Qazaqstandyq kásiporyndar óńdelgen taýarlar eksportynyń kólemin arttyrýda
2023 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda qazaqstandyq óndirýshilerdiń daıyn taýar aınalymy $39,4 mlrd qurady, bul byltyrǵy jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 22%-ǵa joǵary. Onyń úshten birin jalpy quny $12,1 mlrd otandyq shıkizattyq emes taýarlardyń eksporty qurady, dep habarlaıdy QazAqparat Úkimettiń resmı saıtyna silteme jasap.
Negizinen eksporttalatyn ónimder metallýrgııa jáne hımııa ónerkásibi, atap aıtqanda, mys jáne mys katodtary, ferroqorytpa, ýran, munaı ónimderi, óńdelmegen myrysh pen alıýmınıı, ystyqtaı prokattalǵan jalpaq buıymdar, tabıǵı gaz. Sonymen qatar sheteldik tutynýshylar da Qazaqstanda óndirilgen bıdaı unyn, kúnbaǵys maıyn, mıneraldy tyńaıtqyshtardy belsendi túrde satyp alýda. Onyń ishinde 155,9 myń tonna kúnbaǵys maıy eksporttaldy. Bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 33,4%-ǵa artyq. Jalpy byltyrdan beri kúnbaǵys maıyn syrtqy naryqqa jetkizýdi arttyrý úrdisi baıqalýda. 2021 jylmen salystyrǵanda, 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha kúnbaǵys maıynyń eksporty 3 ese ósip, $346,4 mln qurady. Sonymen qatar ótken jyly otandyq óndirýshiler margarın jetkizý kólemin 2,7 esege arttyryp, $88,8 mln-ǵa jetkizdi.
Eksporttyq jetkizilimderdiń eń kóp kólemi Reseıge, Qytaıǵa, Ózbekstanǵa, Túrkııaǵa, alys shet elderden – Nıderlandy, Ulybrıtanııa, Japonııaǵa jóneltiledi. Bıylǵy jyldyń alty aıynda qazaqstandyq daıyn ónimdi ımporttaýshy elderdiń geografııasy 114-ten 125-ke deıin keńeıdi.
Otandyq taýar óndirýshilerdiń syrtqy naryqtarǵa shyǵýyn qamtamasyz etý úshin QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi eksporttaýshylarǵa memlekettik qoldaý sharalaryn kórsetýde. Bul – saýda mıssııalaryn uıymdastyrý, halyqaralyq kórmeler men bıznes-forýmdarǵa, oqytý jobalary men baǵdarlamalaryna qatysý.
Osylaısha, akseleratsııa baǵdarlamasy qazaqstandyq kompanııalarǵa jańa naryqtardy tıimdi ıgerýge kómektesedi. Bıyl baǵdarlamaǵa qatysý úshin tamaq, hımııa, toqyma jáne qyzmet kórsetý salalaryn eksporttaıtyn 111 kásiporyn tańdaldy. Sonymen qatar 2023 jyly IT-qyzmetterdi shetelge eksporttaýǵa daıyn qazaqstandyq kompanııalardyń sany edáýir ósti.
Taýarlardy ilgeriletýdiń taǵy bir ózekti quraly – halyqaralyq Alibaba.com elektrondyq saýda platformasy. Memleket otandyq taýar óndirýshiler men saýda kompanııalaryna óz ónimderin osy alańda satýǵa múmkindik beredi. 2023 jyly Qytaıdyń eń iri V2V marketpleısine «Altyn jetkizýshi» premıým mártebesi bar 70 jetkizýshi qol jetkizdi. Alibaba platformasy arqyly satý kólemi búginde $300 mln-nan asady.
Elektrondyq kommertsııanyń qarqyndy damýyn eskere otyryp, eksportqa baǵyttalǵan kompanııalarǵa arnaıy mamyr aıynda V2S alańy – JD.com ashyldy. Onyń negizinde qazaqstandyq taýarlardyń Ulttyq pavılony quryldy. Otandyq azyq-túliktiń birinshi partııasynyń bir apta ishinde satylyp ketkendigi sapaly azyq-túlik taýarlaryna degen joǵary suranysty jáne qazaqstandyq tamaq ónimderiniń joǵary básekege qabilettiligin kórsetedi. Qazir jańa jetkizýshilerdi izdeý jáne tańdaý jumystary júrgizilýde. Bul sharalar kesheni shıkizattyq emes taýarlardyń eksportyn ulǵaıtýǵa baǵyttalǵan.
