Jerge qatysty halyqtyń usynystary jańa zańda qanshalyqty eskerildi
Jerdi taratýda ádildik bolýy shart
Shyny kerek, úsh aı boıy jumys jasap, birneshe aımaqty aralaǵan Jer komıssııasyna ońaı bolǵan joq. Komıssııa músheleri biraz máselelerdi qyzý talqyǵa saldy, urysty, daýlasty. Degenmen, sońǵy otyrysta bir kelisimge keldi. Atap aıtqanda, jerdi óz azamattarymyzǵa jalǵa berýge qatysty naqty usynystar qaǵaz betine tústi. Nege tek jalǵa berýge qatysty? Sebebi jańa eki normaǵa (jerdi Qazaqstan azamattaryna jekemenshikke satý jáne sheteldikterge jalǵa berý - avt.) moratorıı jarııalanǵannan keıin burynǵy «Qazaqstan azamattaryna 49 jylǵa jalǵa berý» qaǵıdaty qaıta ornyna keldi. Osyǵan baılanysty komıssııa naqty usynystar daıarlaǵan bolatyn. «Birinshiden, ashyǵyn aıtsaq, qazirgi kezde kóptegen jaǵdaıda jerdi jalǵa berýdi ákimderdiń ózderi sheship jatqany jasyryn emes. Buǵan qatysty bizdiń usynysymyz, jerdi jalǵa berý demokratııalyq negizde, ashyq túrde bolýy kerek. Sondyqtan bul máseleni ákimderdiń jeke quzyrynda qaldyrmaı, halyqtyń ókilderi kiretin komıssııa sheshýi kerek. Komıssııaǵa qoǵamdyq keńes músheleri, kásipkerler jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń ókilderi kirýi kerek. ıAǵnı, jerdi jalǵa berý, ıa bolmasa, memleketke qaıtarý máselesin tek osy qoǵamdyq komıssııalar ǵana sheshýi kerek. Ekinshiden, qazirgi tańda jerdi berý týraly aqparat, kóbinese, jasyryn túrde ótedi deýge bolady. Mundaı málimettedi ákimderdiń qasynda júrgender kóbirek biledi. Biz jerdi jalǵa berý týraly aqparatty 30 kún buryn ártúrli buqaralyq aqparat quraldary arqyly aýdan, oblys pen respýblıka deńgeıinde ashyq túrde uıymdastyrýdy usynamyz, ıaǵnı qarapaıym halyq qaı jerde, qansha jer aýmaǵy jalǵa beriletini týraly habardar bolýy kerek», - dedi komıssııanyń sońǵy otyrysynda Aqylbek Kúrishbaev.
Jer komıssııasynyń úshinshi usynysy kelesi máselege saıady. Búginde jerdi jalǵa berý týraly kelisimshart jobasyn ákimder ózderi daıyndaıdy. Komıssııa músheleri onymen de kelispeı, memlekettik deńgeıde biryńǵaı tıptik kelisimshart jasaýdy usyndy. Onda jalǵa alýshynyń quqyqtary jáne mindetteri barlyq aımaqtar úshin birdeı bolýy kerek.
Jerdi zańsyz jalǵa bergen sheneýnikterdi qalaı jazalap júrmiz?
«Tórtinshiden, jer sapasyn baqylap otyrý qajet. Ashyǵyn aıtý kerek, elimizde jer sapasyn baqylaý júıesinde kóptegen kemishilikter bar. Mysaly, búgingi tańda aýyl sharýashylyǵy qojalyqtarynda jerdiń tólqujattary, pasporttary áli joq. Sonymen qatar, elimizde memlekettik kadastr, ıaǵnı jerdiń baǵasyn anyqtaýdyń ádistemesi 2003 jyly bekitilgen. Al 14 jyldyń ishinde qanshama ekonomıkalyq ózgerister boldy. Damyǵan memleketterde árbir úsh-bes jyl saıyn jerdiń baǵasy jańartylyp otyrady. Osyǵan baılanysty jerdiń naqty salyqtyq baǵasyna qatysty kóptegen suraqtar týyndaýda. Máselen, elimizde keıbir qunarsyz jerlerdiń salyq mólsheri qunarly jerlerdiń salyq baǵasynan qymbat. Al keıbir aımaqtarda jaıylym men shabyndyq jerleri egistikten de joǵary», - dedi ekonomıkalyq toptyń músheleri.
