Jýrnalıstik zertteý: Bizge alys ta jaqyn Koreıa - FOTOREPORTAJ
Álemde zamanaýı tehnologııalardy shyǵaratyn az eldiń biri osy Koreıa, biraq ózderin "Hańgýk" dep ataıtyn bul halyq óziniń tereń tarıhyn, salt-dástúrin, dili men tilin bárinen joǵary qoıady. Eger "tańǵy jupar eline" at basyn bursańyz, Ońtústik Koreıa astanasy - Seýl qalasynda káristerdiń ulttyq bolmysyn, kóne salty men ómirin kóz aldyńda pash etetin ǵasyrdan ǵasyrlarǵa jetken babalar murasy - "Koreıanyń ulttyq aýylynan" (The Korean Folk Village) aınalyp ótpegenińiz abzal. Munda demalys kúnderi hańgýk halqy otbasylarymen birge demalýdy daǵdyǵa aınaldyrǵan. Sonymen qatar oqýshylarǵa óz eliniń tarıhyn tanytý maqsatynda jas jetkinshekterdi Koreıanyń ulttyq aýylyna ákeledi. Bul mektep baǵdarlamasyna da engizilgen. Jalpy balalardy jastaıynan patrıottyq sezimge, ulttyq dástúrge tárbıeleý munda jaqsy jolǵa qoıylǵan.
"Koreıanyń ulttyq aýyly" Seýldyń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan. Ol jerge avtobýspen, metro nemese taksımen ońaı jetýge bolady, biraq qala ortalyǵynan birshama alys. Sondyqtan jolǵa erterek qamdanǵanyńyz abzal. Aýyldaǵy ǵımarattar Choson zamanynan jetip otyr, bir kezderi sharýalar men kolónershilerdiń panasy bolǵan eldi meken búginde ashyq aspan astyndaǵy mýzeıge aınalǵan.
Bas qaqpadan kirgen sátte kózińizge aldymen Koreıa eliniń basty sımvoldarynyń biri "Kımchhı" taǵamy jasalatyn myna qysh ydystar túsedi. Kımchhı bizdiń dáýirimizge deıingi I ǵasyrda paıda boldy degen derek bar. Qyryqqabat osy qumyralardyń ishinde qazirgi kúnge deıin ashytylady. Onsyz kárister as ishpeıdi, barlyq úıde, árbir dámhanada aldymen osy kımchhıdi aldyńyzǵa usynady.
Aýyldyń kósheleri osyndaı qyzyl jáne kók tústi dástúrli shamdarmen bezendirilgen. Qyzyl men kók tústeri "ın" men "ıan" tepe-teńdiginiń belgisi. Jalpy bul tústerdiń sımvolıkalyq máni barlyq jerde ushyrasady.
Mynaý sol kezdegi baı-kópestiń úıi bolsa kerek.
Biraz qadam júrgen soń biz "Tilekshi tasqa" da jettik. Osy shombal tasqa koreıalyqtar ǵana emes, ár elden kelgen saıahattanýshylar óz armandaryn, tilekterin, eń qupııa syrlaryn jazyp, baılap ketedi. Men de bul dástúrge óz úlesimdi qostym. Óz elim - Qazaqstanǵa tynyshtyq pen beıbitshilik tiledim.
Qalanyń kireberisinde Jangseung atty koreıalyqtardyń kóne totemderi qasqaıyp tur. Bul totemder kóne kárister úshin aýyldyń túrli náýbet pen aýrýlardyń qorǵaýshysy retinde qoıylyp kelgen. Sonymen birge olar joldardyń boıyna aýyldardyń baǵytyn kórsetetin belgi retinde de qoldanylǵan.
Sharýalardyń salt-turmysynan habar beretin myna dıirmen men keli sonaý Choson memleketi tusynda paıdalandy.
Qolóner sheberleriniń úıi, sheberhanasy. Tóbesi osyndaı sabanmen jabylǵan. Qaqpa ústinde onyń qolónershiniń sheberhanasy ekendigin bildirip turatyn túrli tumarlar ilingen.
Balabaqsha balaqaılary bolsa kerek. Joǵaryda atap ótkenimdeı, koreıalyqtar óskeleń urpaqtyń tárbıesine zor mán beredi.
