Joldar, jasyl jelek, qoqys — «Taza qala» jobasy Semeıdiń tazalyǵyn tekserdi
Baǵdarlama barysynda júrgizýshiler ekige bólinip, qalanyń taza jáne tazalyqty qajet etetin tustaryn izdeıdi. Derekterdiń bárin jınap, sarapshylar qolyna tapsyrady. Mamandar sheshimdi bes krıterııge súıene otyryp shyǵarady jáne 10 baldyq júıemen baǵalaıdy.
Jańa oblys ortalyǵy
Osydan eki jyl buryn 8 maýsymda Prezıdent Qasym Jomart Toqaevtyń bastamasymen Semeı óńiri enshisin alyp, Abaı oblysy bolyp quryldy. Osy ýaqyttan bastap Semeı qalasy jańa damý jolyna tústi. Shaharda jańa aýdandar qurylyp, mádenı-sporttyq nysandar kóz ilespes qarqynmen boı kótere bastady.
Jańadan jelekjol, saıabaq, oıyn alańdary kópshilik ıgiligine berildi. «Taza Qazaqstan» aktsııasy aıasynda eleýli jumystar atqarylyp, árbir sharaǵa 10 myńǵa jýyq qala turǵyny belsendi atsalysqan. Aýlalardy jáne qala kóshelerin abattandyrý jumystary da bastalyp ketken.
Áıtse de, ǵasyrlar toǵysqan bul qalada qordalanǵan másele de jeterlik. Semeı polıgonyn jabýǵa birden-bir atsalysqan qoǵam qaıratkeri Keshirim Boztaevqa qalanyń dál ortasynan kóshe berilgen.
Alaıda baǵdarlama júrgizýshileri bul kóshede qarapaıym jaıaý júrginshiler joly joq ekenin kórsetti. Kadrdan tat basqan jylý qubyry men retsiz ósken aram shópti de kórýge bolady.
Semeıdiń basty maqtanyshtarynyń biri — tanymal aspaly kópir. Munda da shuryq-tesik jol sapasy kóńildi kónshitpeıdi. Áıtse de, jaqynda Ertistiń sol jaǵalaýyndaǵy kópir astynda jańa zamanaýı qoǵamdyq keńistik qoldanysqa berildi.
Jasyl jelek jaıqalǵan saıabaq, balalar oınaıtyn alań, fýtbolmen, basketbolǵa arnalǵan orta jáne túrli mýraldar salynǵan.
Beıbitshilik aralyndaǵy qaýipti baǵanalar
Semeı aýmaǵynda ıadrolyq synaq polıgony ornalasqany, odan kóptegen turǵynnyń dardyń zardap shekkeni belgili. Qaladaǵy «Túıemoınaq» nemese «Polkovnıchıı» atymen tanylǵan, Ertis ózeni aınala qorshaǵan ný orman jer qazir «Beıbitshilik araly» dep atalady.
Munda ıadrolyq polıgon qurbandaryna arnalǵan «Ólimnen de kúshti» monýmenti bar. Tań atysymen munda turǵyndar jattyǵý jasap, dene shynyqtyrady.
Monýment mańy qoqystan taza, gúlzarlar men jelekjoldar salynyp, aınalasy abattandyrylǵan. Degenmen saıabaq ishi retsiz ósken aram shópke toly. Júrginshiler jolynyń mańaıy ǵana qyrqylǵan. Arǵy jaqqa nazar salsań adam boıymen teńesetin kókke kóz túsedi.
Qoqys úıindileri de baıqalady. Ásirese Ertis jaǵasynda taǵam qaldyqtary shashylyp jatyr.
Sonymen birge, qoǵam belsendisi Rollan Mashpıev Beıbitshilik aralyndaǵy jaryq baǵanalarynyń qaýipti ekenin, qulaýy múmkin ekenin aıtýda. Óıtkeni bul baǵanalardyń jer astynda kemi 1 metr tireýi bolýy qajet, onyń ornyna 26 sm ǵana qazyq qaǵylǵan kórinedi.
«Ólimnen de kúshti» monýmenti janyndaǵy etnoaýylda túrli mádenı is-sharalar ótkizýge bolady. Biraq qoǵam belsendisiniń sózinshe aýqymdy sharalardy munda uıymdastyrý óte qaýipti.
«Mundaǵy aram shópterdiń ornyna gazon egilýi kerek. Oǵan ózdiginen sýaratyn avtomatty júıe jasalady. Al jaryq baǵanalary qulaýǵa shaq qalǵan, kabelderi jerdiń ústine jatyr. Avtomatty júıe munyń bárine sý jiberse, ne bolatynyn elestetip kórińiz. Barlyq shamnyń jaǵdaıy osyndaı. Tipti táýelsiz sarapshylardy shaqyrǵanymyzda, bul jaryqty qosýǵa bolmaıdy dep nusqaýlyq bergen», — deıdi belsendi.