Jer komıssııasyna kiretin toptyń besinshi usynysy jerdi zańsyz bólý faktileri úshin jaýapkershilikti kúsheıtý máselesine arnalǵan bolatyn. Sebebi ondaı jaǵdaılar halyqtyń naryzylyǵyn týdyrady. Ókinishke qaraı, zań buzýshylyq áreketterine memleket senim bildirip otyrǵan laýazymdy tulǵalardyń ózderi jol berýde. Al ondaı jaǵdaılar zańnyń álsizdiginen týyndap otyr. Máselen, QR Ákimshilik kodeksi boıynsha quziretti tulǵa jerdi jalǵa zańsyz beretin bolsa, jerdi memleketke zańsyz qaıtarsa, oǵan salynatyn aıyppuldyń mólsheri 30 AEK quraıdy. Onyń kólemi nebári 63 myń 600 teńgeni quraıdy.
«Bundaı jazalaý sharalarymen biz eshqandaı tártip ornata almaımyz. Sondyqtan Ákmishlik kodeksti kúsheıtýdi usynamyz. Al eger zańsyz áreketter memlekettiń múddesine qaıshy kelse, kináli tulǵalar Qylmystyq kodeks boıynsha jaýap berýleri kerek dep esepteımiz. Qoǵamdaǵy kóptegen túsinbeýshilik ashyq aqparattyń joqtyǵynan týyndaıdy. Sondyqtan bizdiń usynysymyz, kimniń qansha jeri bar ekendigi týraly ashyq aqparat beretin saıt ashý kerek. Sonda kez kelgen adamǵa jer máselesinen habardar bolýǵa jaǵdaı jasaımyz. Al halyqtyń úkimetke degen senimi artady», - dep atap kórsetti Kúrishbaev myrza.
10 sotyq jerdi berý úshin jerdi memleket muqtajdyǵyna qaıtarý qajet
Jer komıssııasy kezinde aýyl sharýashylyǵy jerlerinen bólek jeke úı qurylysyna 10 sotyq jerdi berý máseslesi de keńinen talqylandy. Sebebi komıssııanyń qaraýyna túsken hattardyń basym bóligi dál osy máselege baılanysty boldy.
«Bul - óte mańyzdy másele. Óıtkeni bizge túsken suraqtardyń 75 paıyzy jeke turǵyn úı qurylysyna jer berý máselesine baılanysty. Osy máseleni sheshý úshin mynandaı usynys jasap otyrmyz. Zań júzinde jergilikti atqarýshy bılikke, ıaǵnı ákimdikterge aýyl sharýashylyǵy jerlerin memleket muqtajdyqtaryna satyp alýǵa quqyq berý kerek. Sonda qalalardyń, sonyń ishinde oblys ortalyqtary, aýdan men aýyldardyń tóńiregindegi jerlerdi satyp alyp, kezekti turǵan azamattardyń máselesin sheshýge bolady. Árıne, odan keıin ınfraqurylym máselesi bar. Degenmen, dál qazir qolbaılaý bolyp otyrǵan másele ol - jerdi memleket muqtajdyqtaryna satyp alý quqyǵynyń joqtyǵy», - degen bolatyn Premer-mınıstrdiń orynbasary-aýyl sharýshylyǵy mınıstri, komıssııa tóraǵasy Asqar Myrzahmetov.
Onyń aıtýynsha, búginde aýyl sharýashylyǵy jerlerin tek mektep, aýrýhana, balabaqsha sııaqty áleýmettik nysandardy salýǵa ǵana memleket muqtajdyqtaryna satyp alýǵa ruqsat bar.
Latıfýndısterdiń jeri týraly aqparatty ashyq jarııalaǵan jón
Jer komıssııasynyń taǵy bir toby latıfýndıster, ıaǵnı iri jer ıelenýshileri týraly aqparatty ashyq jarııalaýdy usynǵan bolatyn.
«Bizge kadastrlyq pasportızatsııany uıymdastyrý qajet. Qazir ondaı kadastr bar. Biraq jer ıeleriniń attary joq. Óıtkeni ol úshin arnaıy zańǵa ózgerister engizý kerek. Jerlerdiń kólemi shekteýli bolýy kerek. Ondaı shekteýler joq. Osy suraqtar boıynsha da komıssııada kontsensýs bar sııaqty», - dedi M.Taıjan.
Іri jer ıelenýshileri týraly aqparatty ashyq jarııalaýdy ekonomıst ǵalym, professor Kenjeǵalı Saǵadıev te qoldaǵan edi.
