Jeltoqsan oqıǵasyna qatysqan aqtóbelik muǵalim Gúlaıym Janǵalıeva esteligimen bólisti

AQTÓBE. QazAqparat – Jeltoqsan oqıǵasy kezinde stýdent bolǵan Gúlaıym Janǵalıeva áli kúnge deıin ótken kúnderdi qorqynyshpen eske alady. Táýelsizdik alǵan jyldary ǵana erkindikti sezingenin, urpaq tárbıesinde ulttyq rýhqa kóp kóńil bóletinin QazAqparat tilshisine aıtyp berdi.

Aqtóbe oblysy boıynsha Jeltoqsan oqıǵasyna qatysýshylar týraly naqty málimet joq. Olar sońǵy jyldary ǵana bas biriktirip, bir-birimen tanysa bastady. Degenmen keıbiri bul topqa enbedi. Solardyń biri – Ǵ.Aqtaev atyndaǵy orta mekteptiń muǵalimi Gúlaıym Janǵalıeva. Sabaq, odan qaldy kezdesýlerge jıi baryp júrgen ustaz az ýaqytyn bólip, ózi týraly syr shertti.
Gúlaıym Janǵalıeva Aqtóbe oblysy Shalqar qalasynyń týmasy. Shalqar qalasyndaǵy №2 mektepti bitirip, 1982-1987 jyldary Abaı atyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýtynyń tarıh fakýltetinde oqydy.Stýdent kezinde turmysqa shyqty. Odan keıin Shalqarǵa oralyp, Sarbulaq orta mektebinde bir jyldaı jumys istedi. 1990 jyldan bastap Shalqar qalasyndaǵy №1 mektepte 14 jylǵa jýyq ýaqyt eńbek etti. Odan keıin joldasy Almaty oblysyndaǵy Dostyq kentine jumys babymen aýysyp, Gúlaıym Janǵalıaeva Qytaımen shekaralas aýyl mektebinde 4 jyldaı ustazdyq etti. Al 2006 jyldan beri Aqtóbe qalasy Ǵ.Aqtaev atyndaǵy mektepte sabaq beredi. Ol esteligin 1986 jyldyń 16-jeltoqsanynan bastady.

«Jeltoqsan oqıǵasy kezinde biz 5-kýrs stýdentimiz. 16 jeltoqsan kúni dıplomdyq jumys jazý úshin Pýshkın atyndaǵy kitaphanaǵa bardym. Ol kezde júkti edim ári páterde turdym. Joldasym jumys istedi. Oqıǵa áli kóz aldymda. Ádette kitaphanada adam tolyp otyratyn. Bul joly az boldy. «Búgin jaqsy, adam az» dep oıladym. Túste sonda tamaqtanyp, oqyp, tústen keıin dalaǵa shyqtym. Adamdardan «Brejnev alańy», «Brejnev alańynda jınalyp jatyr» degendi estidim. Bári sonda bara jatty. Men de alańǵa buryldym. Jaspyn, 22-demin. Sol jerde bir saǵattaı júrip, tanystardy izdedim. Eshkim kezikpedi. Kóp uzamaı joldasymnyń jumystan keletin ýaqyty boldy. Úıge oraldym. Erteńine ınstıtýtqa keldik. Ótken túngi jańalyqty estidik. «Qonaevty ornynan alyp, ornyna orys ultynan adam ákelgen» dedi. «Qazaq nemese qazaqstandyq nege bolmaǵan» degen sózder aıtyldy. Sabaqqa kelgen boıda talqylaý boldy. Sol kezde aǵaıymyz keldi. Máskeýdegi jaǵdaıdy da áńgimeledi. Bir sátte «QazPI shyq-shyq» degen daýys estildi. Bárimiz terezege baryp, qaradyq. Onda 100-den astam adam ár ınstıtýtty jaǵalap kele jatyr eken. Qolynda uran sózder jazylǵan plakattary bar. Esikke qaraı barǵanymyzben kýratorymyz Bolat Jumaǵulov aldymyzdan shyǵyp, jibermeı turyp aldy. «Sizder tarıhshylar ǵana emes, saıasattanýshysyńdar. Alańǵa barsańdar oqýdan shyǵyp, dıplomsyz qalasyńdar» dedi. Urandatyp kelgen toptan «QazPI qorqaq» degen sóz de estildi. Eki saǵattan keıin bárimizdi tómende