1 qazan. Tulǵalar týǵan kún
ESІMDER
Qostanaı oblysynda týǵan. Y.Altynsarın ashqan aýyldyq orys-qazaq mektebinde saýat ashyp, 1901 jyly Qostanaıdaǵy muǵalimder daıarlaıtyn kýrsty bitirgen. Uzaq jyldar boıy ustazdyqpen aınalysyp, jas urpaqty oqytý, tárbıeleý isimen shuǵyldanǵan. Óziniń 50 jyldyq ustazdyq is-tájirıbesin «Oryndalǵan arman» atty memýarlyq ádebı eńbeginde baıandady. Ol ustazdyq jumysty jazýshylyq qyzmetpen tyǵyz baılanystyra júrgizdi. Orys jazýshylarynyń tálimdik shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdaryp, «Úlgili tárjime» (kópshiligi I.Krylovtyń mysal óleńderi) degen atpen jeke kitap etip bastyryp shyǵardy. 1912 jyly «Úlgili bala» atty ekinshi oqý quralyn (hrestomatııa) jarııalady. Oǵan ózi aýdarǵan Krylovtyń mysaldarymen birge qazaq aýyz ádebıeti úlgileriniń ozyq nusqalaryn (ańyz, áńgime, ertegi, maqal-mátelder) engizdi. Sonymen birge, bul hrestomatııaǵa qazaq balalaryna tabıǵattyń túrli qubylystary men janýarlar álemi týraly málimet beretin qyzyqty qysqa áńgimeler de engizildi. 1913 jyly «Qalyń mal» romanyn jazdy. Romanda sol kezeńdegi qazaq aýylyndaǵy áleýmettik jaǵdaılar shynaıy baıandalǵan. Onyń pedagogıkalyq oı-pikirleri «Oryndalǵan arman» atty memýarlyq romanynda, sondaı-aq, ár jyldardaǵy merzimdi basylymdarda jarııalanǵan «Oqytýshynyń bedeldi bolýynyń mańyzy», «Balalardy mádenıettilikke tárbıeleý», «Balalardy oqýǵa yntalandyrý týraly» atty maqalalarynda ǵylymı turǵyda baıandaldy. 2 ret «Lenın» ordenimen marapattalǵan.
1933 jyly Tashkent qalasyndaǵy Orta Azııa josparlaý ekonomıkalyq jáne saýda-taýar isi ınstıtýtyn bitirgen. 1933 – 1936 jyldary Respýblıkanyń saýda mekemelerinde jaýapty qyzmetter atqarǵan. 1941 – 1945 jyly Qazaq KSR Saýda halyq komıssarynyń orynbasary, komıssary boldy. «Qazaq halqynyń maıdandaǵy qazaq jaýyngerlerine jazǵan hatyn» uıymdastyrýda, 1944 jyly jeltoqsanda Almaty qalasynda ótken respýblıkalyq aqyndar aıtysyn ótkizýde, «Qazaq KSR-iniń erte zamannan osy kúnge deıingi tarıhynyń» jaryq kórýine uıytqy boldy. Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýty men Qurmanǵazy atyndaǵy memlekettik konservatorııany uıymdastyrdy. 1945 – 1947 jyly Qazaq KSR-i HKK tóraǵasynyń orynbasary, Shyǵys Qazaqstan oblysy partııa komıtetiniń 1-hatshysy qyzmetin atqardy. 1947 – 1952 jyly Qazaqstan KP OK-niń ıdeologııa jónindegi hatshysy. Ol 1949 jyly Máskeýde ótken qazaq ádebıeti men mádenıetiniń onkúndigin uıymdastyrdy. Omarov halyq óneri men mýzykasyn, aýyz ádebıetin nasıhattaýǵa zor úles qosty, Shoqan, Ybyraı, Abaı eńbekterin ónege retinde usyndy. 1949 jyly jaryq kórgen «Qazaq KSR tarıhynyń» tolyqtyrylǵan 2-basylymynyń jaýapty redaktory boldy. E.Bekmahanovtyń qazaq halqynyń shyn mánindegi tarıhyn ashyq jazýyna, Kenesary, Naýryzbaı batyrlar jaıynda aqıqattyń aıtylýyna, І.Jumalıevtiń Isataı men Mahambet jónindegi materıaldardy bastyrýyna uıytqy boldy. Osy jaǵdaılar onyń 1951 – 1952 jyly «ultshyldardy qoldaýshy» degen naýqanshyl aıyppen Qazaqstan KP OK-niń quramynan shyǵarylyp, qýdalanýyna alyp keldi. 