«Jer satylmaıdy, jalǵa beriledi» - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi 10 qarasha, seısenbi kúni jaryq kórgen respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldaryndaǵy ózekti maqalalarǵa sholýdy usynady.

***

«Egemen Qazaqstan» gazetiniń jazýynsha, «Shahter» fýtbol klýbynyń tóbesinen tóngen qorǵasyn bult qoıýlana tústi. Kúni keshe ǵana elimizde kósh bastaǵan, tipti, Kári qurlyqtyń tórinde kárine mingen komandanyń búgingi syqpyty kisi aıaǵandaı. Elimizdiń eki márte chempıonynyń bıylǵy maýsymdaǵy ónerine qarap otyryp, «Ash qaryn jubana ma maıly as jemeı», degen hakim Abaıdyń sózi eske túsedi. Iá, ujymnyń unjyrǵasy túsip, bulaısha jer baýyrlap qalýyna sebepshi bolǵan - qaryn ashtyrǵan qaıran qarjy...

«Shahter» fýtbol klýby oıyn­shy­­­lar­ynyń oblys ákimi Nurmu­hambet Ábdibekov pen ob­lys­­tyq dene shynyqtyrý jáne sport basqar­masy­nyń basshysy Natalıa Sýho­rý­kovanyń atyna etekteı etip hat jazǵany elge málim boldy. Hattyń qysqasha maz­munyna kelsek, fýtbol basshylyǵy óziniń oıynshylary men qyzmetkerleriniń aldynda qaryzǵa belsheden batypty.

Naqtyraq aıtar bolsaq, jyldyń sońyna deıin klýb qyzmetkerleriniń aldyndaǵy eńbekaqy qaryzyn jabý úshin az da emes, kóp te emes - 700 mıl­lıon teńge qajet eken. Al endi, shyndyqtyń be­tine tike qaraıtyn bolsaq, jyl aıaǵyna deıin munsha qarjyny tabý degenińiz býynsyz jerge pyshaq urǵanmen birdeı.

Budan bólek, «Shah­ter­diń» kelesi jylǵa oblys ákimdiginen surap otyrǵan qarjysy 900 mıllıon teńgeni quraıdy. Bul aqsha bóline qalǵan kúnniń ózinde 700 mıllıony qaryzdy jabýǵa ketedi eken. Sonda, 2016 jylǵy maýsymda qalǵan 200 mıllıon teńgege (AQSh aqshasyna shaqqanda jobamen 707 myń 463 dollar) elimizdiń premer-lıgasynda «kún kórý» tipti de múmkin emes, dep otyr mamandar. Bul týraly «Shahterdiń» máselesi sheshile me?» degen maqalada tolyq berilgen.

Bas basylymda «Jer satylmaıdy, jalǵa beriledi» degen maqala kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Keshe Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Qaıyrbek Óskenbaev baspasóz máslıhatyn ótkizdi. Ol aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi paıdalanýdyń erekshelikteri jóninde áńgimelep, osyǵan qatysty túzetýler engizilgen zań týraly aıtty.

Elimizdiń jer qorlaryn túgendep, qansha bóligi qandaı maqsatqa paıdalanylatynyn túgendep shyqqan vedomstvo basshysynyń orynbasary, aýyl sharýashylyǵynyń qajetin ótep kele jatqan jer qorlarynyń jalpy jaǵdaıyna toqtalyp ótti. Onyń sózin nazarǵa alar bolsaq, qazaqstandyqtardyń kópshiligi Jer-anamen durys jumys istemeı otyr. Jerdiń jaǵdaıyn oılap, jańa tehnologııa engizip jatqandar men paıdaly tyńaıtqyshtardy ýaqtyly paıdalanatyndardyń sany az. Osynyń saldarynan quıqaly jerlerdiń sapasy sońǵy 15-20 jylda kádimgideı nasharlaı bastaǵan. Muny oılap, erteńgi yryzdyǵynyń kúıine bas qatyrmaǵan sharýalardy tártipke shaqyrý maqsatynda Úkimet tıisti zańdy zamanǵa saı jetildirip, birqatar baptaryna túzetýler engizipti. Qazirgi tańda bul zańdy Májilis pen Senat maquldap ta qoıypty. Soǵan qaraǵanda, jańarǵan zań jerdi paıdalanatyn barlyq tarapqa da tıimdi bolǵany. Osyny jetkizgen vıtse-mınıstr birneshe ózekti máseleniń betin ashty.

