men memlekettik korporatsııa birlese jumys júrgizetin bolady.
- Táýekelderdi basqarý júıesi degenimiz ne? Ol kimge tıimdi?
- Jalpy, táýekel sózi salyq tóleýshiniń memleketke nuqsan keltirýin nemese solaı bolý múmkindigin, sondaı-aq, salyq mindettemesin oryndamaýdy jáne tolyq oryndamaý yqtımaldyǵyn bildiredi. Sondyqtan táýekelderdi basqarý júıesi taldaý, zerdeleý jumystary arqyly salyq tóleýshilerdiń salyqtan jaltarý joldaryn anyqtaýǵa jáne tıisti sharalar qoldanýǵa kómektesedi. Táýekelderdi basqarý júıesi arqyly kedendik jáne salyqtyq tekserýlerdi retteý kózdelip otyr. ıAǵnı, zańbuzýshylyqqa jol bermegen kásipkerler salyqtyq jáne kedendik tekserýlerge ushyramaıdy. Prezıdentimizdiń bergen tapsyrmasyna oraı engizilgen osy reformanyń arqasynda zańdylyqty buzbaǵan kásipkerge baqylaý organdary tarapynan eshqandaı tekserý júrgizilmeıdi. ıAǵnı, salyq tóleýshi óz mindettemesin tolyq oryndasa, salyqtyq tekserýlerge ilinbeı, óz bıznesin alańsyz jalǵastyra beredi.
- «100 naqty qadamnyń» 44-qadamynda janama salyq salý tetikterin jetildirý týraly másele qoıylǵany anyq. Búginde atalǵan tapsyrmanyń oryndalý barysy qalaı?
- Aǵymdaǵy jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka jáne Qarjy mınıstrlikteri men bıznes qaýymdastyqtary ókilderinen quralǵan jumys toby Salyq jáne Keden kodeksteriniń ornyna jańa Memlekettik kirister kodeksin daıyndaý jumystaryn júrgizýde. Bul másele tóńireginde kóziqaraqty oqyrmandar habardar bolsa kerek. Jańa kodekske Ult josparynyń 44-qadamyndaǵy janama salyq salý tetikterin jetildirý tapsyrmasyna sáıkes, bıznestiń salyq salý prıntsıpterin ózgertip, qosylǵan qun salyǵynyń ornyna satýdan salyq alýdy engizý kózdelip otyr.
Memlekettik kirister kodeksine qatysty salyq tóleýshiler tarapynan kún saıyn túsip jatqan usynys, pikirlerdi joǵaryda atalǵan jumys tobyna talqylaýǵa joldaýdamyz.
Búgingi suhbatty paıdalana otyryp, salyq tóleýshilerdi osy salyq máselesine baılanysty kókeılerinde júrgen qandaı da bir usynys, pikirleri bolsa, jańa kodeksti ázirlep jatqan jumys tobynyń qaraýyna joldaýǵa shaqyramyn. Eger bul máselede azamattar kóbirek pikir bildirse, onda halyqtyń kóńilinen shyqqan jańa Memlekettik kirister kodeksine qol jetkizgen bolamyz.
- Jańa kodeks jobasynda qosymsha qun salyǵynyń ornyna satýdan salyq alýdy engizý josparlanýda dedińiz. Bul jóninde ne aıtasyz?
- Ult josparynyń 44-qadamynda bıznestiń salyq salý prıntsıpterin ózgertý, onyń ishinde qosylǵan qun salyǵynyń ornyna satýdan salyq alýdy engizý máselesi qazirgi tańda qyzý talqylanýda. Sarapshylardyń pikirinshe, satýdan salyq alýdyń birqatar tıimdilikteri bar. Máselen, «Obnal» suranysy tolyq joıylady, salyqtyq júkteme tómendep, ol óz kezeginde bıznestiń damýyna jol ashady. Deldaldyq qurylymdar qysqaryp ımporttaýshyǵa da, óndirýshige de, birdeı salyqtyq júkteme qalyptastyrylady. Sondaı-aq, aýyl sharýashylyǵyna salyqtyq júktemeni tómendetý sekildi basqa da tıimdilikteri bar.
Satýdan salyq alýdyń taǵy bir paıdasy, ákimshilendirý jumystary jeńildep, bıýdjet túsimderi ulǵaıa túsedi. Al, bızneske salyq júktemesi azaıyp, «kóleńkeli ekonomıka» aınalymyndaǵy qarjylaryn jaryqqa shyǵarýǵa múmkindik týady. Sonda bıznesti usaqtaý arqyly salyqtan jaltarýdyń qajettiligi bolmaıdy. Jáne salyq tekserýlerinen qoryqpaı, qoǵamǵa baǵyttalatyn áleýmettik shyǵyndardy ulǵaıta alatyn edi. Satý salyǵyn engizý máselesi áli keńinen zerdelenýde, sondyqtan sońǵy sheshimin kúteıik.
