Jylqylar qalaı qolǵa úıretildi: Qazaqstandyq ǵalymdardyń zertteýi brıtandyq jýrnalda jarııalandy
Bul týraly QazAqparat QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń, L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń, Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń, Akademık E.A. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy ýnıversıtetiniń jáne A. Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı óńirlik ýnıversıtetiniń zertteýshileri álemdik jetekshi ǵalymdarmen birlesip, qazirgi qolǵa úıretilgen jylqylardyń shyǵý tegin zerttedi.
«Zertteýlerge Týlýza ýnıversıtetiniń (Frantsııa) paleogenetık mamany Lıýdovık Orlandonyń jetekshiligimen álemniń túrli elderinen 162 ǵalym qatysty. Zertteýshiler tobyna belgili qazaqstandyq ǵalymdar da kirdi. Olardyń bilimi zertteý jumysyna eleýli úles qosty. Búkil Eýrazııadan tabylǵan ejelgi jylqylardyń genomdaryn salystyrý nátıjesinde qazirgi jylqylar shamamen b.z.d. 2200 jyl buryn Pontıı-Kaspıı dalasy aımaǵynda qolǵa úıretilgendigi týraly boljam jasaldy. Sodan keıin birneshe ǵasyrlar boıy jylqylar Eýrazııanyń qalǵan bólikterine taralǵan. Kópjyldyq zertteýlerdiń nátıjelerine arnalǵan maqala álemdegi kópjyldyq tarıhy bar jalpy ǵylymı jýrnaldardyń biri bolyp tabylatyn «Nature» jýrnalynda jarııalandy», – dedi Toraıǵyrov ýnıversıteti Á.H. Marǵulan atyndaǵy Birikken arheologııalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, professor Vıktor Merts.
Ǵalymdardyń oıynsha, tas jáne erte qola dáýirinde Eýrazııany genetıkalyq jaǵynan ár túrli jylqy popýlıatsııalary mekendegeni anyqtaldy. Alaıda, b.z.d. 2200-2000 jyldar aralyǵynda keıbir túbegeıli ózgerister boldy. Buryn tek Pontıı dalalarynda bolǵan genetıkalyq popýlıatsııa óz aımaǵynan tys jerlerge tez taralyp, birneshe ǵasyr ishinde Atlantıkadan Mońǵolııaǵa deıin jabaıy jylqylardyń barlyq basqa popýlıatsııalaryn yǵystyrdy.
Ǵalymdar «jańa» jylqylardyń genomdary men olardyń ornyna kelgen popýlıatsııalar arasynda eki mańyzdy aıyrmashylyqty tapty. Birinshi aıyrmashylyǵy – jylqylar moıynsunǵysh, adamnyń turmys-tirshiligine qolaıly bolǵan. Al ekinshisi – jylqy omyrtqasynyń myqty bolýy. Zertteýshiler bul sıpattamalar b. z. d. III-II myńjyldyqtar toǵysynda – III myńjyldyqtyń aıaǵynda Eýrazııa terrıtorııasynda osy janýarlar men dońǵalaqty arbalardyń taralýyn qamtamasyz etken mańyzdy faktorlarǵa aınaldy dep boljaıdy.
«Bizdiń dáýirimizge deıingi IV myńjyldyqtyń aıaǵy men III myńjyldyqtyń ortasynda Eýrazııa dalasyndaǵy burynǵy úndi-eýropalyq popýlıatsııalardyń kóshi-qon tolqyndary qazirgi zamanǵy jylqylarǵa negizdelmegen sııaqty, óıtkeni jylqylardyń qolǵa úıretilýi men taralýy keıinirek bolǵan. Adamdardyń kóshi-qonyn jáne ótken etnomádenı protsesterdi zertteý barysynda pánaralyq tásil men janýarlar tarıhyn engizý mańyzdy», – dedi Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń professory Vıktor Merts.