Jeke qosalqy sharýashylyq týraly zań jobasy: Azyq-túlik qaýipsizdigi qalaı sheshiledi
1. Zańnyń qabyldanýy memlekettiń azyq-túlik qaýipsizdigine qalaı áser etedi?
- FAO derekteri boıynsha (BUU Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymy) álemdegi azyq-túlik taýarlarynyń shamamen 80%-yn otbasylyq fermerlik sharýashylyqtar óndiredi. Qazaqstan zańnamasynda otbasylyq fermerlik sharýashylyq degen uǵym joq. Biraq bizde bul anyqtamaǵa óz qyzmetin jumys kúshin jaldaýsyz júzege asyratyn, ıaǵnı bir otbasy músheleriniń kúshimen aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndiretin jeke qosalqy jáne usaq sharýa qojalyqtary jatady. Bul rette Qazaqstanda jeke qosalqy jáne usaq sharýa qojalyqtarynyń jıyntyq úlesine azyq-túlik taýarlaryn óndirýdiń basym úlesi tıesili - shamamen 70-80%. Mysaly, olar barlyq túrdegi súttiń 90% - yn, ashyq jerdegi kókónisterdiń 84% - yn, kartoptyń 83% - yn jáne soıý salmaǵyndaǵy barlyq túrdegi ettiń 70% - yn óndiredi.
Jalpy, jeke qosalqy sharýashylyqtyń úlesine búkil aýyl sharýashylyǵynyń jalpy óniminiń jartysyna jýyǵy tıesili. Sonymen qatar, uıymdasqan agroqurylymdardan, sol sharýa qojalyqtarynan nemese zańdy tulǵalardan aıyrmashylyǵy, jeke sharýa qojalyqtary muny eshqandaı memlekettik qoldaýsyz jasaıdy.
Ókinishke qaraı, búginde olar óz ónimderin deldaldarǵa tómen baǵamen satýǵa májbúr, sonymen birge óndiris taýarlaryn (tuqymdar, tyńaıtqyshtar, veterınarlyq preparattar jáne t.b.) joǵary baǵamen satyp alady.
Zań jobasy jeke qosalqy sharýashylyqtardy qoldaýǵa, jeke qosalqy sharýashylyqtardy basqaratyn aýyl turǵyndarynyń tabysyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Atap aıtqanda, JQSh kooperatsııasyn yntalandyrý sharalary kózdelgen. Kooperatsııa - qazaqstandyq ónertabys emes. Bul - halyqaralyq tájirıbe. Álemde aýylsharýashylyq kooperatıvterinde júzdegen mıllıon adam bar. Halyqaralyq tájirıbede kooperatıvter:
birinshiden, aýyl turǵyndaryna aýyl sharýashylyǵy ónimderin ádil baǵamen daıyndaýǵa, saqtaýǵa, bastapqy óńdeýge jáne satýǵa kómektesedi;
ekinshiden, aýyl turǵyndaryna aýyl sharýashylyǵy ónimderin kóterme baǵamen óndirý úshin qajetti taýarlardy qarsy jetkizýdi júzege asyrady;
úshinshiden, óz paıshylary úshin servıstik qyzmetterdi – veterınarııalyq qyzmet kórsetýdi, ósimdikterdi qorǵaý, jerdi mehanıkalandyrylǵan óńdeý jáne t. b. jónindegi is-sharalardy júrgizýdi uıymdastyrady;
tórtinshiden, óz paıshylaryn jańa tuqymdar, sorttar, tehnologııalar týraly, zańnamadaǵy, baǵdarlamalyq qujattardaǵy ózgerister, naryqtardaǵy jaǵdaılar týraly aqparatpen qamtamasyz etedi;
besinshiden, memlekettik qoldaý – kredıtter, sýbsıdııalar jáne t. b. alýǵa járdemdesedi.
«Kooperatıvterdiń qyzmetin uıymdastyrý aýyl sharýashylyǵy ónimderin laıyqty baǵamen jetkizýdi uıymdastyrýǵa, óndirýshilerden tutynýshylarǵa deıin tizbektegi deldaldardyń sanyn edáýir qysqartýǵa múmkindik beredi. Bul, saıyp kelgende, aýyl sharýashylyǵy ónimderin turaqty baǵamen jetkizýdi qamtamasyz etýge jaǵdaı jasaıdy», - delingen AShM málimetinde.
2. Zańnyń qabyldanýy aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń sapasyna qalaı áser etedi?
- Birinshi kezekte, memleket zańdy iske asyrý aıasynda kooperatıvterdi qajetti jabdyqtarmen jáne arnaıy avtokólikpen qamtamasyz etýge járdemdesedi. Mysaly, sút qabyldaıtyn salqyndatqysh tankerlermen, soıý pýnktterimen, kókónis qoımalarymen jáne t.b. Bul tehnologııa talaptaryna sáıkes daıyndaýdy, saqtaýdy, bastapqy óńdeýdi jáne tasymaldaýdy qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Kooperatıvter qajetti tyńaıtqyshtardy, pestıtsıdterdi, veterınarııalyq preparattardy jetkizýmen, sondaı-aq jem-shóp daıyndaý, veterınarııalyq qyzmet kórsetý, ósimdikterdi qorǵaý boıynsha qyzmetter kórsetýmen aınalysatyn bolady. Sonymen qatar, kooperatıvter óndiris tehnologııalary, sonyń ishinde maldy ustaý, ósimdikterge kútim jasaý, tyńaıtqyshtar, pestıtsıdter, veterınarlyq preparattardy qoldaný týraly bilimdi tarata alady. Munyń bári aýylsharýashylyq ónimderiniń sapasyna áser etetini sózsiz.
