10 jeltoqsan. Jylnama

Kazinform oqyrman nazaryna 10 jeltoqsanǵa arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.

Dúnıejúzilik fýtbol kúni

BUU-nyń sheshimimen bekitilgen. Mıllıondaǵan adamǵa tek oıyn ǵana emes, ómir stıline aınalǵan sporttyń bul túrine halyqaralyq qoǵamdastyq erekshe qurmet kórsetedi. Fýtbol oıyny týraly alǵashqy derekterdi tarıhshylar bizdiń zamanymyzǵa deıingi ekinshi myńjyldyqtaǵy Qytaı jylnamasynan tapqan. Ol Tsý Chıý dep atalǵan. Fýtbol oıyny qytaı jaýyngerlerin babynda saqtaýǵa septigin tıgizgen desedi. Al keıbireýler fýtboldyń izashary dep VIII ǵasyrda Anglııada ómir súrgen saksondardyń «jabaıy oıynyn» ataıdy. Olar urystan keıin shaıqas dalasynda dushpanynyń shabylǵan basyn tepkilep oınaǵan. Fýtboldy bizdiń zamanymyzǵa deıingi eki jarym myńjyldyqta Ejelgi Grekııada, Rımde de oınaǵan.

Halyqaralyq adam quqyqtary kúni

1948 jylǵy 10 jeltoqsanda BUU Bas Assambleıasy Jalpyǵa birdeı adam quqyqtary deklaratsııasyn qabyldady. Barlyq elde 1950 jyldan bastap atalyp ótedi.

Janýarlar quqyǵyn qorǵaý kúni

Bul kún 1998 jyly Adam quqyǵy deklaratsııasyna qol qoıýdyń 50 jyldyǵynda maquldandy.

Nobel syılyǵyn tapsyrý kúni

Jyl saıyn Norvegııa koroliniń qatysýymen Oslo ýnıversıtetiniń úlken zalynda jáne Shvetsııanyń Stokgolm qalasynda Nobel syılyǵyn tapsyrý saltanaty ótedi. 1900 jyly qurylǵan Nobel qorynyń bastapqy kapıtaly 31 mıllıon shved kronasy boldy. Alǵashqy Nobel syılyǵy 1901 jylǵy 10 jeltoqsanda tabys etildi. Fızıka, hımııa, fızıologııa jáne medıtsına boıynsha syılyqtar Stokgolmde, al beıbitshilik syılyǵy Oslo qalasynda beriledi. 2004 jáne 2005 jyldardaǵy aqshalaı syılyqtyń kólemi 10 mıllıon shved kronasyn qurady.

ESTE QALAR OQIǴALAR

1930 jyly Almatyda tuńǵysh Qazaq memlekettik medıtsına ınstıtýty ashyldy (QazMMI). Onyń rektory bolyp Lenıngrad áskerı-medıtsınalyq akademııasynyń túlegi Sanjar Asfendııarov taǵaıyndaldy. 1963 jyly joǵary oqý orny Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýty (AMMI) bolyp ózgertildi. 2001 jyly QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen S. Asfendııarov atyndaǵy Qazaq memlekettik medıtsınalyq ýnıversıtetine «Ulttyq ýnıversıtet» mártebesi berildi.

1963 jyly Qazaq KSR Joǵarǵy keńesiniń Prezıdıýmy óz jarlyǵymen Aqtaý qalalyq kentin ólkege baǵynyshty qalalar sanatyna jatqyzý týraly qaýly shyǵaryp, oǵan Aqtaý ataýyn berdi.

1991 jyly Almatyda ashylǵan Joǵarǵy keńestiń jetinshi sessııasynda Qazaq KSR-in Qazaqstan Respýblıkasy dep ataýǵa sheshim qabyldady.

1991 jyly Almatydaǵy Respýblıka saraıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Ant berý rásimi ótti. Osydan keıin Qazaqstan Joǵarǵy keńesiniń qaýlysymen Prezıdent óz qyzmetine kiristi.

1991 jyly QR Prezıdentiniń «Almas» qoryn qurý týraly Jarlyǵy shyqty.

1996 jyly Qazaqstan men Serbııa arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy. 2011 jyly Astanada Serbııa Respýblıkasynyń Elshiligi ashyldy. 2019 jyly Serbııa Respýblıkasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Elshiligi ashyldy, bul Qazaqstan men Serbııa arasyndaǵy tyǵyz qarym-qatynasty odan ári nyǵaıtýǵa múmkindik berdi.