jınady. Áınektiń bári synyp, terezeni shkafpen qymtap qoıǵan. Jaqyn jerdegi stýdentter aýylyna qaıtyp, páterde turatyndar úıden shyqpasyn dedi. Jataqhanada turatyndarǵa da sondaı tapsyrma berdi. Biz odan buryn syrtqa shyqqan soń alańǵa baramyz dep kelisip aldyq. Sonymen aldymen bólinip, keıin biriktik. Alańda júrdik, elimizge tanymal adamdar sóz sóıledi. Keshke deıin biz erkin qozǵalyp, tanysymyzdy izdedik. Top-top bolyp úıirildi. Biz negizgi alańnan sál uzaǵanda áskerıler topty qorshap aldy. Eshkimdi shyǵarmady, eshkimdi kirgizbedi. Bólinip qaldyq. Toptan bólingennen keıin alańda qalǵan adamdarǵa órt sóndirý kóligimen sý shashty. Joǵary atqylaǵanda alańda turǵan jastar buǵyp, qorǵandy. Sý sol kezde olar qatty lekpen qorǵandy. Eshkimshi qulata almady. Kún yzǵarly, sý boldy. Qolymyzdan eshteńe kelmedi. Kómektese almadyq. Sodan soń búlikshilik bastalyp ketti. Bir qarasaq avtobýs tóńkerilip jatyr, kólik jandy. Aınalasyndaǵy dúkenniń bári tonaldy. Arandatýshylyq árekettiń áserinen dúkende turǵan ishimdikti de ákelip berdi dalada tońyp turǵan adamdarǵa. «Jastar qaıtyńdar, az ǵana top maskúnemder men nashaqorlardyń jasap jatqan sherýi, qosaq arasynda qosarlanyp ketesińder» dedi. Keshke deıin júrip, kúıeýim keletin kezde úıge qaraı bettedim. Úıge kelsem, joldasym joq. Kúttim. Ol tún ortasynda keldi. Alańda bolǵan eken. Olardy kúshtep taratqan. Qashyp kele jatqan kezde bir qyzdyń daýysyn estip, toqtaǵan. Taıaqpen uraıyn dep jatqan kezde eki jigit bolyp ústine qulap, kómektesken. Súırelep, qashqan. Sol mańdaǵy úıler esigin ashpaǵan. Keıin kópqabatty úılerdiń podezine kirip, balkon túbinde jatqan. Erteńine joldasymnyń jumysqa barýy kerek edi. Eki adam júrse, bárin tıep áketti. Tek jalǵyz adamǵa ruqsat bar. Avtobýsta tek qazaqtar ǵana bolǵan, ózge ult bolmady», - dep baıandap berdi Gúlaıym Janǵalıeva.
Arada úsh kún ótkende sabaq qaıta bastaldy. Biraq tergeý jalǵasty. Tekserý úzdiksiz júrdi. Stýdentterdiń qaıda bolǵanyn, janynda kimder júrgenin surady.
«Besinshi kýrsta 50 stýdent boldy. Eshkim de ustalmaǵan eken. Ózimniń nemere sińilim bar edi. Ol Qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynda oqydy. Sony ustap alyp, mılıtsııanyń mashınasyna tıemek bolǵan. Qazaq jigiti janyndaǵy adamdar ketken boıda alań mańyndaǵy shyrshanyń túbine laqtyryp, jat dep buıyrǵan. Eki saǵat jatqan kezde ketýge adam aıaǵy seıilip, ketýge ruqsat bergen. Sonyń zardabynan 37 jasynda búıregi syr berip, kóz jumdy. Jeltoqsan oqıǵasy bolsa men sol nemere sińlimdi eske alamyn. Áńgimege qaıta oralsam... KGB-nyń adamdary bir kýrstaǵy bes otbasyly stýdentti ózderine shaqyrdy. Ózim júkti edim, qoryqtym. Kúıeýim jumystan suranyp, birge ere bardy. Meni ǵana ishke kirgizdi. Jertólege ákeldi. 