Jyl sońynda jáne qańtarda aýa raıy qandaı bolmaq

Foto: Фото: Pixabay
<p>Jańa jylǵa qarsy aıazdyń beti qaıtyp, elimizdiń ońtústik óńirlerinde kún jyly bolady. <a href="https://kaz.inform.kz/" target="_blank" rel="noopener">Kazinform</a> Qazgıdromet málimeti negizinde jyl sońyna deıin jáne 2024 jyldyń qańtar aıyna aýa raıynyń boljamyn usynady.&nbsp;</p>

Osy aptadan bastap Jańa jylǵa deıin elimizdiń barlyq óńirinde aıaz synyp, kún jyly bolady. Naqty derekterge sáıkes, elimizdiń batysynda aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -7, - 15 gradýs aıazdan -5, +3 gradýsqa deıin jyly, al kúndizgi ýaqytta -3, -8 gradýs aıazdan 0, +10 gradýsqa deıin jyly bolyp aýytqyp turady.

Al soltústik-batysta, soltústikte jáne ortalyqta da aı basynda -12-den -28 gradýsqa deıin aıaz bolsa, sońyna qaraı beti qaıtyp, -7, -18 gradýsqa deıin tómendeıdi.

Kúndizgi ýaqytta -5, -13 gradýs aıaz saqtalady. Shyǵysta da aıaz synyp, aýa teperatýrasy -5, -13 gradýs 0-den tómen bolady. Ońtústikte aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -5, -13 gradýstan -5, +2 gradýsqa deıin, kúndiz 0, -7 gradýstan, 0, +10 gradýsqa deıin aýytqýy yqtıamal.

Ońtústik-shyǵysta da kún jyly bolady. Aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -8, -18 gradýstan -5, +2 gradýsqa deıin, kúndiz 0, -8 gradýstan +3, +10 gradýsqa deıin aýytqýy múmkin.

Qańtar - jyl ishindegi eń sýyq aı jáne jeltoqsannan qańtarǵa ótkende aýanyń ortasha aılyq temperatýrasynyń tómendeýi -2, -4, al Jońǵar qaqpasy tusynda -5, -6 gradýs bolady. Qazaqstannyń barlyq aımaqtary boıynsha jyl ishindegi eń tómengi temperatýra ornyǵady.

Aýanyń ortsha aılyq temperatýrasy -2, -5°S-tan (qıyr ońtústik jáne ońtústik-batysta) -16, -19°S-qa deıin (Qazaqstannyń soltústigi men shyǵysynda), al Shyǵys Qazaqstan oblysynyń jekelegen aýdandarynda -20, -22°S-qa deıin tómendeıdi.

Keıbir jyldary aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy (-6, -14°S) mólsherde óte úlken aralyqta (+5, +10°S) aýytqýy múmkin. Qańtarda aýa temperatýrasynyń táýliktik aýytqýy jeltoqsandaǵydan az, ońtústik-shyǵystyń bıik taýly aýdandarynda -14, -15°S, Kaspıı jaǵalaýynda bar bolǵany -6, -8°S bolady.

Arktıkalyq aýa engen kezde eń tómengi temperatýra -48, -54°S aıazǵa deıin, al ońtústik oblystarda -30, -43°S aıazǵa deıin jetýi múmkin. Eń joǵarǵy temperatýra keı jyldary +3, +9°S, Qazaqstannyń ońtústik bóliginde +15, +22°S jylyǵa deıin joǵarylaıdy.

Qańtarda jeltoqsanmen salystyrǵanda jaýyn-shashynnyń mólsheri azdaý bolady. Olardyń aýmaqtyq taralýy birkelki emes.

Qazaqstannyń kóptegen bóliginde jaýyn-shashyn 10-nan 20 mm deıin, shóldi aýdandar men Zaısan mańynda az (6-10 mm) jaýady, eń kóp jaýyn-shashyn (60-80 mm) Túrkistan oblysynyń taýly aýdandarynda túsedi. Onyń eń kóp mólsheri 1969 jyly Shýyldaq meteostantsııasynda 214 mm-ge jetti.

Qańtar aıynda soltústik oblystarda jaýyn-shashyn jıi bolyp turady, munda eseppen jaýyn-shashyndy kúnder 11-15, ortalyq jáne ońtústik oblystarda 6-10 kúndeı bolady.

Soltústik oblystarda aıdyń sońyna qaraı qar jamylǵysynyń qalyńdyǵy 10-20 sm, keı jyldary 35-45 sm-ge deıin jetedi. Qar jamylǵysynyń eń az qalyńdyǵy ońtústik oblystardyń jazyq aýdandarynda 5-8 sm tirkeledi.

Biraq munda keıbir jyldary onyń qalyńdyǵy 20-25 sm-ge deıin jetýi múmkin. Qardyń eń qalyń jamylǵysy taýly aýdandarda – 80-168 sm.

Boran respýblıkanyń soltústik bóligine tán qubylys: qańtarda olar orta eseppen – 6-8 táýlik, Aqtóbe, Soltústik Qazaqstan, Aqmola jáne Qaraǵandy oblystarynda burqasyndar – 9-14 táýlik, al keı jyldary 15-22 táýlikke deıin ulasady.

Tumandy kúnderdiń sany respýblıkanyń kóptegen aýdandarynda ortasha eseppen – 4-7 táýlik, Muǵadjar taýynyń mańynda jne ońtústiktiń taýly aýdandarynda – 10-13 táýlik, jekelegen jyldary 23-29 táýlikti quraıdy.

Respýblıkanyń soltústiginde kóktaıǵaq sırek baıqalady 10 jylda 1-4 ret ǵana, ońtústik aýdandarda ol jıileý, orta eseppen aı boıy – 1-3 ret, keıde aıyna 5-10 kúndeı bolady.

Qańtar aıynda aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy respýblıkanyń basym bóliginde normadan -1, -2°S joǵary bolady dep kútilýde. Sonymen qatar jaýyn-shashyn mólsheri respýblıkanyń basym bóliginde normadan kóp kútiledi.

Qyzylorda, Ulytaý oblysy, Qaraǵandy, Abaı oblystarynda, Mańǵystaý, Túrkistan, Jambyl, Almaty, Jetisý, Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń basym bóliginde, Aqtóbe oblysynyń ońtústik-shyǵysynda, Qostanaı, Aqmola oblystarynyń ońtústiginde, Pavlodar oblysynyń ońtústik jartysynda norma shamasynda bolady dep boljanady.

Aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy Qazaqstannyń basym bóliginde -10, -17°S, elimizdiń qıyr shyǵysynda -20°S, Batys Qazaqstan, Atyraý, Mańǵystaý, Qyzylorda, Túrkistan, Jambyl oblystarynda, Almaty, Jetisý oblystarynyń basym bóliginde jáne Aqtóbe oblysynyń ońtústik-batysynda -9+2°S deıin jetedi.

Seıchas chıtaıýt