Aýyldyń qarapaıym kósheleriniń biri. Qarapaıym bolsa da, ádemi kórinedi.
Al bul ıÝNESKO-nyń dúnıejúzilik muralar tizimine engen Koreıanyń ulttyq materıaldyq emes qundylyqtarynyń biri - qanat ústimen júrý óneri. Hong Gı Chhol myrza jastaıynan osy ónerge den qoıyp, óziniń bar ómirin arnaǵan jan.
Hong Gı Chhol myrzanyń ónerinen keıin shabyttanǵan kishkentaı balabaqsha tárbıelenýshileri tómende tartylǵan arqanǵa qatarlasa sap túzep jatyr. Kim biledi, múmkin bolashaqta bulardyń arasynan da qanat ústimen júrýdiń naǵyz sheberleri shyǵyp qalatyn shyǵar...
Óz zamanynda koreıalyqtar da at qulaǵynda oınaǵan halyq bolǵan. Temir taqym jigitterdiń ónerin kórý úshin jurt kóp jınaldy. Biz de qosyldyq...
Shabandozdardyń keremet ónerleri osymen támamdalǵan joq. At ústinde shaýyp kele jatyp, sadaq ta tartty.
Halyq demin ishke tartyp turǵan sát. Qamshymen aýzyndaǵy gúlin de julyp túsirdi.
Endi káristerdiń dástúrli bıine kezek jetti. Er adamdar ulttyq daýylpazdardyń súıemeldeýimen bı bıleıdi. Ulttyq bıdiń ózine tán qımyldary, dástúrli kıim úlgisi kóz toıdyrady. Basty element - bas kıim. Beınejazbasyn qaraı otyryńyzdar.
Bı bitti, ulttyq meıramhanada dám tatý buıyrypty. Mynaý koreıalyqtardyń tanymal taǵamdarynyń biri - Pıbımpab. Buny jemesten buryn aralastyrý kerek eken. Ádemi bezendirilgen Pıbımpabty qalaı buzýǵa bolady!? Degenmen "tańǵy jupar eli" astyń qadirin biledi eken. Óte dámdi.
Myńdaǵan jyldyq tarıhy bar kúrish araǵy men kımchhı.
Meıramhanadan sizdi ulttyq kıim kıgen qyzmetker osylaı shyǵaryp salady.
Aýyl ishindegi úılerdiń biri. Aýla. Japsarlas turǵan onshaqty bólme bar.
Sonyń bastysy - oshaq, as úı. Osynda koreıalyq áıelder erlerine as daıyndaǵan.
Qonaq kútetin oryn. Sandyq pen birneshe farfor ydystardan ózge eshteńe joq. Qazir ony dızaınerler "mınımalızm" dep atap júr. Bólmelerdiń syrtqy esikteri qaǵazben tystalady. Ol jazdyń qapyryǵynda bólmeniń ishindegi tsırkýlıatsııanyń saqtalýyna yqpal etedi.
Jatyn bólme. Aıta ketý kerek, otaǵasy men onyń zaıyby jeke bólmelerde jatatyn bolǵan. Asty da erler jeke otyryp ishedi.
Anasy balalarymen dástúrli ıÝt Norı oıynyn oınap otyr. "Tórt taıaqsha" degendi bildiretin bul oıyn doıbyǵa uqsaıdy.
Árıne, ár úıdiń aýlasynda kımchhı men ózge de ashytqylar men dámdeýishterdi daıyndaıtyn joǵaryda aıtyp ótken myna ydystar turady.
Taǵy bir bólmede balalaryna til ustartyp, álip úıretken. Bilim berý jaǵy mańyzdy orynda bolǵan. Qazir de solaı. Dástúr tártipten quralǵan.
Tártip demekshi, aýyldaǵy polıtsııa bólimshesiniń ishine de kirip kórýge bolady. Munda qylmyskerdi jaýapqa tartý, qylmysyn moıyndatý úshin túrli azaptaý tásilderi qoldanylǵan. Baılap qoıyp, dúre soqqan. Árıne, búginde bul kelmeske ketti, degenmen kárister munda ortaǵasyrlarda qınaý kezinde paıdalanylǵan qurylǵylardy kózben kórýge múmkindik alyp otyr.