Qoldaý quraly retinde eksporttaýshy kompanııalarǵa saýda-ekonomıkalyq mıssııalarǵa qatysý múmkindikteri uıymdastyrylady. Mamyr aıynda QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi Syrtqy ister mınıstrliginiń qoldaýymen qazaqstandyq bıznesmenderdiń Sıan qalasyna (QHR) saýda mıssııasy aıasynda Qazaqstannyń Sıandaǵy Bas konsýldyǵynda otandyq ónimderdiń pılottyq shoýrýmyn iske qosty.
17-21 tamyz aralyǵynda QHR Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq aýdanynyń Úrimshi qalasynda ótken «Qytaı–Eýrazııa»: taýarlar jáne saýda» halyqaralyq kórmesine 40-tan astam qazaqstandyq taýar óndirýshi qatysty. Olar EXPO kelýshilerine kondıterlik ónimder men makaron ónimderin, djemder men marmeladtar, bal, balmuzdaq, sýsyndar, toqyma buıymdaryn, zergerlik buıymdardy jáne basqa da ónimderdi usyndy. Bul rette Qazaqstannyń ulttyq stendi óz taýarlaryn usynǵan 40 el men óńirdiń arasynda kórmedegi úzdikterdiń biri atandy.
Qazaqstandyq delegatsııa quramyndaǵy kásipkerler shet elderdiń memlekettik mekemelerin, saýda jelilerin, qoımalaryn, ulttyq kompanııalaryn aralap, satyp alý qabiletin zertteý úshin áleýetti seriktestermen kezdesti. 2023 jyldyń 6 aıynda Vetnam (Hanoı q.), Ázerbaıjan (Baký q.), Iran (Tegeran q.), Qytaı (Sıan q.), Ózbekstan (Tashkent q.), Qyrǵyzstan (Bishkek q.) sııaqty elderge 6 bıznes-sapar uıymdastyrylyp, ótkizildi. Jyl sońyna deıin jańa ótkizý naryqtaryn izdeý jáne iskerlik baılanystar ornatý úshin taýar óndirýshilerdiń taǵy 4 sheteldik sapary kútilýde.
10-12 qyrkúıekte qazaqstandyq kásipkerler Dýshanbedegi áleýetti seriktestermen kezekti iskerlik kelissózder júrgizdi. Saýda-ekonomıkalyq mıssııaǵa mashına jasaý, tamaq, hımııa, óńdeý ónerkásibiniń 22 qazaqstandyq kásiporny qatysty. Bul – Qazaqstan men Tájikstannyń isker toptarynyń bir alańdaǵy ekinshi kezdesýi. Mamyr aıynda Astanada iri Qazaqstan-Tájikstan bıznes-forýmy ótti, onda jalpy quny $2,6 mlrd-tan astam somaǵa yntymaqtastyq týraly 40 qujatqa qol qoıyldy.
Qazaqstan men Tájikstan arasynda ekonomıkanyń túrli sektorlary boıynsha ózara tıimdi yntymaqtastyqtyń kóptegen baǵyttary bar. Elimiz Tájikstannyń eń iri 3 saýda seriktesteriniń qatarynda. Sońǵy ýaqytta Qazaqstan avtomobıl ónimderin Tájikstan naryǵyna sátti eksporttap keledi. Atap aıtqanda, Qostanaıdaǵy «SaryarqaAvtoProm» JShS zaýytynda qurastyrylatyn JAC markaly avtomobılder Dýshanbe taksoparkin quraıdy. Tájikstan Qazaqstanda qurastyrylǵan jalpy sany 200-den astam avtokólikti ımporttady.
Tamyz aıynyń basynda Astanada alǵash ret Qazaqstan-Aýǵanstan bıznes-forýmy ótti. Ózara yntymaqtastyq ornatý maqsatynda Aýǵanstannan 200-ge jýyq delegat keldi. Elder arasyndaǵy saýda 2023 jyldyń bes aıynda $233,3 mln qurady, onyń 225,1 mln-y qazaqstandyq eksportqa tıesili. Qazaqstan men Aýǵanstan arasyndaǵy taýar aınalymy 2022 jyly $1 mlrd-qa ($987,9 mln) jetip, 2021 jylǵy kórsetkishterden eki esege artty. Taýar aınalymynyń 90%-y qazaqstandyq eksportqa, negizinen óńdelgen ónimge tıesili.
Qazaqstan úshin Aýǵanstan un ótkizýdiń negizgi naryǵy: un eksportynyń jalpy kólemi 70% quraıdy. Elimizdiń Aýǵanstanǵa azyq-túlik, munaı-hımııa, hımııa, metallýrgııa, kólik jasaý, jeńil ónerkásip salalary boıynsha $500 mln-ǵa taýar jetkizýge eksporttyq áleýeti bar.
Memleket shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý jáne otandyq eksporttaýshylar úshin jańa múmkindikter jasaý maqsatynda jumystardy jalǵastyrýda.
