JI — shaıqas alańyndaǵy saýda kedergileri jáne teńsizdik týraly
Biraq bul — úlken synaq, óıtkeni aldyńǵy qatarly memleketterge ilesý óte qıyn.
Bizde osy salany damytý úshin óte mańyzdy jeke mıkroelektronıka, jartylaı ótkizgishter nemese ótkizý qabilettiligi joǵary jady bar chıpter óndirisi joq. Al jasandy ıntellekt tehnologııalaryna qatysty eksport qatań baqylaýǵa alynǵan. Geosaıası kúıreý jáne búgingi kúni tehnologııalyq damý salasynda shaıqastardyń júrip jatqanyn eskersek, bul ábden túsinikti.
Zamanaýı soǵysta ystyq núktelerden ótken jaýynger emes, ushqyshsyz basqarylatyn apparatty basqarýdy jetik meńgergen jas jigit áldeqaıda tıimdi. Al jaqyn bolashaqta fýtýrologtar aıtqandaı, jasandy ıntellekt generaldardy almastyrýy múmkin. Biraq bul elestetýge qıyn eń nashar stsenarıı bolýy múmkin.
Bir kezderi chıpterdiń tegin satylǵany endi saýda kedergilerimen qorshalǵany tańqalarlyq pa? Chıpterdi satýǵa tyıym salynǵan nemese shektelgen elderdiń tizimi jasaldy. Jahandyq saýda tizbegi buzylyp otyr. Kóptegen memleketter ózderiniń jalpy tehnologııalyq artyqshylyǵyn saqtaýǵa tyrysyp, «qýyrshaqtanyp» barady, bul damyǵan jáne damýshy elder arasyndaǵy alshaqtyqty odan ári keńeıtedi.
BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrısh 2024 jyldyń qyrkúıeginde Qytaıǵa sapary kezinde atap ótkendeı JI múmkindikteri birkelki taratylmaı otyr.
— JI múmkindikteri birkelki taratylmaı otyr. Búgingi tańda jasandy ıntellekt áleýeti sanaýly elderdegi azdaǵan qýatty kompanııalarda shoǵyrlanǵan. Kóptegen memleketter JI quraldaryna qol jetkizýde kúrdeli qıyndyqtarǵa tap bolyp otyr. Onyń áleýetin shynaıy paıdalaný úshin halyqaralyq yntymaqtastyq pen nıettestik qajet, — dedi ol.
Sondyqtan «shaıqas» tek urys dalasynda ǵana emes, ekonomıkalyq ólshemde de, dıplomatııalyq salada da ótip jatyr. Qytaı búginde mashınalyq oqytýǵa arnalǵan sońǵy chıpterdiń negizgi jetkizýshisi Nvidia tehnologııalyq alybyna qarsy turmaq.
Álemniń kóptegen elderi mıkroelektronıkanyń egemendigine alańdaýshylyq bildirip otyr. Biraq qysqa merzimde qajetti tehnıkalyq protsesterdi jóndeýge báriniń birdeı kúshi men múmkindikteri bola bermeıdi. Bul kezde dıplomatııa kómekke keledi.
BUU janynda jasandy ıntellekt boıynsha joǵary deńgeıdegi keńesshi organ quryldy. JI týdyratyn táýekelderdi joıý jáne onyń barlyq adam úshin túrlendirýshi áleýetin paıdalaný úshin jahandyq áreket jospary usynylǵan.
BUU Bas Assambleıasy 2024 jylǵy 22 qyrkúıekte qabyldaǵan «Bolashaq paktisi» qarary aıasynda Jahandyq tsıfrlyq sharty usynyldy, onyń maqsattarynyń biri — jasandy ıntellektke qatysty halyqaralyq retteýdi kúsheıtý. Biraq BUU tetikteri ámbebap bolǵanymen, geosaıası qaıshylyqtarǵa baılanysty árqashan tıimdi bola bermeıdi. Al biz osy jerde jáne qazir damýymyz kerek. Kez kelgen artta qalý qıyndyq týdyrady.
Qazaqstandaǵy jasandy ıntellektti damytý máselesine kelgende, elimizdiń IT-qaýymdastyǵy ókilderi negizgi problemalardyń biri retinde saýda kedergilerin ataıdy.
