Jeńis ońaıǵa túsken joq - UOS ardageri, M.Boranbaev
- Myńaıdar ata, aldymen alda kele jatqan Jeńistiń 65 jyldyq mereıtoıymen quttyqtaýǵa ruqsat etińiz! Bul Jeńis elimizge ońaı kelgen joq. Ol babalarymyzdyń, sizderdiń qajymastaı qaırattaryńyz ben rýhtaryńyzdyń myqtylyǵymen keldi. Sizderdiń osy erlikterińizdi máńgi este saqtaý bizdiń mindet. Sondyqtan, áńgimeńizdi soǵys maıdanyna qashan shaqyrylyp, qalaı attanǵanyńyzdan bastasańyz?
- Men soǵys degen sózdi alǵash ret 1941 jyly shildeniń 22-si kúni estidim. Kolhozdyń hat tasýshysy Germanııa soǵys ashypty degen habardy estirtkende 14-ten asqan shaǵym bolatyn. Ol kezde soǵystyń ne ekenin de túsine qoıǵanym joq. Arada eki-úsh jyl ótti, 1944 jyldyń qazan aıynda ózimniń týyp-ósken Qostanaı oblysy Amangeldi aýdanynan birneshe jigit áskerı qyzmetke shaqyryldy. Qostanaı qalasyna kelgennen keıin bizdi Chelıabi oblysy Shubarkól qalasynyń mańyndaǵy áskerılerdi daıyndaıtyn bólimge alyp keldi. Onda eki-úsh aıǵy daıyndyqtan keıin, soǵysqa attandyrdy. Ol kezde jasym 17-den asqan. Máskeý arqyly Belarýstyń Belostog qalasyna alyp keldi de, sonda qarýlandyryp maıdan alańyna jiberdi. Men ІІ-Belarýs maıdanyna, 6 gvardııalyq armııa, 15-Sıvash-Shtettın dıvızııasy, 47-Qyzyl tý polkindegi atqyshtar qataryna radıst-baılanysshy bolyp alyndym. Alǵash alǵan tapsyrmamyz Germanııanyń Odra ózenin keship ótip, onyń arǵy betindegi úlken qala - Shtettındi nemisterden azat etý boldy. Osy maqsatpen Odra ózeniniń ústimen kópir jasap, onymen óte bergen ýaqytta, bizdiń tankiler, ózdigimen júretin qarýlar, túrli arbalar men jaıaý áskerler jan-jaqtan oq astyna alynyp, bombylandy. Aqyrynda kópir túgelimen qırady. Biz ózenniń arǵy betine ótip kete alǵanymyzben, shyǵynymyz óte kóp boldy. Shtettınde jaýmen betpe-bet kezdestik. Tórt kúngi shaıqastan keıin nemisterdi qaladan yǵystyryp shyǵardyq. Bul meniń qandy maıdanǵa qatysqan alǵashqy kúnderim bolatyn. Qaptaǵan jaýdyń ortasyna túsip, ólimge betpe-bet kelgen shaqta, qorqýǵa da shama bolmady, ne ómir, ne ólim úshin kúrestim.
Sátti aıaqtalǵan shabýylymyzdan keıin, Breslaý, Garkaý, Drezden qalalaryn bosatyp, qashqan nemisterdi Anglııaǵa ótkizbeý qımyldaryn jasadyq. Sol maqsatpen soltústiktegi Baltyq teńizine deıin kelip, ondaǵy Rostov porty qalasyna ornyqtyq. Arada ýaqyt ótip jatty, aqyry, 1945 jylǵy mamyrdyń 8-i kúni Germanııanyń qulaǵanyn estidik. Mamyrdyń 9-y kúni Keńes Odaǵy Jeńiske jetti degen habar aldyq. Jeńis kúnin sol Rostov qalasynda atap óttik. Ókinishke qaraı, bul kúnge barlyǵy birdeı jete almady. Mysalǵa, tek Qostanaı oblysynan biz 500 jigit bolyp attandyq, al sonyń tek 10 paıyzy ǵana týǵandaryna oraldy. Germanııada 45-shi jyldyń qazanyna deıin boldym, odan keıin bizdi Kavkaz mańyndaǵy áskerı okrýgqa jiberdi. 1950 jyldyń qazan aıynda áskerden bosadym. Sóıtip, áskerı qyzmette 7 jyl júrdim. Sebebi, bizdi almastyratyn adamdar bolmady.
- 17-degi jas jigitke qolyna qarý alyp, adamǵa qarsy shabý ońaı emesi túsinikti. Degenmen, qaısarlyǵyńyz ben batyldyǵyńyzdyń arqasynda qanshama myń adamnyń ishinde ólim aýzynan aman qaldyńyz. Maıdandaǵy erlikterińiz úshin qandaı nagradalarmen marapattaldyńyz?
- Men «ІІ-dárejeli Uly Otan soǵysy » ordenimen, «Jaýyngerlik erligi úshin», «Germanııany jeńgeni úshin» medaldarymen marapattaldym. «Erligi úshin» medalyna usynylǵanymmen ony almadym. Sondaı-aq, «Qurmet belgisi» ordenimen, «Eńbektegi erligi úshin» jáne «Tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgergeni úshin» jáne taǵy basqa da barlyǵy 25 medalmen marapattaldym. Keıingi jyldarymda Torǵaı jáne Qostanaı oblystary atqarý komıtetteri men oblystyq partııa komıtetteriniń, Qazaq Respýblıkasynyń, Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń qurmet gramotalarymen marapattaldym.
