Jaıyqtyń boıynda otyryqshy mádenıet bolǵan – AQSh tarıhshysy

ATYRAÝ. QazAqparat – Nazarbaev Ýnıversıtettiń professory, Kolýmbııa ýnıversıtetiniń tarıh ǵylymdary boıynsha Ph.D doktory ıÝlaı Shámiloǵly Atyraýda ótip jatqan «Ulyq ulys – Altyn Orda» halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferentsııada Saraıshyq týraly álem ǵalymdarynyń ne jazǵany jaıynda málimet berdi, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.

«Saraıshyqtyń 13-14 ǵasyrlardaǵy ornyn jaqsyraq túsiný úshin men Altyn Orda terrıtorııasyndaǵy otyryqshy ortalyqtar týraly ne biletinimizdi jazbasha derekkózderde tekserýdi usynamyn. Meniń oıymsha, Saraıshyq týraly jazbasha aqparatty Abý-l-Fıdanyń «Taqvım-ál-býldan» dep atalatyn geografııalyq eńbeginen tabýǵa bolady. Ol Altyn Orda terrıtorııasynyń keıbir otyryqshy ortalyqtaryna qysqasha sholý jasaǵan», - dep bastady ǵalym «Altyn Orda qalalary jáne Saraıshyq» atty baıandamasyn.

Onyń málimeti boıynsha Saraıshyq týraly eń alǵashqy tolyqqandy derekter Italııa jazýshysy Francesco Balducci Pegolotti jazǵan Pratica della Mercatura deıtin eńbekte berilgen.

«Joǵaryda keltirilgen Saraıshyq týraly aıtylmaıtyn arab derekkózderine qaraǵanda, sol kezdegi saýda joldary týraly, onyń ishinde qurlyq pen sý joldary týraly mańyzdy aqparatty, ádette, Italııa jazýshysy Francesco Balducci Pegolotti jazǵan Pratica della Mercatura nemese «Saýda týraly anyqtama» dep atalatyn mańyzdy taýarlyq anyqtamalyqtan tabýǵa bolady. Ol 1335 jáne 1343 jyldar aralyǵynda qurastyrylǵan dep esepteledi. Biraq onyń keıbir dáleldemeleri burynǵy kezeńge qatysty degen boljam bar. Pegolottıdiń aıtýynsha, Tanadan Astrahanǵa deıingi jol ógizben 25 kún, biraq atpen 10-12 kún jáne bul jolda qarýly adamdar bar. Astrahannan Saraıǵa deıin ózenmen júrse, bir kún ketetini aıtylǵan. Saraıdan Saraıshyqqa deıin 8 kúndik ózen jolymen júrýge bolady. Ol qurlyqta nemese sý arqyly júre alady, biraq sý joly arzanyraq. Saraıshyqtan Úrgenishke deıin túıemen 20 kún júrýge bolady, al Pegolottı saýdagerlerge arnaıy bazar bolǵandyqtan sol jaqqa barýǵa keńes beredi. Sodan keıin Úrgenishten Otyrarǵa deıin arbaly túıelermen 35-40 kúndik jol júredi. Biraq Úrgenishte isi joqtar úshin Otyrarǵa 50 kúndik tikeleı baǵyt bar. Pegolottıdiń bul baǵyttaǵy sıpattamasy Otyrardan Almalyq, Kansý men Qytaıǵa baratyn jolmen jalǵasady. Osylaısha, biz 14 ǵasyrdyń ortasynda jazba derekkózderde Saraıshyq týraly aıtylǵanyn kóremiz», - dedi ǵalym.

ıÝlaı Shámiloǵly Saraıshyq jeri mońǵol dáýirine deıin de qasıetti jerleý orny bolýy múmkin degen boljam aıtty.

«Ol mońǵolǵa deıingi jáne mońǵol dáýirindegi saýda joldarynyń boıynda mańyzdy ról atqarǵan bolýy kerek. Bul ıAıyq ózeniniń qıylysynda uzaq ýaqyt boıy qonys bolǵanyn kórsetedi. 13 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda, 14 ǵasyrdyń birinshi jartysynda Saraıshyqqa aldymen Saraı Batý, keıin Saraı Berke kóleńke túsirdi. Biraq 15 ǵasyrdyń basynda bastap, Saraıshyq aımaqtyq mańyzdy ortalyqqa jáne noǵaılar men qazaq handary astanasyna aınaldy», - dedi AQSh tarıhshysy.