— Ázirleýshi retinde meni jasandy ıntellekt jasaı alatyn keıbir jabdyqtyń tym kóp rettelýi alańdatyp otyr, — deıdi NU janyndaǵy Aqyldy júıeler jáne jasandy ıntellekt ınstıtýty (ISSAI) dırektorynyń Syrtqy baılanys jáne ónim jónindegi orynbasary, derekter aǵa taldaýshysy Mádına Ábdirahmanova.
Onyń aıtýynsha, bizdiń elimiz jáne álemniń kóptegen elderi belgili bir chıpterdi alý úshin qosymsha ruqsat qajet etilýi jaǵdaıymen betpe-bet kelip otyr. Tehnologııaǵa qol jetkizýdi jasandy túrde shekteý teńsizdikti týdyrady. Sarapshy mysal retinde 100 myń grafıkalyq kartany esh qıyndyqsyz satyp alǵan amerıkalyq bıznesmen Ilon Maskty keltirdi.
— Onyń eshqandaı problemasy joq! OpenAI-de de osyndaı jaǵdaı. Olar Nvidia-dan jańa chıpter men serverlerdi birinshi bolyp alady. Tıisinshe, olardyń belgili bir artyqshylyǵy bar. Bul meniń ázirleýshi retindegi kózqarasym, — dep túsindirdi Mádına Ábdirahmanova.
Onyń pikirinshe, elde jasandy ıntellektini damytatyn ortalyqtardyń bolýy da mańyzdy.
— Máselen, Eýropany aıtatyn bolsaq, Frantsııada óte kúshti ortalyqtar ornalasqan. Onda Meta, Mistral AI jáne basqa kompanııalar bar. Tıisinshe, akademııalyq orta men tehnıkalyq alpaýyttar arasynda tepe-teńdik bar bul elderge ońaıyraq, — dep atap ótti sarapshy.
JI damytý úshin esepteý qýatynyń bolýy — mańyzdy sátterdiń biri, dep rastaıdy 7GENERATION málimetterdi óńdeý bóliminiń basshysy Artem Rychko.
Bul máseleni sheshýdiń eki nusqasy bar. Birinshisi — daıyn serverlerdi satyp alý, onyń quny dollarmen jeti sandy quraýy múmkin. Mashınalyq oqytýdaǵy klasterlik tásilderdi eskersek, bul shynymen de óte qymbat «lázzat». Biraq aqshanyń bolýy da máseleni sheshpeıdi, óıtkeni esepteýish qýat naryǵynda úlken suranys pen monopolııanyń belgili bir deńgeıi bar, sebebi Nvidia osy saladaǵy negizgi óndirýshilerdiń biri.
— Ókinishke qaraı, Qazaqstanda jańa faktor qosyldy. Geosaıası jaǵdaıǵa baılanysty Nvidia bizge esepteý qýatyn eksporttaýǵa shekteý qoıdy. Biraq men bul máseleni memleket sheship jatqanyn bilemin, — dedi Artem Rychko.
Atap aıtqanda, áńgime QR Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi arqyly júrgizilip jatqan Nvidia chıpterin Qazaqstanǵa jetkizýge AQSh-tyń eksporttyq lıtsenzııasy boıynsha kelissózder týraly bolyp otyr.
Qazaqstanda jasandy ıntellektti damytýdyń kelesi qadamy kóp jaǵdaıda osy kelissózderdiń tıimdiligine baılanysty. Tabysqa jetýge úmit bar, óıtkeni esepteý qýatyn jetkizý týraly ótinishimizde «qos túp» joq. Chıpterdi paıdalaný múmkindiginshe ashyq bolady.
Oıyn erejesi kerek
Degenmen, esepteý qýaty salasyndaǵy mańyzdy ınfraqurylymnyń bolýy derekterdiń jaıylyp ketýine jol berilmeıtin memlekettik salada ǵana jasandy ıntellekttiń damýyn baıaýlatady. Óıtkeni, shettegi ChatGPT paıdalaný — bul biz barlyq aqparatty taratatyn aqparattyq tesik. Bul JI egemendigi máselesi.