Keńes odaǵyna tanylǵan «Ertegiler úıi»
Semeıde ótken ǵasyrda salynǵan «Ertegiler úıi» áli kúnge deıin týrısterdi qabyldaıdy. Úıdiń tarıhy ótken ǵasyrdyń 80-jyldary bastalǵan. Aǵashtan túıin túıgen Aleksandr Glazkov zeınetke shyqqan soń úıinde ertegi keıipkerleriniń beınesin jasaı bastaıdy.
Aǵashtan oıý oıyp, árlep, syrlaıdy. Keıin úıdiń sýreti «Ogonek» jýrnalyna shyǵyp, barsha Keńes odaǵyna tanymal bolady. Qazir de dál sol keıpi qala turǵyndary men qonaqtarynyń nazaryn aýdartady.
Qazir Aleksandr Glazkovtyń jaqyn týysy Nına Sleptsova úıdi kútip-baptaýmen aınalysady jáne otbasymen osy úıde turady.
«Qorshaý ashyq bolǵandyqtan ótken-ketkenniń bári qaraıdy. Úırenisýge óte kóp ýaqyt qajet boldy. Biz árqashan jurtshylyqtyń kóz aldyndamyz. Bul bir qoıylym sııaqty. Birtindep boı úırettik», — deıdi N. Sleptsova.
Sonymen birge, shahardyń kórikti jerlerin belgili aqyn, Semeı týmasy Mereı Qart kórsetti. Aqyn qazir Abaı atyndaǵy kitaphananyń dırektory.
Munda 5 myńnan asatyn sırek kitap qory bar. Onyń ishinde bir ǵasyr buryn Jumahan Kúderın jazǵan «Ósimdiktaný» kitaby da bar.
Muny Qazaqstandaǵy jaratylystanýdyń, ekologııanyń bastaýy deýge bolady. Al tabıǵatty qorǵaý ony zertteýden bastalady.
Aqyn óziniń súıikti oryndarynyń biri retinde Semeıdiń aspaly kópirin atady. Mundaı kópir álemniń sanaýly qalasynda ǵana kezdesedi. Sońǵy jyldary eki jaq sheti abattandyrylyp, Arbat sekildi halyq demalatyn oryndar kóptep ashylyp keledi.
Degenmen aspaly kópir astynan qulyp salynǵan qoqys konteınerlerin kórdik. Árbir bıznes ókili ózine tıesili konteıner ustaıdy jáne oǵan ózgelerdiń qoqys salýyna ruqsat bermeıdi. Bul qala halqynyń ekologııalyq mádenıetine áserin tıgizbeı qoımaıdy.
Qubyr jóndelse, qoqys shyǵarylmaıdy
Semeıdiń 66-shaǵynaýdanynda eki aptadan beri jylý qubyrlaryn aýystyrý jumystary júrip jatyr. Sonyń saldarynan turmystyq qatty qaldyqtardy shyǵarý jumystary da toqtaǵan. Óıtkeni qazylǵan joldardan kommýnalyq qyzmet kóligi óte almaıdy. Jóndeýdiń qashan aıaqtalary, ıisi qolqany qabatyn qoqystyń qashan áketileri belgisiz.
Shaǵynaýdandaǵy bes úıdiń turǵyndary qaldyqtaryn qaıda apararyn bilmeı dal. Munda 300-ge jýyq shańyraq bar. Mańaıyndaǵy jeke úılerdi de qosyńyz. Osy aýlada turǵyndar tynyǵady, balalar oınaıdy, qoqysqa úımelegen panasyz ıt-mysyqtar da kóbeıgen.
Ótken ǵasyrdyń 60-jyldary boı kótergen úıler osy ýaqytqa deıin jóndeý kórmegen. Jylý júıesin jańartamyz degende turǵyndar sener-senbesin bilmeı tańyrqap qapty. «Taza qala» túsirilim toby aýladan alystap ketkende tazalyqshylar aýmaqty typ-tıpyl jınap alǵan kórinedi. Qurylys bastalmaı turyp, qoqys shyǵarý jolyn qarastyrý qajet-aq.
Qalanyń taǵy bir problemaly bóligi — Shymkent aýdany. Qoǵam belsendileri munda abattandyrýǵa qatysty másele kóp ekenin aıtýda. Balalar alańy, aýladaǵy kóshe, jaryqtandyrý — bári qırap jatyr. Turǵyndar ashyq qalǵan qudyqty ózderi jaýyp álek.
«Bizge qoqys jáshikteri men jaryqshamdar qoıyp beremiz dep ýáde bergen. Biraq eshqandaı jumysty kórmedik. Turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵynyń basshysyna bardym. Qoqys jáshikterin alyp ózińiz qondyryńyz. Qolymnan keletini osy dep jaýap berdi. Aqshany siz alasyz, al qoqys jáshikterin biz ornatamyz ba dep suradym. Esesine, qoqys jáshikterin alasyz dep jaýap berdi», — deıdi PIK basshysy Natalıa Baklanova.