Máselen, Qazaqstanda paıdala­nyl­maǵan aýylsharýashylyq jerler kólemi 7,3 mln. gektardy quraıdy eken. «Qazaqstanda egistik jerlerdiń kólemi 24 mln. 268 myń gektar, tyńaıǵan jerler 2,5 mln. gektar, shabyndyqtar 2 mln. gektar, jaıylym jerler 66,2 mln. gektar. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha 2012-2014 jyldar aralyǵynda ınventarızatsııa ótti. ıAǵnı aýyl sharýashylyǵyna qaraıtyn jerler túgendelip shyqty. Onyń ishinde jerdiń sapasy qandaı, qansha sýbektiler paıdalanylmaı bosqa tur. Osynyń barlyǵy táptishteldi. Eń ókinishtisi, 15-20 jyldyń ishinde jerdiń sapasy tómendeı bas­tady. Elbasynyń jerlerdi qalpyna keltirý, jaqsartý týraly tapsyrmasy boıynsha Úkimet jumys istep jatyr. Atap aıtarlyǵy, 2007 jyldan bastap Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń júıeli jumysynyń arqasynda mıneraldy tyńaıtqyshtar engizilgen aýylsharýashylyq alqaptary jyl saıyn arta bastady. Biraq, áli kóńil tolatyndaı jaǵdaıǵa jete qoıǵan joqpyz. Osy máseleler Úkimettiń basty nazarynda tur», dedi Q.Óskenbaev.

***

«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, Qazaqstanda «mal sharýa­shylyǵynyń ónimdiligi de, ósimdik sharýashylyǵyndaǵy túsimdilik te álemdik kórsetkishterden artta qalýda». Keshe Májiliste ótken «Úkimet saǵatynda» Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov osylaı dedi. «Aıtalyq, Qazaqstanda bir iri qara mal basynyń tirideı ortasha salmaǵy 300 keli, al AQSh, Kanada jáne Germanııa sııaqty elderde bul kórsetkish 500 keliden asady. Qazaqstanda bir sıyrdan, ortasha alǵanda, jylyna 2,2 myń lıtr sút saýylady. AQSh-ta bul kólem - 8,6 myń, Kanadada - 7,8 myń, Germanııada - 6,7 myń, tipti kórshi Reseıde - 3,5 myń lıtr» dedi mınıstr.

Qazaqstannyń bir maqtanyshy - as­tyq. Ol týraly AShM basshysy ne deıdi? «Elimizde bıdaıdyń túsimdiligi - ár gektar­dan 10,8 tsentnerden aınalady. Endi salystyryńyz: AQSh-ta - 31,7 tsentner, Kanadada - 35,9 tsentner, al myna Reseıde 22,3 tsentnerden keledi! Qazaqstanda júgeriniń túsimdiligi - 52,8 ts/ga. Al AQSh-ta - 99,7; Kanadada - 95,9; Reseıde - 60,1 tsentner» deıdi Asyljan Mamytbekov. Bylaıǵy jurtqa mundaı «keri ketý­shi­liktiń» sebebi túsiniksiz. Óıtkeni salany qoldaýǵa jumsalyp jatqan el qarjysy­nyń kólemi jyl saıyn eselep artýda. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń dere­ginshe, memlekettik qoldaý 2008 jyly 41,4 mıllıard teńge bolsa, bıylǵy 2015 jyly ol 177,4 mıllıard teńgege deıin ulǵaıdy. Osy jaıynda « Sýbsıdııa júıesi suǵanaqtardan arylýǵa tıis» atty maqaladan tolyq oqı alasyzdar.

Osy gazette «Jerdiń ıesi kim?» degen maqala basyldy. Gýzel Saǵyntaevanyń ózine tıesili jer telimin ala almaı, oǵan qol suqqandarmen daýlasyp júrgenine 9 aı bolypty. Odan beri birneshe sot ótse de tushymdy sheshim qabyldanbaǵan. Sot jerge talasýshy eki tarap­ty da jer ýchaskesiniń zańdy ıesi dep tanyp otyr. Oǵan qosa, shaǵymdanýshy ekinshi taraptan jábir kórip júrgenin aıtty.