«Áı, osy 1,3 mln. gektardy sattyq. Kimge sattyq? Kimder olar? Qansha jerleri bar? Olar ne istep jatyr? Qaıda turady? Osy týraly bir aqparat bar ma? Joq pa? Eger osynyń barlyǵy durys bolsa, ári qaraı satýǵa bolady. Al eger bunyń ishinde kóptegen burmalaýshylyqtar bolsa, onda jabylý qazan jabýly, jerdi satpaı, eń kemi, moratorııdi 10 jylǵa uzartyp jiberý kerek», - dedi K.Saǵadıev.
Osy máselege qatysty komıssııa tóraǵasy Asqar Myrzahmetov túsinikteme berip, kadastrdan bólek, jeke aqparat týraly zańnyń bar ekenin eske salǵan bolatyn.
«Bul másele buǵan deıingi otyrystarda da kóterilgen. Al, endi, ol tizim (iri jer ıelenýshileri - avt.) qazir mine tolyq anyqtalýǵa jaqyn. Biraq bul jerde bir másele bar. Biz endi zańdy da eskerýimiz qajet. Zańdy da qurmetteýimiz kerek. Zańda aıtylǵan, menshik ıesiniń kelisimi bolsa, sonda ǵana ony jarııalaýǵa bolady, ıaǵnı ol jerde belgili dárejede shekteý bar. Qazir biz sol jóninde kelisip jatyrmyz. Eger olardyń kelisimi bolǵan jaǵdaıda ony jarııalaýǵa bolady. Al eger kelisim bolmaǵan jaǵdaıda zań jaǵynan belgili bir problemalar týyndaýy da múmkin», - deıdi A.Myrzahmetov.
Jańa zańda barlyq máseleler qanshalyqty eskerilgen?
Búgin QR Parlamenti Májilisiniń Agrarlyq máseleler komıteti «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jer qatynastaryn retteý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy boıynsha jumysty bastaǵanyn málimdedi.
«Atalǵan zań jobasy Jer reformasy boıynsha komıssııa jumysynyń qorytyndysy aıasynda ázirlendi. Zań jobasynyń negizgi erejeleri jer paıdalaný quqyǵyn berý turǵysynda konkýrstyq komıssııanyń qyzmetin egjeı-tegjeıli retteý arqyly aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi berýdiń aıqyn tetikterin belgileýge, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi tıimdi paıdalanýyn jáne turaqty monıtorıng júrgizý arqyly jer paıdalanýshylardyń ózderine alǵan mindettemelerin oryndaýyna baqylaýdy kúsheıtýge qatysty», - dedi depýtat Saparhan Omarov Májilistiń jalpy otyrysynda.
Onyń sózine qaraǵanda, munymen qosa, memlekettik organdarǵa qazaqstandyqtarǵa jalǵa beriletin aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer telimderiniń shekti maksımaldy kólemin anyqtaý boıynsha quzyret beriledi. «Budan basqa, zań jobasymen memleket muqtajyna jeke turǵyn úı qurylysyn damytý jáne aýyl turǵyndaryn jaıylymdyq jerlermen qamtamasyz etý úshin jerdi alyp qoıý múmkin bolatyn erekshe jaǵdaılardyń tizbesi keńeıtilgen. Sonymen qatar qorǵanys muqtajy jáne ulttyq qaýipsizdik úshin jerlerdi berýmen baılanysty máseleler qarastyrylǵan. Shekara mańyndaǵy aýmaqtarda aýyl sharýashylyǵy jerlerin berýge talaptar anyqtalǵan. Jalpy, usynylyp otyrǵan zań jobasyndaǵy normalar jergilikti atqarýshy organdar qyzmetiniń jarııalylyǵynyń damýyna, aýyl sharýashylyǵy jerlerin berý júıesiniń ashyqtyǵyna baǵyttalǵan»,- dedi Omarov.
Baıqap qarasaq, aýyl sharýashylyǵy usynǵan zańda Jer komıssııasy ázirlegen usynystardyń basym bóligi endi. Іshinde kadastr týraly aqparatty ashyq jarııalaý jaıy kórsetilmese de, halyqqa qajetti jeke turǵyn úı qurylysy, jaıylymdyq jerler, bir qolǵa beriletin jerdiń kólemi, al eń bastysy, jerdi taratatyn konkýrstyq komıssııalardyń qyzmetin retteý máselesi bar. Endigi kezekte, osynyń bári qabyldanyp, is júzinde iske asyrylsa, aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy biraz máseleler sheshiletin edi.