Jylý elektr ortalyǵynyń jabdyqtary ábden tozdy - «Qaraǵandy Energotsentr» JShS Bas dırektory
«Qaraǵandy Energotsentr» JShS – Qaraǵandy oblysynda jylý jáne elektr energııasyn negizgi óndirýshisi. Kásiporynnyń qyzmeti Qaraǵandy qalasyn ýaqytyly jáne úzdiksiz jylýmen jáne elektr qýatymen jabdyqtaýdy qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Іs júzinde bar elektr qýaty – 570 MVt, al jylý qýaty – 1 314,6 Gkal/saǵ. Kásiporyn qurylymynda eki jylý elektr ortalyǵy bar – JEO-1 jáne JEO-3.
Kompanııanyń bas dırektory Sabyrǵalı Ydyrysov kásiporyn jabdyqtarynyń jaı-kúıi, kadrlardyń jetispeýshiligi jáne elektr energııasyn óndirý tarıfiniń kóterilýiniń negizgi sebepteri týraly aıtyp berdi.
- Sabyrǵalı Muhametqalıuly, tarıftiń kóterilýine ne sebep bolyp otyr?
- Elektr energııasyn óndirý tarıfiniń ósýi energııa óndirýshiler úshin ótkir másele. Tarıftiń ósýine tikeleı áser etetin negizgi sebepterdi ataıtyn bolsaq, bul stansa jabdyqtarynyń tozýy, jalaqyny ındeksteý, JEK úshin jyl saıynǵy ústemeaqynyń ósýi, kómirdiń qymbattaýy ósýi.
- Bul qadam qanshalyqty qajet boldy?
- Jylý elektr ortalyqtary jabdyqtarynyń jaramdylyǵy tarıfti qalyptastyrýǵa tikeleı baılanysty. Elektr energııasyn óndirý tarıfin ulǵaıtý – bul ýaqtyly qadam. JEO-1 jáne JEO-3 stansalary jabdyqtarynyń tozyǵy ábden jetkenine nazar aýdarǵym keledi. JEO-1 1960 jyldan bastap, al JEO-3 1977 jyldan bastap jumys isteıdi. Alty jyl ishinde qoldanystaǵy tarıften ınvestıtsııalyq quraýysh alynyp tastaldy. Bul bizdi óndiriske qarajat salý múmkindiginen aıyrdy. Osy ýaqyt ishinde qala damydy, turǵyn úı sektorynyń qurylysy ósti, energııany kóp qajet etetin jańa kásiporyndar paıda boldy. Tıisinshe, energııany tutyný artty. Tarıftiń ósýine baılanysty kásiporynda stansalardy qaıta qurý, jańǵyrtý jáne keńeıtý boıynsha is-sharalardy júzege asyrýǵa múmkindik beretin ınvestıtsııalyq shyǵyn paıda bolady.
Tarıftiń ósýiniń taǵy bir sebebi energetıkter jalaqysynyń tómen deńgeıin ındeksteý qajettiligi. Búgingi tańda qarapaıym energetıkterdiń jalaqysy óte tómen, eńbek jaǵdaılary aýyr jáne zııandy. JEO-da kadrlardyń turaqtamaýy joǵary deńgeıde, joǵary beıindi bilimi bar jastar stansaǵa jumysqa barýǵa asyqpaıdy. Kadrlar «eskiredi», jastar kásiporynda ustalmaıdy. Munyń basty sebebi – tólemniń tómendigi. Statıstıkalyq derekterge sáıkes, 2020 jyly energetıkterdiń ortasha jalaqysy kenshilerge qaraǵanda 45,9%-ǵa jáne óńdeý ónerkásibi qyzmetkerlerine qaraǵanda 21%-ǵa az. Tyǵyryqtan shyǵýdyń joly óńirdegi energetıkterdiń jalaqysyn ortasha deńgeıge deıin josparly ındeksteý. Laıyqty jalaqy kásibı kadrlardy yntalandyrady. Jańa tarıf JEO-1 jáne JEO-3 jumyskerleri jalaqysynyń ósýin eskeretini mańyzdy.