Degenmen, qazaqstandyq startaperler úshin bulttyq provaıderler bar bolǵandyqtan, serverlerdiń jetispeýshiligi problema emes. Sonyń nátıjesinde Qazaqstanda bul saladaǵy serpindi ónimder jasalyp ta úlgerdi. Qazir kóptegen jas jáne ambıtsııaly kompanııalar bar, olar birinshi otandyq jalǵyz múıizdi (naryqtyq baǵasy bir mıllıard AQSh dollarynan asatyn startap-kompanııa — avtordyń eskertpesi) bolý quqyǵy úshin kúresip jatyr.
Biraq Qazaqstan bul baǵyttaǵy jumysty jandandyrý úshin taǵy bir mańyzdy qadam jasaýy — naryqta «oıyn erejelerin» quryp, óz shyrynyna sińip ketpeı, ınvestorlardy tartýǵa tyrysýy kerek. Bul rette Parlament Májilisi jasandy ınttelektti retteý boıynsha zań jobasyna qatysty jumysty júrgizip jatyr.
— Tsıfrlyq quqyqtyń ózindik artyqtyshylyqtary bar jáne onyń basty ereksheligi — zań árqashan tehnologııanyń artynda júrip keledi. Tehnologııa birinshi orynda. Ol qoǵamdyq qatynastar júıesinde bir jolmen belgilenedi, sodan keıin ony qalaı retteý kerek ekenin qarastyramyz, — dep atap ótti Májilis depýtaty Ekaterına Smyshlıaeva.
Depýtattyń aıtýynsha, búkil álem jasandy ıntellektini retteýge óte muqııat qaraıdy. Bastapqyda retteýshi aktilerdi qabyldaýǵa tyrysý bolǵan joq, negizinen etıkalyq kodekster, kelisimder nemese kontseptsııalar shyǵaryldy.
Jahandyq retteýshi aktini birinshi bolyp qabyldaǵan Eýropalyq Odaq edi. EO sonymen qatar jeke derekterdi qorǵaýǵa arnalǵan ChatGPT standartyn birinshi bolyp qabyldady. Biraq, jalpy, halyqaralyq qaýymdastyq týraly aıtatyn bolsaq, birkelki retteýshi qujattar joq. Nelikten?
— Álemdegi eshbir el tehnologııalyq jarysta jeńilgisi kelmeıdi. Eger biz qandaı da bir halyqaralyq aktige qol qoısaq jáne ol tipti bul etıkalyq máseleler bolsa da keıbir máselelerde bizdi shekteıtin bolsa, biz tehnologııanyń damýynda belgili bir dárejede shektelemiz. Degenmen, quqyqtyq retteý JI paıdalaný qaýipsizdigi turǵysynan da, jahandyq ınvestıtsııalardy tartý turǵysynan da mańyzdy, — dep túsindirdi Ekaterına Smyshlıaeva.
Oıynnyń naqty erejeleri bolmasa, bizdiń elge birde-bir ınvestor kelmeıdi, óıtkeni eshkim aqshaǵa táýekel etkisi kelmeıdi. Sebebi erteń bul erejeler ázirlenýi, al ınvestor olardyń bıznes úlgisine sáıkes kelmeýi múmkin.
— Taǵy bir másele, Qazaqstanda jasandy ıntellekt qoldanatyn kóptegen sheshimder paýzada tur, óıtkeni barlyq salalar bul tehnologııalardy quqyqtyq retteýsiz qabyldaýǵa daıyn emes. Bul jobalardyń kópshiligi «pılottyq rejımde». Bıznestiń memlekettik júıeden aıyrmashylyǵy — ol jasandy ıntellektti paıdalana alady, ásirese densaýlyq saqtaý sııaqty táýekeli joǵary salalarda. Sondyqtan, biz sarapshylar qaýymdastyǵynyń kómegimen tehnologııalardy damytýǵa, qaýipsizdikti qamtamasyz etýge, oıyn erejelerin naqty jáne aıqyn kórsetýge múmkindik beretin yńǵaıly zań jasaımyz dep úmittenemiz, — dedi E.Smyshlıaeva.
