JYL QORYTYNDYSY: Elimizdiń kınoekrany 2015 jyl kórermenderin qandaı jańalyqtarymen qýantty?
Sol kıno salasy damyǵan elderde memlekettik ıdeologııanyń jarshysy da, paıda ákeletin bıznes kózi de kıno óndirisiniń mańaıynan tabylyp jatady. Tipten álemge óz yqpal kúshin kórsetip, adamdardyń sanasyn jaýlap, rýhanı buǵaý salýǵa da bul ónerdiń óresi jetip tur. Búgingi kúni de álemdik kıno óndirisindegi básekeniń bási qyzyp tur. Al bizdegi jaǵdaıda onsyz da sany az kıno ónimderimizben álemdik óner alamanynyń shańdy joryǵyna túsip, basqalarǵa yqpal kúshimizdi kórsetemiz deýge áli erte. Dese de, sońǵy jyldary kıno salasynyń memleket tarapynan basty nazarǵa iligýi bul salanyń boıyna da qan júgirtip, jyl saıyn ekranymyz jańa fılmdermen tolyǵyp keledi. Osymen birge jekemenshik kınostýdııalar da serpilis tanytyp, óz úlesterin qosýda. Qazirshe keremetteı kıno túsirip álemdi jalt qaratpasaq ta, ózimizge rýhanı azyq bolatyn biraz týyndy kórermenge jol tartty. Bul salany memleket jaǵynan myqtap qolǵa alý eń aldymen birneshe ǵasyr boıyndaǵy tarıhı aýyr úrdisterdi bastan ótkizgen, táýelsizdigin endi ǵana alǵan jas memlekettiń ıdeologııalyq tuǵyryn bekemdeýge, ulttyq bolmysynan jańyla jazdaǵan urpaqtyń sanasyn oıatýǵa qajet dep aıtar edik. Jańa fılm jasaý kúrdeli, jan-jaqty barystardy qajet etedi. Oǵan ár alýan mamandyqtaǵy shyǵarmashylyq qyzmetkerler: kınodramatýrg, rejısser, akter, operator, sýretshi, kompozıtor, prodıýser, kaskader, ekonomıst, menedjer, t.b. qatysady. Sondaı-aq, sheber tehnıkany, qyrýar qarjyny talap etedi.
Endeshe mán, mańyzy zor elimizdiń kıno-teleekrany 2015 jyly kórermenderin qandaı jańalyqtarymen qýantty? Osy jyl kórermenderge jol tartqan kórkem fılmder, teleserıaldar, derekti fılmder men mýltfılmder týraly sholý jasamaqpyz.
Elimizde bıylǵy jyly Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy keń aýqymda atalyp ótkeni belgili. Memleketimizdiń tarıhı mártebesin kótergen mereıtoıdyń basty tartýlarynyń bir «Qazaq eli» atty 10 serııaly tarıhı kórkem fılmniń túsirilýi boldy. Bul qazaq kıno óneri tarıhyndaǵy eń iri, mańyzdy eldik jobaǵa aınaldy. Sondyqtan da bıylǵy jyldyń kıno-teleekranyndaǵy jańalyqty «Qazaq Eli» serıalynan bastaýdy jón kórip otyrmyz.
Qazaq tarıhyn ekrannan tamashalaýǵa yntyq bolǵan jurt fılmniń jaryqqa shyǵýyn asyǵa kútip júrgeni anyq. Elbasynyń ózi de tarıhı týyndyǵa erekshe nazar aýdaryp, «Qazaqfılm» kınostýdııasyna arnaıy at basyn burǵan bolatyn. Sol joly Memleket basshysy «Qazaq Eli» serıalynyń túsirilim alańynda bolyp, shyǵarmashylyq toppen kezdesti. Osy týyndynyń prodıýseri Arman Ásenovtiń aıtýynsha, tarıhı serıaldyń bastapqy bıýdjeti 5,5 mlrd. teńge bolǵan. Keıinnen stsenarııdegi qysqartýlardan soń bıýdjeti 2 mlrd. 167 mln. teńge bolyp turaqtanǵan. Jáne qosymsha qarjy kózderinen de aqsha tartylǵan. Onyń sózine qaraǵanda, bul kópserııaly fılmdi birinshi bolyp kórsetýge «Reseı», «ál-Jazıra», «Birinshi arna», «NTV» telearnalary qyzyǵýshylyq tanytqan kórinedi. «Qazaq eli» tarıhı fılmi aldaǵy jyldyń naýryz aıynda kórermen nazaryna usynylady dep kútilýde.
