Jastardyń kóbi óndiriske emes, kresloda otyratyn mamandyqqa qushtar - Dáýren Mergenbaıuly
-Dáýren Mergenbaıuly, áýeli ózińiz týraly aıta ketseńiz? Qaıda týdyńyz, qaıda oqydyńyz?
- Men Shynjańnyń Tarbaǵataı aımaǵynda dúnıege keldim. Qazaqsha oqydym, atamnyń qolynda óstim, qazaqy tárbıede boldym. Apam meni qasyna alyp, únemi qıssa-dastandar, ertegiler oqytatyn edi. Balamyz 1-synypqa baratyn 2013 jyly «urpaǵymyz qazaq elinde oqyp, óssin» degen nıetpen otbasymyzben kóship keldik. Ózim «Bıznes basqarý» mamandyǵy boıynsha oqyǵanmyn. Osynda kelgesin Nazarbaev Ýnıversıtetinde bilimdi jalǵastyryp, magıstratýrada oqydym. Osy mamandyq boıynsha Amerıkanyń Duke ýnıversıtetinde 2 aı tájirıbeden óttim.
- Kásipkerlikpen aınalysqanyńyzǵa neshe jyl boldy? Neden bastadyńyz?
- 2002 jyldary bastadym. Qytaıdyń Kýańjý qalasynda chinauni.com degen bizdiń qazaqtelekom sekildi baılanys kompanııasynda jumys istep júrdim. Kóp adamdar biledi, Kýańjý qalasy - álemdegi eń úlken óndiristik qalalardyń biri. Ol jerde óndirilgen taýar búkil álemge taralady. Men sol qalada 12 jyldaı turdym. Ol kezde álemdik ekonomıkanyń jaqsy damyp turǵan kezi edi. Qazaq elinen de kóp adam Kýańjý qalasyna ártúrli zattar alýǵa baryp turatyn. Sol kisilerge kómektesip, qyzmet kórsetý barysynda olardyń shyǵaratyn zattaryn rettep, qujattaryn daıyndaıtyn transport, logıstıkalyq kompanııanyń qajettiligin baıqadym. Sonymen 2005 jyly logıstıkalyq kompanııa ashtym. Osy kompanııa aıasynda Qazaqstannan kelgen kisilerdiń zattaryn jetkizip berip otyrdyq. Keıin 2011 jyly Qytaıǵa baryp, zat ákelýge múmkindigi joq kisilerge qoljetimdi bolsyn degen oımen Astanada jıhaz dúkenin ashtym. Bul dúken pandemııaǵa deıin jumys istep turdy.
- Óndiris salasyna qalaı bet burdyńyz?
- Qazaqstanda óndiristiń kenjelep turǵany bárimizge belgili. Óndiris salasyna ózindik úlesimizdi qosqymyz keledi. Biz kóp zatty shetelden tasımyz. El bolǵan soń kúndelikti tutynatyn zatty ózimiz óndirgenimiz durys. Óıtkeni keshegi pandemııa bizge otandyq óndiristiń erekshe qajettiligin kórsetti. Shekara jabylyp qalǵan kezde, jetispeýshilik týyndap, kóptegen qıyndyqtar boldy.
Biz shetelden zat satyp alǵan kezde únemi kezdesetin qıyndyq - valıýta baǵamynyń ózgerisi. Teńge onsha turaqty emes. Men osynda jumys bastaǵaly teńge baǵamy dollarmen 145 teńgeden 500 teńgege deıin sekirdi. Mysaly taýardy 145 teńgeden alyp kelemiz, ony satyp qaıta taýar alýǵa barǵanda dollar 185-ke shyǵady, al 185-tiń zatyn alyp, ony satyp qaıta barǵanda dollar 250 bolyp ketedi. Únemi osylaı teńgeniń quldyraýyn qýyp jete almaı kelemiz. Al osy qıyndyqqa ushyramaý úshin ózimiz óndiris ashýymyz kerek. Meni de osy ıdeıa ıtermeledi. Al, óndiris salasynda tehnıka óndirip, shetelmen jarysa almaımyz, mashına shyǵaryp ta Japonııamen básekelese almaımyz. Sondyqtan kúndelikti turmysqa kerek zat óndirýimiz kerek dep sheshtim. Ózimizden ónim shyǵarý shetelge aǵylyp jatqan aqshany óz elimizde ustaýǵa, ekonomıkamyzdyń ornyqty bolýyna, aqshamyzdyń qundy bolýyna úlesin tıgizer edi.
- Buǵan deıin «otandyq ónim shyǵaramyz» dep qanshama zaýyttar ashylyp, memleketten kómek alyp, artynsha jabylyp qaldy. Sizdiń óndiris ornyńyzdyń olardan aıyrmashylyǵy qandaı?
- Memlekettik baǵdarlamamen ashylyp jatqan úlken zaýyttar men fabrıkalar týraly eshteńe aıta almaımyn. Al, bul bizdiń taban et, mańdaı terimizdiń jemisi. Tıyndap jınap, birtindep istep jatyrmyz. Qurylysty turǵyzyp, tehnıkalardy ákelip, alǵashqy paketti shyǵarý qýanyshyna ıe bolǵansha biraz jyldar ketti. Qazir shyǵaryp jatqan bul ónimderge ózimniń balam sekildi qaraımyn.
- Osy salany bastar aldynda qandaı da bir zertteýler jasadyńyz ba?