1952 – 1955 jyly KOKP OK janyndaǵy Joǵary partııa mektebiniń tyńdaýshysy boldy. 1955 – 1959 jyly Soltústik Qazaqstan oblysy partııa komıtetiniń hatshysy qyzmetin atqardy. 1959 – 1961 jyly «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń dırektory, Qazaq KSR-i Mınıstrligi Keńesiniń keńesshisi qyzmetterin atqaryp, jańa qalyptasyp kele jatqan qazaq kıno óneriniń damýyna ózindik qoltańbasyn qaldyrdy. 1961 – 1967 jyly Qazaq KSR Mınıstrligi Keńesi janyndaǵy Memlekettik josparlaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, 1-orynbasary, 1967 – 1970 jyly Qazaq KSR Mádenıet mınıstri boldy. Omarov osy kezeńde qazaqtyń estradalyq ónerin, ulttyq tsırkti, teatr jumysyn jetildirýge, kásibı ónerdiń basqa da salalaryn tyńnan damytýǵa barynsha kúsh saldy.
QazMÝ-dy (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ) bitirgen. 1959 — 61 j. KSRO ǴA Etnografııa ınstıtýtynyń aspıranty, 1961 jyldan Qazaqstan ǴA Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. Olardyń uıymdastyrýymen 36 ekspedıtsııalyq jáne dalalyq zertteýler júzege asyryldy. Onyń ishinde úndi — keńes (1974 — 75), qazaq-mońǵol (1991 — 92) jáne qazaq-ıtalııa (1993 — 94, 2002 — 2004), t.b. antropologııalyq ekspedıtsııalarynda boldy. Ol Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń bıik taýly aımaqtaryna beıimdelý máselelerin aımaqtyń etnoúrdisterimen baılanystyra zertteıtin halyqaralyq ǵylymı jobaǵa jetekshilik etti. 200-den astam ǵylymı eńbektiń avtory, onyń 20-ǵa jýyǵy AQSh, Japonııa, Qytaı, Úndistan, Túrkııa, Italııa, Germanııa, Frantsııa, Danııa, t.b. shet elderde jaryq kórdi. Eńbekterinde qazaqtardyń genofondynyń birkelkiligi, 4 myńjyldyq tarıhy jaıly ǵylymı pikirler tujyrymdaldy. S. Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń ıegeri (1990).
Semeı qalasynda týǵan. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, KSRO SІM Dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen. 1971-1977 jyldary - Qazaqstan LKJO Temirtaý qalalyq komıtetiniń birinshi hatshysy, qalalyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy, qalalyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy. 1980-1981 jyldary - KSRO SІM Orta Shyǵys elderi bóliminiń birinshi hatshysy. 1981-1985 jyldary - KSRO-nyń Aýǵanstannyń Mazarı-Sharıf qalasyndaǵy Bas ókildiginiń (konsýlstvo) konsýly. 1985-1988 jyldary - KSRO SІM Orta Shyǵys elderi bóliminiń keńesshisi. 1988-1991 jyldary - KSRO-nyń Irandaǵy Elshiliginiń keńesshisi. 1991-1994 jyldary - QR Syrtqy ister mınıstri. 1994-1996 jyldary - QR-dyń AQSh-taǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 1996-2001 jyldary - QR-dyń Vengrııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, QR-dyń Polsha, Bolgarııa, Chehııa, Slovakııa jáne Rýmynııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshy. 2001-2003 jyldary - QR-dyń Belgııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, QR-dyń Lıýksembýrg Uly gertsogtyǵyndaǵy, Nıderlandy Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi jáne QR-dyń Eýropalyq Odaq jáne Soltústik-Atlantıkalyq shart uıymy janyndaǵy ókildigi basshysy qyzmetin qosa atqarýshy. 