Bul salanyń Qazaq handyǵynyń mereıtoıyna arnaǵan tartýy osymen ǵana shektelip otyrǵan joq. «Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy» atty 10 bólimnen turatyn derekti fılm de jaryqqa shyqty. Sonymen qatar bıyl shildede Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn toılaý aıasynda «Deshti-Qypshaq: Qupııa belgiler» dep atalatyn eki serıaly derekti fılm de kórermenge jol tartqan bolatyn. Al balalar úshin de bıylǵy jyldyń basty jańalyǵy Qazaq handyǵy týraly «Qazaq eli» anımatsııalyq fılminiń jasalýy boldy. Bul týyndynyń tusaýkeseri 2016 jyldyń qańtar aıynda «Qazaqstan» telearnasynda ótedi dep kútilýde. Sondaı-aq, anımatsııalyq fılmdi álemdik prokatqa shyǵarý da josparlanyp otyr.
Osy jylǵy jaryqqa shyqqan fılmiderdiń arasyndaǵy shoqtyǵy bıik, óreli týyndylardyń taǵy biri «Qunanbaı» tarıhı kórkem fılmi. Fılmniń tusaýkeseri 2015 jyldyń 15 mamyrynda Astanadaǵy «Qazmedıa» ortalyǵynda ótti. Qazaqstannyń halyq ártisi, QR memlekettik syılyǵynyń laýreaty Doshan Joljaqsynovtyń «Qunanbaı» fılmine uly Abaıdyń ákesi Qunanbaı Óskenbaıulynyń ómirimen birge XIX ǵasyrdaǵy eldiń tynys-tirshiligi arqaý bolǵan. Qazaq kórermenderin tánti etken kórkem fılm stsenarııin Doshan Joljaqsynov pen jazýshy Talasbek Ásemqulov jazǵan. Aqparat kózderine sensek, fılm bıýdjeti 4 mln dollarǵa jýyqtaıdy.
Qazaq kıno qorjynyn tolyqtyrǵan belgili tarıhshy Ermuhan Bekmahanovqa arnalǵan «Amanat» kórkem fılmi de kórermen kóńilinen shyqqan týyndy boldy. Tarıhshy E.Bekmahanov óz zamanynda Stalındik qýǵyndy kórgen jandardyń biri. Týyndyny tamashalaý arqyly 19 ǵasyrdaǵy Kenesary han ómirin jáne 20 ǵasyrdaǵy Kene han týraly zertteý júrgizgen Ermuhan Bekmahanov ómirine saıahat jasaýǵa bolady.
Sondaı-aq, Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń ómirinen syr shertetin «Juldyzdar osylaı janǵan edi» (Tak slojılıs zvezdy) dep atalatyn kórkem fılmniń de montajdaý jumystary aldaǵy jyldyń aqpan aıynda aıaqtalyp, naýryz aıynda kórermen nazaryna usynylady dep josparlanyp otyr.
Osylarmen qatar bıylǵy jyly rejısser Aqan Sataevtiń qazaq eli basynan keshken tarıhı náýbet jyldar - kúshtep ujymdastyrý, jut, ekinshi dúnıejúzilik soǵys jáne soǵystan keıingi kezeńder arqaý bolǵan «Oralý» tarıhı fılmi, qylmystyq dramasy «Reketır 2» men kanadalyq áriptesterimen birlesip túsirgen «Haker» fılmderi óz kórermenin tapty.
Al Ermek Tursynovtyń 25 jyl buryn jazylǵan dıplomdyq jumysy negizinde túsirilgen «Jat» fılmi shynaıy oqıǵaǵa negizdelip, Keńes zamanynyń quıtyrqy saıasatynan qashqan Іlııas esimdi balanyń taý-tasty panalap, jabaıy ǵumyr keshkenin baıandap, qoǵam men tulǵanyń, tulǵa men tabıǵattyń arasyndaǵy qaıshylyqty kórsetip berdi.
2015 jyldyń osyndaı serpindi jańalyqtaryna qaraı otyryp qazaq kıno ónerindegi órleýdi ańǵarýǵa bolatyndaı. Kıno óndirisi damyǵan elderdegideı kınonyń sanynan jańylmasaq ta, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı biraz týyndy kórermenge jol tartqan eken. Sondyqtan da barlyǵyn jeke-jeke tanystyryp shyǵa almasymyz anyq. Otandyq kıno óndirisiniń jańa ónimderin ári qaraı tizbelesek, rejısser Darhan Tólegenovtiń «Tańǵy shapaǵat nury», rejısser Asqar Beısenbınniń «Adel», Asqar Uzabaevtyń «Bokser joly», Kenjebek Shaıqaqovtyń «Kúrke», Azız Jambakıevtiń «Shatyrqanat kóbelek», Sábıt Ábdihalyqovtyń «Zulmat», Erlan Nurmuhambetovtiń «Bessmertnyı», Ázız Zaıyrov pen Muhammed Mamyrbekovtiń «Bolý, álde bordaı tozý» fılmderin ataýǵa bolady.
