Jaıyq ózeniniń arnasyn qaıta toltyrý úshin qandaı sharalar qolǵa alynǵan
Kezdesý barysynda Serik Qojanııazov aǵynnyń 80%-dan astamy Reseı aýmaǵynan keletinin atap ótti.
Jaıyq ózeniniń gıdrologııalyq ereksheligi – ózenniń jyldyq aǵynynyń 70% - dan astamy sý tasqyny kezeńinde qalyptasady.
Osyǵan baılanysty Jaıyq ózeniniń ekologııalyq jaǵdaıy úshin tasqyn sýlarynyń kólemi mańyzdy mánge ıe.
Jaıyq ózeni basseıninde 2018 jyldan bastap sýdyń azaıý kezeńi bastaldy. 2001-2020 jyldar kezeńinde ortasha uzaqmerzimdi aǵyndy sý mólsheri 9,58 mlrd. m3 bolǵan kezde aǵyn sý orta eseppen 8,14 mlrd m3 qurady.
2019 jyly tarıhı mınımýmǵa – 3,5 mlrd.m3, 2020 jyly 4,3 mlrd. m3, 2021 jyly 3,6 mlrd. m3 jetti. Sýdyń az bolýynyń sebebi klımattyń ózgerýi jáne antropogendik faktorlarǵa baılanysty.
Sondyqtan, Jaıyqtyń túıitkildi máseleleri el basshylyǵynyń turaqty baqylaýynda.
Jaıyq máselesi Qazaqstan men Reseı Prezıdentteriniń kezdesýlerinde únemi talqylanyp keledi.
Prezıdentter deńgeıindegi sońǵy talqylaýlar 2021 jylǵy qyrkúıekte ótken Qazaqstan men Reseı óńiraralyq yntymaqtastyǵynyń 17-forýmynda, sondaı-aq Prezıdenimizdiń 2021 jylǵy jeltoqsandaǵy Máskeýge memlekettik sapary barysynda júrgizildi.
Eki eldiń Premer-Mınıstrleri 2021 jylǵy jeltoqsanda Máskeý qalasynda jáne jaqyn arada ótken Eýrazııalyq úkimetaralyq keńes otyrysy sheńberinde Jaıyq transshekaralyq ózeniniń basseıni boıynsha birlesken jumystardy jalǵastyrý qajettigin atap ótti.
Jaıyqtyń ózekti máseleleri taraptardyń tıisti Mınıstrlikteri mınıstrleriniń turaqty baqylaýynda.
Taraptardyń Teń tóraǵalary men sarapshylar deńgeıinde birlesken komıssııa aıasynda turaqty jumys júrgizilýde.
Ókinishke qaraı, aldyn ala gıdrologııalyq boljam boıynsha sýdyń az aınalymy bıyl da jalǵasýy yqtımal.
Sý az bolǵan kezeńde sý tasqynynyń 85%-y Reseı men Qazaqstan aýmaǵyndaǵy sý qoımalarynda ustalyp, antropogendik faktordyń áserin kúsheıtedi.
Osyǵan baılanysty, sý az bolǵan jyldary Jaıyq ózeni basseınindegi sý sharýashylyǵy jaǵdaıyn jaqsartý maqsatynda 2020 jylǵy qazanda Jaıyq ózeniniń gıdrologııalyq rejımine birlesken zertteýler júrgizý týraly biryńǵaı Jol kartasyna qol qoıyldy jáne ol 2021 jyldan bastap iske asyrylýda.
Birlesken zertteýlerdiń negizgi maqsaty – sý az jyldary barynsha aǵynǵa jaqyn sý tasqynyn qamtamasyz etý úshin Qazaqstan men Reseı aýmaqtarynda ornalasqan sý qoımalarynyń jumys rejımin sınhrondaý boıynsha usynystar ázirleý.
Sondaı-aq, taraptar 2021-2024 jyldarǵa arnalǵan Jaıyq transshekaralyq ózeni basseıniniń ekojúıesin saqtaý jáne qalpyna keltirý jónindegi Qazaqstan-Reseı yntymaqtastyǵynyń baǵdarlamasyn bekitti jáne iske asyryp jatyr.
Budan basqa, Prezıdenttiń tapsyrmasyn oryndaý úshin Úkimet pen óńirlerdiń ákimdikteri Jaıyq-Kaspıı basseınindegi sý sharýashylyǵy jaǵdaıyn jaqsartý boıynsha, onyń ishinde Aqtóbe, Atyraý jáne Batys Qazaqstan oblystarynyń 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń keshendi josparlary sheńberinde sharalar qabyldaýda (sý túbin tereńdetý jáne jaǵalaýdy nyǵaıtý jumystary, jumys istep turǵan sý qoımalaryn qaıta jańartý jáne jańa sý qoımalaryn salý, kanaldardy tazartý, ózen basseınindegi sý jınaý alańdaryn ulǵaıtý, ruqsat etilmegen úıindilerin joıý jáne ózenniń ekologııalyq jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan basqa da is-sharalar).
2020 jyldan bastap 2025 jylǵa deıingi kezeńde 98 mlrd.teńgeden astam somaǵa jumystar júrgizilýde. Qarjylyq múmkindikter men jobalyq-smetalyq qujattamanyń daıyndyǵyna qaraı soma túzetilýi múmkin. Mundaı sharalar Reseı tarapynan da qolǵa alynyp otyr.
Áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń keshendi josparlary aıasynda Aqtóbe oblysynyń aýmaǵynda Elek ózeniniń (Jaıyq ózeniniń salasy) aǵysyn beretin Qarǵaly jáne Aqtóbe sý qoımalaryn qaıta jańartý júrgizilýde.
Batys Qazaqstan oblysynyń aýmaǵynda Kırov sý qoımasyn qaıta jańartý bastaldy jáne 2 jańa sý qoımasyn salý, sýarý-sýlandyrý júıelerin tazartý jáne kúrdeli jóndeý, Kamen toptyq sý qubyryn qaıta jańartý josparlanýda.
Atyraý oblysynyń aýmaǵynda Jaıyq jáne Qıǵash ózenderiniń gıdrologııalyq rejımin jaqsartý úshin túbin tereńdetý jumystary, sýǵa batqan kemelerdi jáne basqa da iri kólemdi zattardy alý, sýarý-sýlandyrý júıelerin kúrdeli jóndeý, magıstraldyq sý qubyrlary men toptyq sý qubyrlaryn salý jáne rekonstrýktsııalaý júrgizilýde.
Qaraózen jáne Saryózen ózenderi basseınderiniń qazaqstandyq bóligine sý berýdi jaqsartý maqsatynda Edil sýyn jetkizý shyǵyndaryn óteýge 2020 jyly 2 mlrd 96 mln teńge, 2021 jyly 4 mlrd 16 mln teńge bólindi.
Bıyl 5 mlrd164 mln teńge bólý josparlanǵan.