Depýtat atap ótkendeı, kóptegen elder osy salaǵa ınvestıtsııa tartý úshin «retteýshi jem» salýda. Basqa jerde, kerisinshe, «burandalardy qataıtyp otyr». Al IT sektory óte ıkemdi bolǵandyqtan, ázirleýshiler bir ıýrısdıktsııadan ekinshisine aýysyp otyr. Sondyqtan óte muqııat áreket etý kerek.
Parlament qabyrǵasynda «pisken» taǵy bir mańyzdy zań — eldi tsıfrlandyrýdyń jetekshi qaǵıdattaryn aıqyndaıtyn Tsıfrlyq kodeks. Onyń basty maqsaty qandaı? Ol tsıfrlyq tehnologııalardy, onyń ishinde jasandy ıntellektini retteýdiń jańa tásilderin júzege asyrýǵa, azamattar men bıznes úshin qaýipsiz jáne jaıly tsıfrlyq ortany qurýǵa múmkindik beredi.
Perspektıvaly estiledi. Biraq, kez kelgen retteýshi akt sııaqty, biz úshin tsıfrlyq algorıtmder adamdy aýystyra almaıtyn belgili bir syzyqty kesip almaý mańyzdy.
— Sheshimderdi mashına qabyldaıtyn múldem qarabaıyr jaǵdaılar bar degen korporatsııalardyń daýysy qazirdiń ózinde shyǵyp jatyr. Olardyń usynyp otyrǵany: daýlaýǵa bolmaıtyn sheshimderdiń keıbir sanattaryn bólip kórseteıik. Biraq bul — qaýip dabyly. Erteń kez kelgen sanatty bólip alyp, sol jerge bizge qarsylyq bildirmeý yńǵaıly bolatyn sheshimderdi qosamyz. Mundaı jaǵdaılar qazirdiń ózinde bar. Bul biz qazir jumys istep jatqan Tsıfrlyq kodekske qatysty suraq. Salalyq zańdarda retteýshi sheshimdi komıssııa qabyldaǵan jaǵdaıda, ony daýlaý Ákimshilik protsedýralyq-protsessýaldyq kodeksine sáıkes júrgiziletinin, biraq avtomattandyrylǵan sheshim bolsa, daýlaýǵa jatpaıtyn normalardy belgileıdi. Alaıda bul Konstıtýtsııaǵa tikeleı qaıshy keledi. Bizdiń prıntsıpti ustanymymyz — sheshimderdi daýlaý tártibi árqashan bolýy kerek, — dep atap ótti E.Smyshlıaeva.
Jasandy ıntellekt — jańa shyndyqtyń esigi. Biraq, kez kelgen basqa tamasha ónertabys sııaqty, ony «qarańǵy jaqqa» qyzmet etetindeı paıdalana alady. Búgin biz jańa tehnologııalar planetanyń aqparattyq keńistigin qalaı ózgertip jatqanyn kórip otyrmyz. «Shyndyq erozııasy» júrip jatyr. Keıbir neıronjeliler feıkterdi jasaý quralyna aınalsa, basqalary olardy anyqtaýmen aınalysady. Fantast jazýshylar boljaǵandaı, mashınalar mashınalarǵa qarsy soǵysyp jatyr.
Mundaı jaǵdaıǵa tap bolǵan adam óziniń synı oılaý qabiletine súıenýge májbúr bolady, óıtkeni memleket tarapynan retteý kómektespeıdi. Dúnıe júzinde egemendi ınternet degen uǵym joq. Ǵalamdyq sheshimder qajet, biraq munda, biz kórip otyrǵanymyzdaı, bári bıznes-protsesterge tirelip otyr.
Árıne, birdeńe jasalyp jatyr. Qazaqstanda ázirlenip jatqan jasandy ıntellekt týraly zań jobasy aıasynda JI jasaǵan mazmundy tańbalaýdy engizý josparlanǵan. Keıbir usynystar «Maıkrosoft» sııaqty tehnologııalyq alpaýyttardan túsip otyr. Biraq tutastaı alǵanda, bul salany quqyqtyq retteý bastapqy kezeńde tur.
Eske sala ketsek, Qazaqstan JI engizýge daıyndyǵy boıynsha 50 ozyq eldiń qataryna endi.