Osymen qatar otandyq telearnalarda kórsetiletin, kórermenniń kóz qýanyshyna aınalatyn Qazaqstanda jasalǵan teleserıaldardyń da jańalyǵy mol. «Qazaqstan» ulttyq telearnasynyń tapsyrysymen «Jambyl» atty 4 serııaly tarıhı drama túsirildi. Kózi tirisinde-aq aty ańyzǵa aınalǵan, qazaq jyrynyń darabozy, ǵasyrǵa jýyq ǵumyr keshken Jambyl aqynnyń ómir joly men óneri osy kórkem týyndyda sýrettelgen. Tarıhı drama 2016 jyldyń aqpan aıynda, aqynnyń týǵan kúni qarsańynda «Qazaqstan» telearnasynda kórsetilmek. Fılmniń rejısseri - Ánýar Raıbaev, stsenarııin jazǵan - Baqytjan Shormaqov. Al qazaqtyń taǵy bir uly tulǵasy, kompozıtory, ataqty dırıjer, sheber dombyrashy Nurǵısa Tilendıevtiń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan kóp serııalyq kórkem fılm de osy jyly jaryqqa shyqty. Fılmdi «Habar» agenttiginiń tapsyrysymen «Kórkem fılm» kınokompanııasy túsirigen. Kórermender ár serııasy 52 mınýttan turatyn, bes serııaly «Qustar áni» kórkem fılmin jaqynda kógildir ekrannan tamashalap ta úlgerdi. Bul tizimdi ári qaraı jalǵastyrsaq «Qazaqstan» telearnasynyń tapsyrysymen túsirilgen 32 serııaly «Qyzdar» telehıkaıasy, «Jaryq» telehıkaıasy, «Habar» agenttiginiń tapsyrysymen túsirilgen, 12 serııaly «Aqyldyń kilti» tarıhı epopeıasy, Keńes Odaǵynyń Batyry Talǵat Bıgeldınov pen basqa da ushqyshtar týraly túsirilgen, «Joǵary qulaý» (Padat vverh) kópserııaly áskerı-shytyrman oqıǵaly dramasy, «Aldar kóse», «Bajalar», «Agent Z», «Traktorshynyń mahabbaty», «Keńesshiler», «Tańdaý», «Jańa qonys», «Jigitter hıkaıasy», «Qyz joly», «Kúlásh» sekildi kóptegen jańa teleserııaldar jasaldy. Mine osylaı Qazaqstan telearnalarynda kórsetilip jatqan otandyq ónimderdiń qarasy jyldan-jylǵa kóbeıip keledi.
Maqalamyzdyń sońynda sheteldermen birlesip túsiriletin birneshe jańa jobany da ataı keteıik. HІІІ ǵasyrda ómir súrgen ataqty saıahatshy, kóshpendilerdiń tarıhyn zerttep, sonyń ishinde qazaqtyń salt-dástúri týraly tamasha jazbalar qaldyrǵan Marko Polo týraly túsiriletin derekti fılmge Qazaqstan, Italııa, Qytaı elderi birigip atsalyspaq. Bul týraly QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly málim etti. «Úsh eldiń arasyndaǵy ýaǵdalastyqqa sáıkes, fılmdi úsh eldiń rejısserleri túsiredi. Jalpy, bul máselede Italııa, Qazaqstan jáne Qytaı arasynda úshjaqty yntymaqtastyq ornatyp alýymyz kerek. Qytaı tarapymen ýaǵdalastyq ornattyq, sebebi Marko Polo Qytaıda turǵanda kóp dúnıe jazǵan. Italıandyq rejısserlermen de kezdestik. Marko Polonyń jazbasyna qarap daıyndalǵan úsh stsenarıı bar», - degen mınıstr derekti fılm 2016 jyly túsiriletinin atap ótti.
Qazaqstan men Belarýs kınogerleri partızan Ádı Sháripov týraly kórkem fılm túsirmek. Al Reseıde túsiriletin 28 gvardııashy-panfılovshylar týraly fılmge Qazaqstan 80 mln teńge bólgen.
Búgingi kún - erteńgi tarıh. 2015 jyl óner salasyna ózindik qol tańbasyn qaldyryp, tarıh qoınaýyna attanyp barady. «El bolam deseń, ekranyńdy túze», - degendeı Qazaq eliniń kıno óndirisi álemdik básekege saı mándi de mańyzdy týyndylar túsirip, kórkeıe berýine tilekshimiz. Aldaǵy jyldan úlken tabystar kútemiz.
Baqytjol Kákesh