Jastardyń jikke bólinýi jaqsylyqqa aparmaıdy - maman pikiri
18 mıllıonnan az ǵana asyp otyrǵan qazaqstandyqtardyń dinı negizde jikke bólinýi – oılandyratyn másele. Orys tildi, qazaq tildi, aýyl qazaǵy, qala qazaǵy, sonymen qatar, Ǵarıfolla Esim atap ótken «batysshyl baǵyttaǵy jastar, olardyń tili de, mádenıeti de – aǵylshyn», «arab tili men ıslam dini negizindegi biryńǵaı musylmandyq baǵytqa burylǵan jastar», «orys tili men mádenıeti negizinde tárbıe, bilim alǵan qazaq jastary», «alǵan jastarmen qosa, dindar, ateıst, zaıyrly degen bólinis bolashaqta bir týdyń astyna jınala alatyn jastardyń bolmaıtynyna ákelýi ǵajap emes.
Otan degen uǵymnyń qundylyq bolmaı qalýyn, qazaqtardyń Qazaqstanmen ózin ıdentıfıkatsııalamaýy Sırııaǵa ketken azamattar mysalynda kórsetýge bolady. Ózderi tólqujatyn alyp, kindik qany tamǵan týǵan jerin tárk etip, «Halıfattan» meken izdegenderdiń ishki dúnıesinde qandaı motıvter bolýy múmkin? Bul jappaı lokaldy soǵys mekenderine mıgratsııa otbasy qundylyǵynyń, áıel zatynyń, bala baǵasynyń tómendep, túkke turmaıtynyn kórsetti. Er azamattardyń elin saqtaý, eliniń qorǵany bolý degen pozıtsııasyn joqqa shyǵarýlary memlekettiń qaýipsizdigine nuqsan kelgen jaǵdaıda qarsy tura alatyn potentsıaldyń álsireýin kórsetip tur. Sonymen qatar er azamattardyń otbasyn saqtaý, áıelderdiń qorǵany bolý jáne balalarynyń ómirine jaýapty ekenderin esterinen shyǵarýlary asa qatty oılandyratyn másele bolýy tıis. Er azamattardyń synı oılaý qabiletteriniń tómendeýi qanshama otbasynyń otyn óshirdi. Kóp jaǵdaıda Sırııaǵa ketken áıel zattary ózderiniń basyn qaýipke tigip, kúıeýleriniń sońynan ketken. Árıne bul áıelderdi jaýapkershilikten bosatpaıdy, degenmen ınıtsıator bolǵan er azamattardyń isi basqalarǵa sabaq bolýy tıis. Bul jaǵdaıda ásirese japa shekkender – bular balalar. Olardyń taǵdyry, jat jerde jazyqsyz kóz jumǵan balalardyń ólimi – ata-analarynyń jaýapkershiliginde.
Qazirgi jaǵdaı budan biraz jyl buryn oryn alǵan sıtýatsııaǵa beı-jaı qaraýdyń nátıjesi bolyp otyr. Erkin shekara asyp, sanaly túrde soǵys alańyna barǵan qandastardy qaıtarylýynyń ońy men terisi nede?
«Adasqannyń aıyby joq, qaıtyp úıirin tapqan soń» degendeı, memleket deńgeıinde Sırııaǵa ketkenderdi qaıtarý maqsatynda «Jýsan» operatsııasy júzege asyryldy. Resmı aqparat boıynsha, operatsııa aıasynda 2019 jyly Sırııadan 516 adam, onyń ishinde 360 bala elge jetkizilgen.
Álemdik arenada Qazaqstannnyń jasaǵan qadamy birqatar elderge úlgi boldy. Qazirgi kezde Ózbekstan, Reseı, Grýzııa da ózderiniń azamattaryn qaıtaryp alýda. Jat jerde júrip, japa shekken azamattardyń qıyn jaǵdaıdan alyp shyǵý memleketimizdiń óz azamattaryn qorǵaýǵa daıyn ekendigin kórsetip otyr. Degenmen ketken qarjyny, jumsalǵan kúshti, máselen, psıholog, teolog, dintanýshy mamandardyń qajyr-qaıraty aqtalyp, qaıtyp kelgenderdiń eldik múddeni saqtaı alatyn azamat retinde ózderin ıdentıfıkatsııalasa degen senimmen qaraǵymyz keledi. Sondyqtan elge qaıtarylǵan azamatshalar jastardyń tarapynan mundaı qateler ketirmeý úshin oılarymen keń bólisip, azamattyq pozıtsııalaryn kórsetý kerek. Memlekettiń din salasyndaǵy durys saıasatyn túsinip, tolyq qabyldaýlary tıis. Otbasyndaǵy bala tárbıesi, mektepke deıingi, orta bilim berý mekemelerindegi oqý baǵdarlamalaryna tıis ótýlerin qadaǵalaýlary kerek. Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary retinde tárbıelenýi kerek, ıaǵnı qoǵamǵa qaıta áleýmettený azamattyq sanany qalyptastyrýy arqyly júrýi tıis. Eger osy «tıister» oryndalsa ǵana, baǵdarlamanyń nátıjeli bolǵany deýge bolady.
Aınur Dúrbeleńqyzy Qurmanalıeva, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ professory