Nagradtaýǵa qatysty áńgime qozǵalǵanda meniń júregimdi qan jylatatyn másele bar. Álemdi dúr silkindirgen ekinshi dúnıejúzilik soǵysta jalpy 28 mıllıonǵa jýyq keńes halqy qyryldy. Oǵan qatysqan 1,5 mıllıonǵa jýyq qazaqstandyqtardyń 500 myńy úılerine oralmady. Olardyń arasynda qarakózderimiz qanshama boldy. Erlikterine laıyqty nagradalaryn alǵandar joq demeımin, olar - bar jáne ol solaı bolýy tıis. Sebebi, barlyǵymyz bir Otan úshin, sol kezdegi Keńes Sotsıalıstik Respýblıkalar Odaǵy úshin kúrestik jáne qazaqtar ol maıdanda bárimen birdeı qan tókti, erlikpen qaza tapty. QazKSR-nyń 500-den astam adamy «Keńes Odaǵynyń Batyry» ataǵyn aldy, sondaı-aq, birneshe myńy jaýyngerlik «Qyzyl Tý» ordenimen, «Erligi úshin» medaldarymen nagradtaldy. Olardyń arasynda Saǵadat Nurmaǵambetov, ushqyshtar Núrken Ábdirov pen Talǵat Bıgeldınovter jáne myqty qolbasshy, áıgili 8-shi gvardııalyq atqyshtar dıvızııanyń batalon, polk komandıri Baýyrjan Momyshuly bar. Baýyrjan bir ǵana úlken erlik jasaǵan joq, ol úlken strategııalyq komandır boldy. Dańqty jaýynger kózi tirisinde Keńes Odaǵynyń Batyry men general ataǵyn ala almaı ketti. Baýyrjanǵa Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy Elbasymyzdyń qoldaýymen ózi qaıtys bolyp ketkennen keıin berildi.
Bunyń bári Keńes úkimeti kezinde júrgizilgen birjaqty saıasattyń kesirinen boldy. Onda bir ǵana halyq bar, al ózgeler olardyń járdemshisi dep esepteldi. Sondyqtan, kóptegen qazaqtyń erlikteri eskerýsiz qaldy.
Sol sııaqty, qandasymyz Raqymjan Qoshqarbaevqa da erligine laıyqty marapat berilmedi. R.Qoshqarbaev, Býlatov esimdi soldatpen birge Reıhstagtyń tóbesine Jeńis týyn jelbiretken birinshi jaýyngerler. Bul týraly marshal Jýkovtan bastap oǵan kózderi kýá bári bildi. Biraq Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy men Lenın ordenderi belgili bir saıası túsiniktermen Egorov pen Kantarııa esimdi soldattarǵa berildi. Olardyń attary KO-nyń (qazirgi Reseı Federatsııasynyń) resmı tarıhynda osy kúnge deıin atalyp júrdi.
Meniń oıymsha, Qoshqarbaevty Reseı bolmasa-daǵy ózimiz ulyqtaýymyz kerek. Odan keıin, onyń esimin Astanadaǵy bazardyń janyndaǵy kishkentaı kósheden alyp úlken keshelerdiń birine berý kerek.
- Jeńistiń 65 jyldyq mereıtoıyna oraı aǵymdaǵy jylǵy mamyr aıynda UOS ardagerleriniń temir jol kólikterimen jasaıtyn bir jolǵy saparlary tegin bolady. Siz merekeni qaıda atap ótesiz, quryp otyrǵan josparlaryńyz bar ma?
- Men Máskeýde ótetin sherýge Astana qalasynan shaqyrylǵan eki adamnyń birimin. Densaýlyq jaǵdaıym múmkindik berse, sonda baratyn jaıym bar. Biraq Qyzyl Alańdaǵy saltanatty sherýde uzaq joldy júrip ótý qıynǵa soǵa ma deımin.
Jalpy meniń oıymsha, Uly Jeńistiń 65 jyldyǵyn atap ótý, oǵan bir maıdan alańynda teńdeı qan tókken qazaqstandyqtardy shaqyrý óte oryndy. Baltyq jaǵalaýy elderi - Latvııa, Estonııa jáne taǵy basqalary ony toılamaıdy. Bul sherýge Ózbekstannan da eshkim baraıyn dep jatqan joq. Qazaqstannan Máskeýge 32 ardager, 100-ge jýyq jaýynger shaqyrylyp otyr.
Temirjol kólikterine usynylyp otyrǵan jeńildikter, zeınetaqylar, páter aqysy men qoǵamdyq kólikterdegi jeńildikter úshin Elbasyna, halqyma sheksiz alǵysymdy aıtamyn.
- Ardagerler keńesiniń belsendi múshesi retinde kelesi suraǵyma jaýap berseńiz. Qazir Astanada memlekettik turǵyn úı qorynan qansha ardager baspanamen qamtyldy, qanshasy kezekte tur?
- Qazir Astanada UOS-nyń 484 ardageri turady. Byltyr kezekte turǵan ardagerlerdiń barlyǵy 100 paıyz turǵyn jaımen qamtamasyz etildi. Qazir elordada óńirlerden kelip jatqan ardagerler bar. Qazir olardyń birshamasy kezekke alynǵanyn estidim. Alyp qarasań, 90-daǵy kempir men shal aýyldaǵy úıdi óz betterimen qalaı kútip-baǵady. Búgingi kórip otyrǵan beıbit ómirimiz úshin olarǵa úıdi qalaǵan jerlerinen berý kerek.
- Mazmundy áńgimeńizge rahmet! Denińizge saýlyq, uzaq ǵumyr tileımin!