JOLDYBAEV MOLDAǴALI

Joldybaev Moldaǵalı (1887-1938) - qoǵam qaıratkeri, pedagog, jýrnalıst, Oral oblysyndaǵy qazaq sezin uıymdastyrýshylardyń biri. Burynǵy Oral oblysy Іlbishin ýezi Qýraıly bolysynda (qazirgi Batys Qazaqstan oblysy) dúnıege kelgen.

Qarasýdaǵy (qazirgi Batys Qazaqstan oblysy Kaztalovka aýdany) 6 synyptyq orys-qazaq mektebin, Orynbor orys-qazaq muǵalimder mektebin bitirgen. 1910-1918 jyldary Jubanyshkól, Buldyrty 4 synyptyq birinshi basqysh mektepterinde jáne Qarasý 6 synyptyq orys-qazaq mektebinde muǵalim bolyp jumys istegen. 1913-1914 jyldary «Aıqap» jýrnalynda «Qazaqtardyń qazirgi hali», «Bolashaq», «Aýylda», «Qurmetti Áljanovqa jaýap» maqalalary, 1915 jyly «Qazaq» gazetinde «M. Jańa baıbaqty» degen búrkenshik esimmen «Bala tárbıesi», «Ǵalymnyń nadańdyqtan jeńilýi» maqalalary jaryk kórgen. 1917 jyly 1-Oral oblystyq qazaq sezin uıymdastyrýǵa qatysqan. 1917 jyly shildede 1-Jalpyqazaq sezin ótkizýshi bıýronyń atynan Búkilreseılik quryltaı jınalysy depýtattyǵyna kańdıdat retinde usynylǵan. 1918 jyly qańtarda Qaratóbede ótken 3-Oral oblystyq qazaq seziniń delegaty bolyp saılanǵan. Oral gýbernııalyq revolıýtsııalyq komıteti tóralqasynyń 1920 jylǵy 8 shildedegi qaýlysymen Jympıty ýezdik revolıýtsııalyq komıtetiniń ýaqytsha quramyna tóraǵalyq etti. Sol jyly jańadan qurylǵan RK(b)P Jympıty ýezdik komıtetiniń alǵashqy músheleriniń biri bolyp saılandy jáne mádenı-aǵartý bóliminiń meńgerýshisi, ýezdik komıtet janyndaǵy saýatsyzdyqty joıý komıssııasynyń tóraǵasy qyzmetterin atqaryp, lektorlar tobynyń múshesi bolǵan. 1921 jyly RK(b)P Jympıty ýezdik komıtetiniń tóraǵasy, 1921-1922 jyldary Oral gýbernııalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, 1922 jyly Orynbordaǵy Qazaq AKSR Halyq aǵartý komıssarıatynyń Ǵylym, baspasóz jóne ádebıet isin basqaratyn akademııalyq ortalyǵynyń (Qazaqstannyń bilim ordasy) tóraǵasy qyzmetterin atqaryp, ólkedegi ǵylym men bilim berý salasyn, baspasóz ben ádebıetti damytý isine eleýli úles qosqan.

1923-1924 jyldary «Eńbekshi Qazaq» (Egemen Qazaqstan) gazetiniń jaýapty redaktory mindetin atqarǵan. Sonymen bir mezgilde Qazaq halyq aǵartý ınstıtýtynda, Orynbor jumysshy fakýltetinde, taǵy basqa oqý oryndarynda orys jóne qazaq ádebıeti tarıhynan sabaq berdi. 1927 jyly jańadan shyǵa bastaǵan pedagogıkalyq basylym - «Jańa mektep» («Qazaqstan mektebi») jýrnalynyń alǵashky redaktory bolyp taǵaıyndalyp, Qazaq AKSR Halyq aǵartý komıssarıaty janyndaǵy ádistemelik keńestiń tóraǵasy bolǵan. Osy jyldary Teljan Shonanovpen birge «Rabochaıa knıga dlıa chtenııa (1-ı god obýchenııa)» oqý quralyn (1929, Qyzylordada), Muhtar Áýezov, Áýelbek Qońyratbaevpen birigip «19 ǵasyr men 20 ǵasyr basyndaǵy qazaq ádebıeti» oqýlyǵyn (1933, Almatyda) jáne Áýelbek Qońyratbaev, Muqametjan Qarataevpen birigip 4-synypqa arnalǵan «Ádebıet hrestomatııasynyń» ekinshi bólimin (1934, Qyzylordada) jazdy. 1933-1937 jyldary BK(b)P Ortalyq Komıteti janyndaǵy Marksızm-lenınızm ınstıtýtynyń Qazaq bólimshesiniń qyzmetkeri boldy. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynda, Almaty jýrnalıster mektebinde folklordan, HІH ǵasyrdaǵy qazaq ádebıetiniń tarıhynan dárister oqyp, dotsent ǵylymı ataǵyna ıe bolǵan. Qalamgerlik qyzmetiniń ónboıynda óz esimimen jáne «Ú», «Sasqan» búrkenshik esimderimen, «Syn», «Ádebıet dúnıesinde», «Isataı Taımanuly», taǵy basqa maqalalar, «Jol-jónekeı», «Aırylý», «Tirilý», «Bes qashqyn» atty áńgime-novellalar jazdy.

1937 jyly jeltoqsanda buryn Alash qozǵalysyna qatysqany úshin «halyq jaýy» degen jalǵan aıyppen tutqynǵa alynyp, 1938 jyly aqpanda atý jazasyna kesildi. Alash qaıratkerlerimen birge 1988 jyly aqtalǵan.

Derek kózi:

Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy, 4 tom