Al myna oryndyqta kúdiktiniń aıaqtaryn arqanmen qysyp, tize arasyn taıaqpen keretin bolǵan. Qyzyq úshin ózimizge jasatyp kórdik, shyny kerek, bunda qylmysyńdy moıyndamaý múmkin emes.
Fotoda Choson zamanyndaǵy abaqty. Qylmyskerler osynda qamalǵan.
Asa aýyr qylmys jasaǵandar aǵash kisenge toǵytylyp otyrdy.
Sharýanyń úıi.
Koreıanyń basty astarynyń biri - kúrish. Sharýa ıeligindegi alqap osyndaı bolǵan.
Sabannan káristerdiń kóne aıaq kıimin jasap otyrǵan qarııa. Sirá, atadan-balaǵa júzdegen jyldar boıy daryp kelgen, osy kúni umyt qalýǵa shaq qalǵan ónerdi saqtap kele jatqan sońǵy tuıaqtardyń biri shyǵar. Suraǵanymyzda, aıaq kıimdi ol bir saǵattyń kóleminde órip shyǵatynyn aıtty.
Osyndaı ydystar da jasalady. Buryn eń qajet zattardyń biri bolǵanyna kúmán joq. Qazirgi zamanda ony eskiniń qaldyǵy, tarıhı jádiger retinde satyp alatyn kórinedi.
Kezek úılený toıyna da jetti. Kúıeýjigittiń úıine kelindi ákele jatyr.
Koreıalyqtardyń úılený rásimi óte saltanatty jaǵdaıda ótedi. Er jigit kók, al kelin qyzyl kólek kıgen. Kók pen qyzyl ın men ıan tepe-teńdigin bildiretindigin joǵaryda aıttyq. Shańyraq kótergen jas jubaılar ózara úılesim tapsyn degeni.
Káris kelini. Eki qaptalynda jeńgeleri. Rásim kóp degende jarty saǵatqa ǵana jalǵasady.
Biz kelgende etnoaýylda tarıhı fılm túsirilip jatyr eken. Kim biledi, bizdiń elimizde tanymal bolyp ketken káris serıaldarynyń biri túsirilip jatqan shyǵar.
Keshendegi mýzeılerdiń birine de bas suqtyq. Joǵaryda aıtqanymdaı, as ishkende áıel adamdar er kisilerge qosylmaǵan. Munda sonyń kórinisin beripti. Úlken atanyń qolyna onyń balasy, ıaǵnı úı atasy sý quıyp tur. Sonan soń atasynyń qolyna otaǵasy, otaǵasynyń qolyna úlken uly, úlken ulǵa ortanshy inisi, ortanshy inige kenjesi qurmet kórsetedi.
Koreılikterdiń kóne kitap basý óneri.
Sol kezdiń ózinde mynadaı qárip qalyptary paıdalanylǵan.
Hákimniń hattary osyndaı syrsandyqtarda saqtaldy. Týra qazaqtyń sandyǵyna uqsaıdy.
Jylytý júıesiniń kishkene kórinisi. As úıdiń oty edenniń astymen ótip baryp, murjadan shyqqan. Osylaısha eden kún sýyq kezde jylytylyp turdy. Keremet oılap tabylǵan ádis. Qandaı oı qorytýǵa bolady?! Koreıalyqtar ulttyq bolmystyń joǵalyp ketpeýine, óskeleń urpaqtyń tárbıesine úlken mán beredi. Koreıanyń etnoaýylynan osyndaı sezim alyp shyqtyq. Tipti telearnalarda temeki shegý protsesin jáne denedegi tatý sýretterin kórsetýge tyıym salynǵan. Qazirgi zamannyń fılmderinde olar aıaýsyz jabylady. Balalarǵa arnalǵan ulttyq naqyshtaǵy jáne koreı tilindegi baǵdarlamalar óte kóp. Shirkin, qazaq halqynyń tarıhy men dástúri koreıalyqtardan esh kem emes. Biraq sony tanytý, ulyqtaý jaǵy aqsap tur. Elge kelgen árbir saıahattaýshy záýlim ǵımarattarǵa emes, ulttyq dástúrdi kórý úshin keledi. Osyndaı etnoaýyldar salynsa, qalaısha jaman bolamyz?!