2003-2005 jyldary - QR-dyń Polshadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi boldy. Dıplomatııa ınstıtýtynyń dırektory. «Qurmet belgisi», Qurmet, Vengrııanyń Orta Krest, Slovakııanyń Qos krestiń aq ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtyn (1984); Búkilodaqtyq mal sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn (Máskeý, 1988); Qazaq menedjment jáne marketıng ınstıtýtyn (Almaty, 1997) bitirgen. Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty (1988). «Nur Otan» HDP múshesi. 1988 jyldan – BAAShǴZZ Shyǵys bólimshesi júıesinde kishi ǵylymı qyzmetker, aǵa ǵylymı qyzmetker. 1991 jyldan – «Qazaqstan» respýblıkalyq bırjasy» AQ vıtse-prezıdenti. 1994 jyldan – «TASMO» ınvestıtsııalyq kommertsııalyq ortalyǵynyń bas dırektory. 1995 jyldan – «Agro-Lızıng» AQ bas dırektory. 1999 jyldan – QR aýyl sharýashylyq vıtse-mınıstri. 2002 jyldan – QR aýyl sharýashylyq birinshi vıtse-mınıstri – QR Aýyp sharýashylyq mınıstrligi Orman jáne ańshylyq sharýashylyq komıtetiniń tóraǵasy. 2005 jyldan – QR aýyl sharýashylyq mınıstri. 2006 jyldan – Ózbekstan Respýblıkasyndaǵy QR Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2007 jyldan – «Ońtústik» ÁKK» UK» AQ basqarmasynyń tóraǵasy. 2009 jyldan – Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi. 2015 jyldan – Nur Otan partııasy Tóraǵasynyń Birinshi orynbasary. 2016 jyldyń mamyr aıynan – Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstri. 2016 jyldyń maýsym aıynan 2018 jyldyń qańtar aıyna deıin aralyǵynda QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Aýyl sharýashylyǵy mınıstri qyzmetin atqarǵan. Jambyl oblysynyń ákimi boldy (2018-2020).
Arman Tarǵynuly ÁBENOV dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynda týǵan. 1993 jyly K. A. Tımırıazev atyndaǵy Máskeý aýyl sharýashylyǵy akademııasyn (Ǵalym-agronom), A. Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetin (Ekonomıka bakalavry), 2009 jyly Halyqaralyq bıznes ýnıversıtetin bitirgen.
Eńbek jolyn 1987 jyly keńshar jumysshysy bolyp bastady 1993-2000 jyldary – Torǵaı oblysy Oktıabr aýdany «Terekti» keńsharynyń brıgada agronomy, brıgadıri, bas agronomy, dırektordyń óndiris jónindegi orynbasary. 2000-2005 jyldary – Qostanaı oblysy ákimi apparatynyń bas mamany, Qostanaı aýdany ákiminiń orynbasary. 2005-2007 jyldary – Qostanaı oblysy Taran aýdanynyń ákimi. 2007-2008 jyldary – Qostanaı oblysy Jitiqara aýdanynyń ákimi. 2008-2010 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdent Ákimshiliginiń memlekettik ınspektory. 2010-2011 jyldary – Qostanaı oblysy ákiminiń orynbasary. 2011-2021 jyldary – Qostanaı oblysy ákimi apparatynyń basshysy. 2021 jyldyń sáýir-mamyr aılarynda – Qostanaı oblysy ákiminiń keńesshisi.
Qazirgi qyzmetinde 2021 jyldyń mamyr aıynan bastap.
Taldyqorǵan oblysy Jarkent qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin «quqyqtaný» mamandyǵy boıynsha bitirgen.