1937 jylǵy repressııa kezindegi atý jazasyna usynylǵan adamdar, sol kezderdegi tergeýshilerdiń ómiri kóz aldyma elestedi. Qabyrǵasy boıalmaǵan, surǵylt bólme, ortada ústel tur. Ózderine eki, qarama-qarsy otyratyn adamǵa bir oryndyq qoıǵan. Kirgen soń ózimdi tanystyrdym. Tergeý orys tilinde bolǵan sııaqty. Bir býma fotony aldyma tastap, kimdi tanıtynymdy surady. Alańdaǵy adamdardyń fotolaryn qalaı túsirgenin bilmeımin. Jeke-jeke foto. Qaraǵan saıyn qoryqtym. Shamamen 15 mınýt qaraǵan soń eshkimdi tanymaǵanymdy aıttym. Ol kezde «eshkimdi tanymaımyn, bilmeımin, eshqaıda barmadym» dep aıtýdy úıretti. Qorqynysh boldy. Otbasym, dúnıege keletin sábıim úshin alańdadym. Tanymaıtynymdy qazaqshalap jazyp berdim. Instıtýtty bitirip, qolymyzǵa dıplom alyp, Shalqar aýdany, Sarybulaq aýyly mańyndaǵy 8-mart degen selo boldy. Sol seloǵa tarıh pániniń muǵalimi bolyp bardym. Bir kúni sabaqta otyrsam, dırektor keldi. «Sabaǵyńdy tasta, adamdar kelip otyr» dep eskertip, meni alyp shyqty. Kabınetke kirsem, eki adam otyr. Biri orys, ekinshisi qazaq. Qazaǵy Shalqar aýdandyq qaýipsizdik qyzmetiniń ókili, orys qyzmetker Aqtóbe qalasynan kelgen. Tekserý júrgizetin adamdarda meniń ómirbaıanym jazylǵan papka boldy, ekinshi papkada Jeltoqsan oqıǵasy kúni aýdıtorııada kimniń ne aıtqany jazylǵan. Oqytýshylardyń sózi, sol kezderdegi jaǵdaıy anyq kórinis tapqan. Qulap qala jazdadym. Áńgimeniń aıtylǵanyn rastadym. Meni jyl saıyn tekseretinin, ol týraly eshkim bilmeýi tıis ekenin eskertti. Tipti kúıeýime tis jarmaıtyn edim. Qujatqa qol qoıdym. 1991 jylǵa deıin solaı boldy. Bala kútimimen úıde otyrǵanda da keldi, qarady. Onda da eshkimge sezdirmedim», - dedi ustaz. Onyń aıtýynsha, Jeltoqsan oqıǵasy búkpesi de, núktesi de kóp oqıǵa. Qazir de mektepte bir ǵana saǵat bólingen. Tarıhshy ustaz táýelsizdik týraly aıtar kezde bul óte az ýaqyt dep esepteıdi.

«Jeltoqsan oqıǵasyna qatysqan jastardyń aram pıǵyly bolmady. Olar bar bolǵany beıbit sherýge shyqty. Bılik basyna qazaq nemese qazaqstandyq azamat kelsin dedi. KSRO-ǵa qarsy saıasat dep kúshpen basyp, janshydy. Qazir Táýelsizdik kúni ótpeı-aq kósheden Jańa jylǵa qatysty quttyqtaýlar turady. Bul bizge óte aýyr. Qarnyń ashady. Jas mamandarǵa, artymnan ergen muǵalimderge balalardy ulttyq rýhta tárbıeleý kerek ekenin jıi aıtamyn. Balalarǵa otanshyldyqty, adamgershilik qasıetti sińirýimiz kerek. Eń birinshi tildi qurmetteýi tıis. Sebebi til joǵalǵan jerde el de, memleket te joıylady. Balalar úzilis kezinde oryssha sóıleıdi. Toqtatyp, eskertseń, keshirim suraıdy. Keıin qaıta jalǵastyrady. Bul úlken problema», - dedi Gúlaıym Janǵalıeva.
Jeltoqsan oqıǵasy – erkindikti ańsaǵan jastardyń úni. Bul ún alańda ashyq estildi, uranǵa aınalyp, jyrǵa qosyldy. Jastar yzǵaryq jeldi tánimen sezse de jany jylýlyq kútti. Jyldar boıy qorqyp, úreıde júrgen sol jastar qazirgi kezde zeınet jasyna jetti, ondaǵan jyldy artqa qaldyrdy. Urpaq ósirdi, el bolashaǵynyń tárbıesine atsalysty. Olardyń bar oıy táýelsizdiktiń tuǵyrly bolýy, balalardyń alańsyz oınap-kúlýi, eldi damýy.