Ákim ýádesi
Oblys ortalyǵy atanǵan Semeıde eski úıler de, jańa qurylys oryndary da jeterlik. Qala ákimi Nurbol Nursaǵatov jańa qurylys qarqyn alǵan Qaraǵaıly aýdanynda baǵdarlama tilshilerine arnaıy suhbat berdi. Bul úıler bıylǵy qyrkúıek aıynda qoldanysqa beriledi.
N. Nursaǵatov baǵdarlamada kórsetilgen ózekti máseleler boıynsha tıisti nusqamalar berilgenin aıtýda.
«Shymkent aýdany boıynsha tıisti merdiger uıymǵa nusqama berdik. Ol oryndalady. Bıyl 580 aýlanyń 130-yn jasap bitirdik. Jaryqshamdar da baqylaýǵa alynatynyn aıtqym keledi. Barlyǵy birte-birte oryndalady», — deıdi ákim.
Sonymen birge, ákim jańadan boı kótergen úılerdi kórsetýge asyqty. Úı rasymen keń, taza. Degenmen Semeı halqynyń máselesi turǵyn úımen ǵana sheshilmeıtini túsinikti. Ony kútip ustaý — bólek áńgime.
«Qalaǵa ornatylǵan ortaq dúnıelerdi keı adamdar birinshi kúni-aq buzyp áketip jatady nemese syndyryp ketedi. Ondaı máseleler bar. Biraq qazir tehnologııanyń zamany, beınekameralar ornatylǵan. Tıisti mamandar men polıtseıler belsendi jumys istep jatyr. Ótken jyly qalamyzda serýendeıtin 12 alań salynsa, bıyl oǵan qosymsha taǵy 8 alań beriledi», — dedi ákim.
Odan bólek, qalanyń tazalyq jumystary da ákimniń nazarynda. Ótken jyly 1300 konteıner jetkizilse, bıyl taǵy 1000 konteıner qosý josparda bar. 280-ge jýyq zańsyz qoqys úıindileri joıylǵan.
Sarapshylar qansha upaı berdi
«Taza qala» baǵdarlamasynyń árbir shyǵarylymyn sarapshylar kóredi jáne kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, óz baǵasyn beredi.
Bul shyǵarylymdy AMANAT partııasy Astana qalalyq fılıalynyń atqarýshy hatshysy Muhammed Bolysbek, «Jasyl damý» AQ qaldyqtardy basqarý departamentiniń dırektory Sábıt Qashqynbaev jáne ýrbanıst Tursyn Jıenbaeva arnaıy tamashalady.
«On baldyq shkalanyń týra ortasyn tańdap, 5 upaı beremin. Bul jaqsy da emes, jaman da emes. Qoqys oryndaryna basa mán berdim, ortalyq kóshelerdiń ózinde júrginshi jolynyń bolmaýy ókinishti. Biraq degenmen jumys júrip jatqanyn kórip otyrmyz», — dedi M. Bolysbek.
Ýrbanıst T. Jıenbaeva Semeı qalasy oblys ortalyǵy atanǵaly óte jaqsy damyp kele jatqanyn atap ótti.
«Sonyń ishinde ınfraqurylym jaqsy damyp jatyr, qala kelbeti de jaman emes. Biraq durystaıtyn kólik joldarynyń sany áli de kóp. Aýla keńistigin, qala jıhazdaryn ornalastyrý jumystary áli de kórinbeıdi. Maqtaıtyn tusy — qoǵamdyq oryndardyń sany artqan, qala mádenıeti de jaqsy», — dedi spıker.
Óz sózinde ekolog-maman Semeıde qoqys jınaıtyn jáshikter jetispeıtinin basa aıtty.
«Saldarynan qoqys shashylady, kommýnaldy qyzmetter qoqysty ýaqytynda shyǵaryp úlgermeıdi, tazalyq saqtaıtyn túsindirý jumystarynyń júrgizilgeni de kórinbeıdi. Árıne, munyń bári halyqtyń mádenıetine baılanysty. Qoqys tastaıtyn zańbuzýshylardy aıyptaıtyn jumystar da ótkizilmegen dep oılaımyn. Ondaı aqparat bolmady. Sol úshin Semeı qalasyna 2 upaı beremin», — dedi S. Qashqynbaev.
Osylaısha Semeı qalasy jalpy esepte 14 upaı jınap, 6 qalanyń arasynda 5-orynǵa turaqtady.
Aıta keteıik, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Prezıdent Teleradıokesheni «Taza qala» aýqymdy telejobasyn qolǵa aldy. Alǵashqy túsirilim Taraz, Shymkent, Túrkistan, Qyzylorda qalalarynda bastaldy.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda jáne Óskemen qalalarynyń tazalyǵy jóninde fotoreportaj serııasy jarııalanǵan edi.