Úshinshi sebep – JEK (jańartylatyn energııa kózderi) úshin jyl saıyn ósip kele jatqan ústemaqyǵa baılanysty. Zań boıynsha, jańartylatyn energııa kózderi (JEK) óndiretin elektr energııasynyń shyǵyndary barlyq energııa óndirýshi kásiporyndar arasynda tepe-teń bólinedi. Jańartylatyn energııa kózderin qoldaý jónindegi qarjy-esep aıyrysý ortalyǵy (JEK QEO) elektr energııasyn óndirý kólemin edáýir ulǵaıtty jáne tıisinshe energııa óndirýshi uıymdardyń olardan satyp alý kólemi ulǵaıdy. Máselen, 2021 jyly ósim 2020 jylmen salystyrǵanda 68%-dy qurady, bul elektr energııasyn óndirýge arnalǵan tarıftiń jańa deńgeıinde kórinis tapty.
- Qarajat negizinen qandaı maqsattarǵa baǵyttalady?
- Kásiporynnyń birinshi kezektegi mindetteri – jumys istep turǵan generatsııalaıtyn qýatty stansalardy qalpyna keltirý, jańǵyrtý jáne keıinnen keńeıtý, jumys istep turǵan kúl úıindisi máselelerin sheshý jáne JEO-3 jańa kúl úıindisin salý. Stansalardyń jumys rejımin jaqsartý úshin jazǵy ýaqytta gradırnıalarǵa (jylý aınalymyndaǵy sýdy sýytatyn óndiristik qondyrǵy) tolyq aýqymdy jóndeý júrgiziledi. Jylytý kezeńinde stansalardyń jumysyn jaqsartý jáne jelilik sý berý temperatýrasyn arttyrý úshin negizgi jáne eń joǵary qazandyqtardy jóndeý jáne qaıta qurý josparlanǵan. Qazandyq jabdyqtarynyń senimdiligin arttyrý úshin biz qyzý betteriniń tozý dárejesin tómendetýge baǵyttalǵan sharalardy júzege asyramyz. Budan basqa, 2017 jyldan bastap 2020 jylǵa deıin kásiporyn qoldanystaǵy kúl úıindisiniń bógetterin ósirýge jáne 2021 jyldan bastap jańa kúl úıindisin salýǵa qarajat bóledi. Kúl-shlak qaldyqtaryn jınaýǵa arnalǵan bos syıymdylyq bolmaǵan jaǵdaıda JEO-3 tolyq toqtaý qaýpi, ekologııalyq apat, sondaı-aq Qaraǵandy óńiri úshin óte jaǵymsyz áleýmettik saldarlar – jylytý kezeńinde jylý energııasyn berýdiń jáne qala men ónerkásiptik kásiporyndardy energııamen jabdyqtaýdyń bolmaýy týyndaıdy.
- Halyqtyń belgili bir toptary úshin, bıznes ókilderi jáne qandaı da bir basqa qurylymdar úshin qandaı da bir jeńildik bola ma?
- Zańnamaǵa sáıkes, energııa óndirýshiler úshin elektr energııasyn óndirýge biryńǵaı tarıf belgilenedi, ol tutynýshylardyń barlyq toptary úshin qoldanylady. «Qaraǵandy Energotsentr» JShS Qaraǵandy qalasy jáne Qaraǵandy oblysy úshin energııa óndirýshi kásiporyn bolyp tabylady. Tutynýshylar úshin tarıf elektr energııasyn óndirý tarıfinen, ony berý tarıfinen jáne ótkizý ústemesinen quralady. Tutynýshy úshin sońǵy tarıf týraly suraqqa biz jaýap bere almaımyz.
Búgingi kúni Qaraǵandy oblysy boıynsha elektr energııasyn óndirýdiń qoldanystaǵy tarıfi QQS-syz 7,91 teńge/kVt/s. Bekitilgen tarıf deńgeıi QR Energetıka mınıstrliginiń buıryǵy shyqqannan keıin ǵana belgili bolady.