Gúzeldiń aıtýynsha, 2007 jyly ata-anasynyń kómegimen Al­ma­tynyń Qarasaı aýdanynan, Nurlytaý aýylynan jer ýchaskesin alǵan. Oǵan kadastr nómiri de berilgen. Bastysy, barlyq qujattar minsiz bol­ǵan. Biraq daýdyń basy - aýdandy basqa aýmaqqa aýystyrýǵa baılanysty jerdiń qujattaryn qaıta rásimdeýge alyp barǵan kezde bastalǵan. «Jer resýrstary jáne jerge ornalastyrý memlekettik ǵylymı-óndiristik orta­lyǵyndaǵylar» bul jerdiń Evgenııa Qul­mahanova esimdi men­shikti ıesi bar ekenin jetkizgen. Al ol Shaıbaı Qulmahanovtyń jubaıy. - Shaıbaı Qulmahanov jergilikti aýdan ákimi A.Dárenbaev­tyń sheshimimen maǵan tıesili jerdiń qujattaryn qaıta rá­simdegen. Bul aǵasy Shalbaı Qulmahanov oblys ákimi bolyp tur­ǵan kezinde jasalǵan. Olar jergilikti atqarýshy organdardyń kómegimen jańa kadastr nómirlerin ıemdenip alǵan. Shaıbaı Shalbaı Qulmahanovtyń inisi ekenin jáne bári qolynda tur­ǵa­nyn birneshe ret aıtty, - deıdi Gúzel. - Shaıbaı Qulmahanov reıderlik jolmen meniń múlkimdi tartyp al­ǵanmen qoımaı, eger bul jer teliminde qurylys jumystaryn jalǵas­tyra beretin bolsam, jaza qoldanatyndyǵymen ses kórsetýde. Ol ákimshilik resýrstaryn paıdalanyp, meniń otbasyma qysym kórsetip jatyr. Qulmahanovtyń «ýchaskesindegi» úsh aǵashty kesip tas­tady de­gen jalǵan aıyppen, bizdi aýdandyq ishki ister bólimine shaqyrtty. Shaıbaı Qulmahanov aryzynda qylmystyq is qoz­ǵaýdy suraǵan. Soǵan baılanysty maǵan túsinikteme jazýǵa týra keldi, - deıdi. Oqıǵa bylaı órbigen, Bostandyq aýdandyq sotynyń tóreshisi G.Talapova Gúzeldiń jyljymaıtyn múliktiń satyp alý-satý shartyn jáne onyń memlekettik tirkeýin zańdy emes dep ta­nýyn, jer teliminiń jekemenshigi quqyǵy aktyn jáne onyń memlekettik tirkeýin zańsyz dep tabýyn, jer telimin Qulma­hanovtardyń paıdalanýy boıynsha kedergilerdi joıýdy talap etetin aryzy boıynsha osy jyldyń 30 maý­symynda qarsy taraptyń aryzyna súıenip, Qulmahanovtardyń paıdasyna sheshim shyǵarǵan. Al shaǵymdanýshy taraptyń dálelderin joqqa shyǵarǵan. Budan keıin shaǵymdanýshy Almaty qalalyq soty­nyń Kassatsııalyq alqasyna apellıatsııalyq shaǵym túsirgen. Alaıda sot tóreshisi Qojahanova barlyq dálelderdi eskere otyryp, eki taraptyń da quqyq belgileýshi qujattaryn zańdy dep tapqan. Shaǵymdanýshyny mundaı sheshim tańǵaldyryp otyr. Endigi jaǵdaıda ne isterip bilmeı ań-tań.

***

Bir aıda Oralda 3 adam ózine qol jumsap, ómirin qıǵan, dep jazady «Ekspress-K» gazeti «Most v nıkýda» atty materıalynda. Basylymnyń atap ótýinshe, 15 jasar qyz, 14 jasar bozbala jáne egde jastaǵy er adam qurban bolǵan. Bul kisi avtobýs parki aýmaǵyndaǵy jol ótpesinen sekirip, ómirin qıdy. Onyń bundaı qadamǵa barýynyń sebepteri anyqtalýda. Odan tabylǵan bir tilim qaǵazda aty-jóni jáne «Tirilte kórmeńder!» degen jazylǵan.