1997 jyly Aqmola qalasy (qazirgi Astana qalasy) Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy bolyp jarııalandy.

2010 jyly Almatydaǵy 28 panfılovshylar saıabaǵynda Ekinshi dúnıejúzilik soǵys ardageri, Keńes odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshulyna arnalǵan eskertkishtiń saltanatty ashylý rásimi ótti. Jańa eskertkishtiń ashylýyna dańqty jaýynger-jazýshynyń urpaqtary, zamandastary, qoǵamdyq uıym ókilderi qatysty. Jalpy bıiktigi 6 metrlik eskertkishtiń tuǵyry granıtten, al batyrdyń músini qoladan soǵylǵan. Bul – batyrdyń som tulǵasyn aıshyqtaıtyn qaladaǵy alǵashqy estelik. Avtorlary – Nurbol Dalbaı men Rasýl Satybaldıev.

2013 jyly Konakrıde Islam Yntymaqtastyq uıymynyń Syrtqy ister mınıstrler Keńesinde (IYU SІMK) shtab-páteri Astana qalasynda ornalasqan Azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Islam Uıymyn qurý týraly sheshim qabyldandy. Jańa uıymnyń jarǵysyna 19 memleket qol qoıdy.

2014 jyly Italııadaǵy iri baspalardyń biri «Sandro Tetı Edıtorda» ıtalıan tilinde «Qazaqstan – Eýrazııa ortalyǵy» kitaby basyp shyǵaryldy. Onyń avtory – geosaıasat salasyndaǵy ıtalıan sarapshysy Fabıo Indeo.

2016 jyly «Astana Balet» teatry saltanatty túrde ashyldy. Qazaq ulttyq horeografııa akademııasynyń janynda ornalasqan. Kórermen zalynyń syıymdylyǵy – 783 oryn, sonyń ishinde parter – 609 oryn, balkonnyń ekinshi ıarýsy – 104 oryn, balkonnyń úshinshi ıarýsy – 70 oryn. Dızaınerlerdiń usynǵan jobasy boıynsha, altyn-qońyr tústi shymyldyq ilinip, oryndyqtar jaýqazyn tústes materıalmen qaptalǵan, al eden qońyr tústi. Sahnanyń aýdany – 536 m². Sahnany transformatsııalaý úshin qozǵalmaly jáne kóterý-túsirý mehanıkasynyń eń ozyq tehnologııalary paıdalanyldy.

2018 jyly el astanasynyń Almatydan Aqmolaǵa aýysý qurmetine Astanada tuńǵysh ret «Elorda juldyzy» syılyǵyn bekitti. Alǵashqy marapatty Astana Ballet teatry, «EKSPO-2017» kompanııasy, «Sparta-Nomad Astana» KVN komandasy jáne «Jastar» teatry ıelendi. Elorda Almatydan Aqmolaǵa resmı túrde 1997 jyldyń 10 jeltoqsanynda aýysty.

2019 jyly Shymkent qalasynda Semeı ıadrolyq synaq polıgonynyń qurbandary men ardagerlerine arnalǵan eskertkish taqtanyń saltanatty ashylýy ótti. Eskertkish taqta J. Táshenov jáne Beket batyr kósheleriniń qıylysyna ornatyldy.

2021 jyly Brıýssel qalasynda (Belgııa) «Tarıh aǵymyndaǵy Qazaqstannyń úzdiksiz memlekettiligi. Qazaq memleketi XVI-XIX ǵasyrlardaǵy eýropalyq jáne amerıkalyq kartalarda» kitaby jaryqqa shyqty.

2023 jyly jeńilis kórmegen Janqosh Turarov (28-0, 21 KO) IBO tujyrymy boıynsha álem chempıony ataǵyn qorǵap, WBA Gold tıtýlyn jeńip aldy. Almatyda ótken boks keshinde Turarov japondyq Akıhtro Kondony (37-11-3, 21 KO) biraýyzdan utty. Kondo úshin bul onyń Japonııadan tys jerde ótkizgen mansabyndaǵy ekinshi jekpe-jek boldy.

2023 jyly Qazaqstan alǵash ret praktıkalyq myltyq atýdan álem chempıonatynda altyn jeńip aldy. Natalıa Mestoeva eki medal jeńip aldy: altyn jáne dýelde birinshi oryn, sondaı-aq jeke synda qola jáne úshinshi oryn. Qazaqstan áıelder quramasy komandalyq esepte ekinshi oryn aldy.