Jylqy jyly ómirden ótken arystar...

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» Halyqaralyq aqparattyq agenttigi tarıh qoınaýyna enip bara jatqan jyldy qorytyndylaı kele, 2014 jyly baqılyq bolǵan Alashtyń ardaqty ul-qyzdaryn eske alady.

Jyl basynda qazaqtyń aqyn qyzy Farıza Ońǵarsynova ómirden ozdy. Ol 1939 jyly 5 jeltoqsanda Gýrev (qazirgi Atyraý ) oblysy, Novobogat aýdanyna qarasty Manash aýylynda týǵan.

Aqyn qaıtys bolǵanda Memleket basshysy N. Nazarbaev onyń týystaryna joldaǵan kóńil aıtý telegrammasynda, F. Ońǵarsynova qazaq ádebıetinde erekshe qubylys bolyp qalatynyn aıtty.

Aqpan aıynda belgili ǵalym, akademık, professor, medıtsına ǵylymdarynyń doktory Saıym Balmuhanov baqılyq boldy. Ol Qazaqstandaǵy onkologııalyq qyzmettiń qalyptasyp, damýyna úles qosqan. Ǵalymnyń basshylyǵymen Qazaqstandaǵy alǵashqy onkologııalyq aýrýlardy sáýlemen emdeıtin klınıkalyq baza ashyldy. Balmuhanov "Nevada-Semeı" halyqaralyq qozǵalysynyń prezıdıým múshesi bolǵan. Ol Semeı polıgonynda ıadrolyq qarýlardy synaýdyń turǵyndarǵa tıgizgen áserin zerttegeni úshin Takashı Nagaıı atyndaǵy halyqaralyq beıbitshilik syılyǵyn ıelengen.

Naýryz aıynda 67 jasqa qaraǵan shaǵynda Qazaq KSR jáne KSRO halyq ártisi, ataqty balet ártisi Ramazan Bapov dúnıe saldy.

Ol 1947 jylǵy 16 jel­toq­sanda Almaty qalasynda dúnıege keldi. 1966 jyly KSRO Úlken tea­try janyndaǵy Máskeý horeografııa ýchılışesin úzdik támamdady. R.Bapov uzaq jyldar boıy Qazaqstan balet sah­nasyndaǵy eń jarqyn jáne talantty bıshi­ler­­diń biri boldy. Týma talant ıesiniń shyǵarmashylyq jo­ly - she­berliktiń bıiktigine ush­­­qyr­lyqpen shyǵýdyń úlgi­si is­pettes, sahnaǵa ár­bir shy­ǵýy joǵary kásibı she­ber­­lik­tiń, áýezdiliktiń, sahnalyq kóriktilik­tiń aıqyn kórinisi.

Sáýir aıynda qazaqtyń belgili aqyny, ádebıet synshysy, Jazýshylar odaǵynyń múshesi Ámirhan Balqybek 45 jasqa qaraǵan shaǵynda ómirden ozdy.

Aqyn Á. Balqybek 1969 jyly 19 mamyr kúni Ońtústik Qazaqstan oblysy Jetisaı aýdanyna qarasty Lenın atyndaǵy ujymsharda dúnıege kelgen. 1995-2000 jyldary «Parasat» jýrnalynda, «Jas Alash», «Ana tili» gazetterinde tilshi, 2000-2004 jyldary «Qazaq ádebıeti» gazetinde bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.

Óleń toptamalary «Aýyldan ushqan aqqýlar», «Tolqynnan tolqyn týady», «Jas aqyndar poezııasynyń antologııasy» ujymdyq jınaqtaryna engen. «Metamorfoza» (1996), «Synǵan sáýleniń shaǵylysýy» (2001) jyr jınaqtarynyń avtory.

1997, 1998 jyldardaǵy QR Prezıdenti stıpendııasynyń ıegeri.

Bıylǵy mamyrda qazaq halqy ardaqty uly, Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, kórnekti ǵalym Bolat Jubanovtan aıyryldy. Ol 1929 jyly Aqtóbe oblysy Temir aýdanynyń № 9 aýylynda ataqty kompozıtor Ahmet Jubanovtyń otbasynda dúnıege kelgen. Memleket basshysy onyń týystaryna joldaǵan kóńil aıtý jedelhatynda akademıktiń elimizdegi hımııa ǵylymynyń ózekti salalarynyń damýyna ólsheýsiz úles qosqanyn atap ótken. Ol Hımııa ǵylymdary ınstıtýtyna uzaq jyldar boıy jemisti basshylyq etti. Laıyqty izbasarlar tárbıeledi. Sonymen qatar, irgeli zertteýleri úshin Memlekettik syılyqqa jáne ózge de marapattarǵa ıe boldy. Qazaqstan Prezıdenti ǵalymnyń adamgershilik qasıetteri men ıgilikti isteri arqyly otandastarymyzdyń esinde qalatynyn aıtty.