- Ult josparynyń 45-qadamynda kiriske jáne shyǵysqa salyq esebin mindetti túrde engizý arqyly qoldanystaǵy salyq rejımin ońtaılandyrý qajettigi aıtylǵany belgili. Osyǵan baılanysty memlekettik kirister departamenti qandaı is atqarýda?
- Qoldanystaǵy Salyq kodeksinde qaralǵan salyq rejımin ońtaılandyrý arqyly kiriske jáne shyǵysqa salyq esebin mindetti túrde engizsek, elimizdegi shaǵyn jáne orta bıznes ókilderine aıtarlyqtaı jeńildik týatyn edi. Osyndaı jaǵdaıda shaǵyn jáne orta bıznes qoǵamda zor áleýmettik ról atqaryp qana qoımaı, bıýdjetke eleýli salyq túsimderiniń túsýin qamtamasyz etedi.
Elbasynyń kásipkerlikti qoldaýynyń arqasynda bizdiń óńir bul salada úlken jetistikterge jetip, ekonomıkalyq órkendeýdiń úlgisine aınalyp otyr. Oblysta shaǵyn jáne orta bıznes nysandary 207 myńdy qurap, onda búginde 340 myńnan astam adam eńbek etýde. Aǵymdaǵy jyldyń 8 aıynda memlekettik bıýdjet túsiminiń 55 paıyzy osy salaǵa tıesili, al, olardan túsken salyq 81,7 mlrd. teńgeni qurady.
Memlekettik kirister organynyń basty mindetteriniń biri salyqtyq, kedendik tólemderdiń tolyq jáne ýaqytyly túsýin qamtamasyz etý. Departament aǵymdaǵy jyldyń 8 aıynda memlekettik bıýdjetke mejelengen jospardy 134 paıyzǵa artyq oryndady. Nemese naqty 203,5 mlrd. teńge óndirip, bıýdjet tabysyn qosymsha 51,5 mlrd. teńgege eseledi. Túsimderdiń ósý qarqyny 152,7 paıyzǵa jetti. Bul ótken jyldyń 8 aıymen salystyrǵanda memleket qazynasyna 70,2 mlrd. teńge artyq qarajat óndirildi degen sóz. Onyń ishinde, bıýdjetter kesindisinde toqtalatyn bolsaq, respýblıkalyq bıýdjettiń jospary 151,5 paıyzǵa oryndaldy. Naqty 130,9 mlrd. teńge óndirilip, bıýdjet jospardan tys 44,5 mlrd. teńgemen qamtamasyz etildi. Ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda, respýblıkalyq bıýdjetke 59,9 mlrd. teńge artyq túsim tústi. Jergilikti bıýdjet boıynsha boljamdy jospar 65,6 mlrd. teńge bolsa, 72,6 mlrd. teńge naqty óndirilip, jospardyń oryndalýy 111 paıyzdy qurady. Nemese jergilikti bıýdjet qorjynyna 7 mlrd. teńge artyq quıyldy. Ótken jyldyń osy kezeńinde jergilikti bıýdjetke 62,3 mlrd. teńge túsken bolsa, bıylǵy túsimderdiń ósý qarqyny 116,5 paıyzǵa ulǵaıyp, 10,3 mlrd. teńgege artty.
Josparly túsimderden basqa, departament tarapynan qosymsha kiris kózderin anyqtaý, óndirý jumystary da qarqyndy júrgizilýde. Nátıjesinde, memlekettik bıýdjetke qosymsha 11,7 mlrd. teńge óndirildi. Onyń 5,8 mlrd. teńgesi respýblıkalyq bıýdjetke (túsimder ishindegi úlesi 6,7 paıyzǵa teń), 5,9 mlrd. teńgesi jergilikti bıýdjetke (túsimder ishindegi úlesi 9,4 paıyzǵa teń) tıesili.
Jalpy, qoıylyp otyrǵan mindetterdiń barlyǵy da óte mańyzdy. Salyq pen keden saıasatyn ońtaılandyrý, birinshiden, halyqqa qolaıly jaǵdaı týǵyzady, ekinshiden, salyq tóleýshiler, syrtqy ekonomıkalyq qyzmetke qatysýshylar jáne memlekettik kirister organdary qyzmetkerleri arasyndaǵy qarym-qatynasty sózsiz jaqsartýǵa alyp keledi. Sondaı-aq, memlekettik qyzmettiń sapasyn jáne halyqtyń memlekettik kirister organyna degen senimin arttyryp, sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alýǵa zor yqpalyn tıgizeri anyq.
Sondyqtan oqyrmandarǵa rahmetimdi aıta otyryp, Sizderdiń bıznes salasynda mol tabystarǵa jetip, memleketimizdiń mádenıetti salyq tóleýshileri bolýlaryńyzǵa tilektespin.
-Áńgimeńizge rahmet.
Suhbattasqan Ánýar JUMAShBAEV.