3. Azamattardyń jeke qosalqy sharýashylyqtardy júrgizýi úshin qandaı yntalandyrýlar kózdelgen?
- Zań jobasynda jeke qosalqy sharýashylyqtardy damytýdy yntalandyrý úshin kooperatıvterge arnalǵan jabdyqtardyń qunyn ınvestıtsııalyq sýbsıdııalaý, óz múshelerine – jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa kórsetiletin kooperatıvter qyzmetteriniń qunyn sýbsıdııalaý, jeke qosalqy sharýashylyqtar men olardyń kooperatıvterine mıkrokredıt berý, sondaı-aq jeke qosalqy sharýashylyqtardy júrgizetin azamattardy oqytý túrinde memlekettik qoldaý sharalary kózdelgen.
Budan basqa, JQSh-da memlekettik qoldaýdyń basqa da sharalary, onyń ishinde bilim taratý ortalyqtarynda oqytý, marketıngtik aqparat alý quqyǵy taratylatyn bolady.
4. Azamattarǵa jeke qosalqy sharýashylyq júrgizý úshin beriletin jer ýchaskeleriniń mólsheri qandaı?
- Jer kodeksinde «jeke qosalqy sharýashylyq» uǵymy aýyldyq jerde jáne qala mańy aımaǵynda ornalasqan jer ýchaskesinde óz qajettilikterin qanaǵattandyrý úshin qyzmet túri retinde aıqyndalǵan.
Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattaryna aýyldy jerlerde jeke qosalqy sharýashylyq júrgizý úshin (úı mańyndaǵy jáne egistik telimderdi qosa alǵanda) - sýarylmaıtyn jerde 0,25 gektar jáne sýarmaly jerde 0,15 gektar jer ýchaskeleri óteýsiz beriledi.
Jeke qosalqy sharýashylyqtar úshin jer ýchaskelerin berýge ótinish kezekke qoıylmaıdy.Bul rette, jer ýchaskeleri – qurylys kezeńine jalǵa, al jekemenshikke qurylys paıdalanýǵa berilgennen keıin beriledi.
5. Veterınarlyq zańnama talaptaryna sáıkes, ár aýladaǵy mal sanynyń normasy qansha bolýy kerek?
- Maldy úı-jaılarda, jaıylymdarda ustaýdyń veterınarııalyq-sanıtarııalyq jáne zootehnıkalyq normalary bar. Atalǵan normalar jaıylymdardyń ónimdiligine qaraı ázirlengen.
Bul normalardan asyp ketý aýyldy eldi mekender ishindegi sanıtarııalyq gıgıenanyń nasharlaýyna, aýyldar mańyndaǵy jaıylymdardyń tozýyna ákep soǵady. Bul saıyp kelgende janýarlar men adamdar aýrýlarynyń paıda bolý qaýpin, ekologııalyq ahýaldyń nasharlaýyn týǵyzady.
Joǵaryda kórsetilgen normalar negizinde árbir óńirdiń erekshelikterin eskere otyryp, árbir aýlada maldyń shekti sanyn belgileý quqyǵy zań jobasymen tikeleı sol nemese ózge eldi mekenniń turǵyndaryna, dálirek aıtqanda naqty aýyl turǵyndarynyń jıyndaryna, jergilikti ókildi organdarǵa (máslıhattarǵa) berilgen.
6. Maldy ne úshin tirkeý kerek?
- Aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn sáıkestendirý jónindegi derekqor - janýarlar týraly derekterdi tirkeýdiń biryńǵaı, kóp deńgeıli júıesin kózdeıtin veterınarııalyq esepke alýdyń bir bóligi.
Bul derekter janýardyń jeke nómirin, dıagnostıkalyq zertteýler nátıjelerin, janýardyń ıesi týraly derekterdi qosa alǵanda, ony veterınarııalyq óńdeý týraly derekterdi qamtıdy.
Bul esepti jergilikti ákimdikterdiń memlekettik veterınarııalyq uıymdary júzege asyrady. Esep derekterin óz jumysynda veterınarııa salasyndaǵy ýákiletti organ, ıaǵnı QR AShM Veterınarlyq qadaǵalaý komıteti paıdalanady.
Veterınarııalyq is-sharalar «Veterınarııa týraly» QR Zańyna sáıkes epızootııalyq salaýattylyqty saqtaý jáne veterınarııalyq-sanıtarııalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý maqsatynda júrgiziledi.
7. Tirkelgen malǵa salyq salyna ma?
- Joq, óıtkeni memlekettik júıelerde tirkelgen mal salyq salý obektisi emes.
8. Qujat aıasynda ázirlenip jatqan zań jobasyna bir mezgilde Qylmystyq kodeksti sáıkes keltirý qajettigi týyndap otyr. Zań jobasyna sáıkes qandaı jaýapkershilik qarastyrylǵan?
- Búgingi tańda bul norma jurtshylyqtyń eskertýleri men usynystaryn eskere otyryp alynyp tastaldy. Qylmystyq kodeks aıasynda eshqandaı jaýapkershilik sharalary kózdelmegen.
Qazirgi kezde «Jeke qosalqy sharýashylyqtar týraly» zań jobasy «Ashyq NQA» portalynda ornalasqan.