Tamyz aıynda elimizdiń Kók týynyń avtory, belgili óner qaıratkeri, sýretshi Sháken Nııazbekov dúnıe saldy. Ol 1938 jyly 12 qazanda Taraz qala­synda dúnıege keldi. On jasqa tolǵanda áke-sheshesinen aıyrylyp, ómir taýqymetin tartyp ósti. Orta mektepti bitir­gennen keıin Lenıngrad qala­syndaǵy V.Mýhın atyndaǵy jo­ǵary kórkem-ónerkásiptik ýchı­lışege oqýǵa tústi. Stýdent kezinde Ermıtaj, Isaak sobory jáne Petrodvoretsti qalpyna kel­tirý jumystaryna qatysyp sheberligin shyńdady.

Qyrkúıek aıynda qazaq ádebıetiniń kórnekti qalamgeri, dombyrashy, kınodramatýrg Talasbek Ásemqulov ómirden ozdy. Ol 1955 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy Aıagóz aýdany Aqtoǵaı temirjol stantsııasynda dúnıege kelgen. Respýblıkalyq baspasózde «Ataıy», «Kári at», «Arylý» sııaqty áńgimeleri, «Shymdan» povesi jáne mýzykanttardyń ómirine arnalǵan «Taltús» romany jaryq kórgen.

«Kókbalaqtyń ólimi», «Birjan Sal», «Jeztyrnaq», «Almaty - Astana», «Tumar padısha» syndy kınostsenarıılerdiń avtory. Sondaı-aq respýblıkalyq baspasózde qazaq jáne orys tilinde túrli ádebıet, mádenıettaný taqyryptaryna arnalǵan birqatar maqalalary jaryq kórgen.

Qazanda uzaqqa sozylǵan naýqasynan 80 jasqa qaraǵan shaǵynda belgili jazýshy Qalıhan Ysqaq qaıtys boldy. Ol 1935 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy, Qatonqaraǵaı aýdany Topqaıyń aýylynda dúnıege kelgen. Q. Ysqaqov - HH ǵasyrdyń orta sheninen bastalǵan qazaq ádebıetiniń altyn dáýiriniń ushar basynda turǵan qalamger. Jazýshynyń shyǵarmalaryndaǵy qunarly til, qýatty oı, zamana beınesi, adamdardyń tereń psıhologııasy men portreti myń san oqyrmannyń jan-dúnıesinde tóńkeris jasap, áldeneshe býyn urpaqty tárbıeledi. Qalamgerdiń izin basyp ádebıetke kelgen birneshe býyn jazýshylar Qalıhan Ysqaq prozasyn baǵdar etti. Sóıtip, qazaq prozasyndaǵy Qalıhan mektebi qalyptasty.

Qarashada Keńes Odaǵynyń eki dúrkin batyry, aty ańyzǵa aınalǵan ushqysh Talǵat Bıgeldınov qaıtys boldy. Ol 1922 jyly 5 tamyzda Aqmola oblysynyń Maıbalyq aýylynda týǵan. Al qan maıdanǵa attanar aldynda Ijevsk qalasynan «IL-2» shtýrmovıgimen ushýdy úırenip shyǵady. Sol kúnnen bastap áskerıler arasynda «ushqysh tank» dep atalyp ketken «Ilıýshaǵa» basy bútin baýyr basyp, 1942 jyly maıdanǵa attanady. Osy ózi bir kórgennen qatty unatqan ushaqpen kók júzinde 500 saǵat bolady. 305 ret áskerı shabýylǵa shyǵyp, jaý uıasy - Berlındi alýǵa birinshi bolyp qatysady. Fashıster ózderine aıaýsyz ólim oǵyn sepken Talǵat mingen ushaqty «Qara ajal» dep ataǵan.

Qarashada qazaq taǵy bir arysy - teatr synshysy, óner qaıratkeri Áshirbek Syǵaıdan aıyryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaq Ulttyq óner ýnıversıtetiniń professory, teatrtanýshy Áshirbek Syǵaı 1947 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysy, Kentaý qalasynda ómirge kelgen. "Іńkár shaq" (1978), "Syr sandyq" (1981), "Sahnaǵa sapar" (1990) atty birneshe kitaptardyń avtory. Kentaý jáne Túrkistan qalalarynyń Qurmetti azamaty. Teatr synshysy sońǵy jyldary Astanadaǵy Qazaq ulttyq Óner ýnıversıtetinde qyzmet etti.

Jeltoqsanda 76 jasqa qaraǵan shaǵynda belgili fantast-jazýshy, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, QazUÝ jýrnalıstıka fakýltetiniń professory Abdýlhamıt Marqabaev qaıtys boldy. Ol 1938 jyly Aral aýdany, Aýan aýylynda dúnıege kelgen. Onyń tuńǵysh jınaǵy 1972 jyly «Ǵaryshtaǵy qymyz» degen atpen jaryq kórdi. Marhabaevtyń «Aral áýenderi», «Balalardyń aman qalǵanyn aıt!» «Jarylqaýshy...», «Tosyn ǵaryshhat», t.b. ondaǵan kórkem shyǵarmalary jeke kitap bolyp shyqty. Fantastıka janrynyń tabıǵaty men teorııalyq erekshelikterin aıqyndaıtyn «Qolyńdy ákel, Keleshek. Qazaq fantastıkasy: keshe, búgin jáne...» (1978), «Qazaq fantastıkalyq ádebıeti» (1998) atty monografııasy, «Islam - Ǵylym - Jýrnalıstıka» oqýlyǵy jaryq kórgen.