Eńbek jolyn 1993 jyly Taldyqorǵan oblysy Taldyqorǵan qalasynyń prokýratýrasynda taǵylymdamadan ótýshi qyzmetinen bastady. Taldyqorǵan qalasy prokýratýrasynyń aǵa tergeýshisi, Almaty qalasy prokýratýrasynyń asa mańyzdy ister jónindegi tergeýshisi, asa mańyzdy ister jónindegi aǵa tergeýshisi, azaqstan Respýblıkasy Memlekettik tergeý basqarmasynyń Almaty qalasy boıynsha Bas basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bólim bastyǵy, aǵa tergeýshi, Almaty qalasy Áýezov aýdandyq ishki ister basqarmasy janyndaǵy mılıtsııa tergeý bólimshesi bastyǵynyń orynbasary, Almaty qalasy Bostandyq aýdandyq ishki ister basqarmasy tergeý bóliminiń bastyǵy, Almaty qalasy prokýratýrasy bóliminiń prokýrory, aǵa prokýrory, Almaty qalasy prokýratýrasy basqarmasynyń aǵa prokýrory, Almaty qalasy boıynsha, Batys Qazaqstan oblysy boıynsha Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres departamenti tergeý basqarmasynyń bastyǵy, Mańǵystaý oblysy boıynsha Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres departamenti bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, Basqarma bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasy Qylmystyq qýdalaý qyzmeti bastyǵynyń orynbasary. 2018 jyldyń tamyz aıynan bastap – Nur-Sultan qalasy prokýrorynyń birinshi orynbasary.
Qazirgi qyzmetinde 2021 jylǵy mamyrdan bastap.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan.1996 jyly «Semeı» memlekettik ýnıversıtetiniń «Qazaq tili men ádebıeti» mamandyǵyn (1996 jyly aspırantýrasyn) bitirgen.
Eńbek joly: 1991-1992 jyldary – Shyǵys Qazaqstan oblysy Jarma aýdany Asqarly aýylyndaǵy Lekerov atyndaǵy orta mekteptiń qazaq tili muǵalimi. 1999-2000 jyldary – Semeı memlekettik ýnıversıtetiniń qazaq tili men ádebıeti kafedrasynyń oqytýshysy.2001-2004 jyldary – M.Áýezov atyndaǵy Semeı ýnıversıtetinde syrttaı fakýltet dekany. 2004-2007 jyldary – M.Áýezov atyndaǵy Semeı ýnıversıteti fılologııa fakýltetiniń dekany. 2007-2008 jyldary – M.Áýezov atyndaǵy Semeı ýnıversıtetiniń oqý-ádistemelik jumys jónindegi prorektory. 2008-2009 jyldary - M.Áýezov atyndaǵy Semeı ýnıversıtetin tárbıe jumysy jáne áleýmettik máseleler jónindegi prorektory. 2009-2011 jyldary – Semeı memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty psıhologııa-pedagogıka fakýltetiniń dekany. 2011-2012 jyldary – L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde qazaq ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi. 2012-2017 jyldary – S.Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń strategııalyq damý jáne ǵylymı jumys jónindegi prorektory. 2017-2021 jyldary – Q. Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik memlekettik ýnıversıtetiniń rektory.
Qazirgi qyzmetinde 2021 jyldyń qańtar aıynan bastap.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» (2011), «Mońǵolııanyń bilim berý úzdigi» (2013) medaldarymen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytýǵa sińirgen eńbegi úshin» (2009), «Y.Altynsarın» (2014) tósbelgilerimen marapattalǵan.
Kókshetaý oblysynda dúnıege keldi. L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-di, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy memlekettik qyzmet Akademııasyn bitirgen. Saıasattanýshy, memlekettik qyzmet menedjeri, saıası ǵylymdar kandıdaty. QR Mádenıet mınıstrliginde, QR Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat bóliminiń bas sarapshysy, sektor meńgerýshisi, 2009 jyldyń qyrkúıeginen «Nur Otan» HDP Aqmola oblystyq fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Din isteri agenttigi tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqardy. 2014-2016 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń Din isteri komıtetiniń tóraǵasy qyzmetin atqardy. 2016-2017 jyldary QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrliginiń Din ister komırtetiniń tóraǵasy bolyp jumys jasaǵan. 2017-2019 jyldyń jeltoqsan aıynan QR Prezıdenti Ákimshiligi sektorynyń meńgerýshisi boldy. 2019 jyldyń sáýir-qazan aıy aralyǵynda Aqmola oblysy Іshki saıasat basqarmasyna basshysy qyzmetin atqardy. 2019-2020 jyldary – Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi Etnosaralyq qatynastardy damytý departamentiniń dırektory. 2020-2021 jyldary – Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi Etnosaralyq qatynastardy damytý komıteti tóraǵasynyń orynbasary.
Qazirgi qyzmetinde 2021 jyldyń naýryzynan bastap.