- Meniń osy paket óndirisin tańdaýdaǵy sebebimniń biri - Atyraýda zaýyt salynyp jatty. Biz odan polıetılen alady dep sendik. «Qazirshe shıkizatty shetelden akele tursaq, keıin ózimizden alamyz» dep oıladyq. Alaıda ol zaýyt keıin polıpropılen óndiretin bolyp shyqty. Ókinishke qaraı biz shıkizatty áli shetelden ákelip otyrmyz.
Bul ónimniń 90 paıyzy Qytaıdan keledi. Ol jaqta kóbnese paket jasaýda qaldyqtar paıdalanylady. Bul paketterge tamaq ónimderin salý densaýlyq úshin óte zııandy bolýy múmkin. Al, biz tek qospasyz taza shı k izat qoldanamyz. Otandyq ónimniń sheteldik ónimnen eń úlken artyqshylyǵy — osy. Paket jasaý bizdiń túpkilikti maqsatymyz emes, osy arqyly jalpy plastık salasyna ótkim keledi. Plastıkalyq ydystar jáne basqa ónimder shyǵarýdy maqsat etemiz.
- Pakettiń neshe túrin jáne kúnine qansha dana paket shyǵarasyzdar?
- Pakettiń negizgi jaǵynan 3 túrin shyǵaramyz. Al klıentterdiń tapsyrysyna qaraı onyń kólemin ártúrli etip shyǵaryp beremiz. Shaǵyn qurt salatyn paketterden bastap, kilem oraıtyn úlken kólemdegi paketterge deıin daıyndap berýge múmkindigimiz bar. Qazirgi óndiris qaýqarymyz, 2-2,5 tonnaǵa jetedi.
- Bul kórsetkish Astananyń tutyný kóleminiń qansha paıyzyn qanaǵattandyra alady?
- Bul 1-2 paıyz ǵana bolýy múmkin. Óıtkeni, halyqtyń kúndelikti tutynatyn zaty bolǵandyqtan buǵan suranys óte joǵary. Bul óndirispen aınalystatyn Astanada men ǵana emes, kóptegen óndiris oryndary bar. Barlyǵynyń óndiris kólemi bizben qaraılas bolýy yqtımal. Bárimizdiń ónimimiz qosylsa da bul bizdiń Astananyń ishki suranysty tolyq qanaǵattandyra almaıdy. Báribir syrttan paketter ákelýge týra keledi. Sondyqtan memleket jergilikti óndirýshilerdi qoldasa degen arman tilegimiz bar.
Meniń jeke kózqarasym, memleket óndiris salasyn jandandyrǵysy kelse, áýeli daıyn óndiris oryndaryna qoldaý bildirý kerek. Shekaradan kirip jatqan eldiń kúndelikti turmysyna qajetti ımporttyq ónimderdi qarap, zertteı otyryp, sol ónimdi shyǵaryp jatqan otandyq óndirýshilerge kómektesý kerek. Onyń óndiris kólemine qaraı sýbsıdııa berý kerek. Bul otandyq ónim óndirýshilerge úlken serpin beredi dep oılaımyn. «Ónim shyǵaramyz», «zaýyt pen fabrıka ashamyz» dep memlekettiń bıýdjetinen qanshalaǵan qarajat bólip, erteń ol aqshanyń qaıda ketkenin bilmeı júrgennen góri, kóz aldynda isi júrip turǵan, ónim shyǵaryp jatqan óndiris oryndaryn qarjylandyrǵan durys dep oılaımyn.
- Maman máselesi qalaı sheshilip jatyr?
- Bizdegi eń úlken másele - óndiris salasynda mamandardyń jetispeýshilgi. Óıtkeni bizdegi jastardyń kóbi jaqsy kresloda otyratyn mamandyqtardy tańdaǵysy keledi. Memleket qoldasa, óndiristiń kóbeıýine qaraı bul másele sheshiledi dep oılaımyn.
Qazirgi tańda biz tájirıbesi joq adamdardy jumysqa qabyldap, ózimiz úıretip jatyrmyz. Kompanııamyzdyń aty «Baspaı» dep atalady. Bulaı atalýy sebebi - Baspaı atamyz álemge áıgili jomart baılardyń biri bolǵan. Biz de sol kisiniń izgiligin jalǵastyraıyq degen nıetpen «Baspaı» halyqaralyq qoryn qurǵanbyz. Ózimizdiń kompanııamyzdyń jyldyq tabysynan 10 paıyz kóleminde qorǵa aýdaryp, Aldaǵy ýaqytta osy qordy mamandardy tárbıeleýge jumsasaq degen josparymyz bar. Óndiris salasyndaǵy mamandyqtarǵa grant bólsek degen nıettemiz.
- Kóp jaǵdaıda otandyq ónimniń ımporttyq ónimnen quny joǵary bolyp jatady? Bunyń syry nede?
- Bizde «shoǵyrly» óndiris joq, belgili bir óndiristik aımaq joq. Mysaly, ózim uzaq jyldar turǵan Qytaıdyń Gýańjoý ólkesinde Qoshan degen qala bar. Sol qalada 25 qalashyq bar. Ár qalashyqtyń óziniń shyǵaratyn bir ónimi bolady. Jıhazǵa baılanysty búkil óndiris j ıhaz óndirisimen aınalysatyn qalashyqta shoǵyrlanǵan. Ár ólkeden aǵashtardyń túr-túri osy jerge ákelinedi. Osy salaǵa qatysty naǵyz mamandar jınalady. Ártúrli jıhazdyń tutqalaryn, mehanızimderin, jaqtaýlaryn óndiretin neshe myńdaǵan óndiris oshaqtary osy jerden tabylady. Sondyqtan bul qalashyqtan jıhaz óniminiń arzan ári sapaly túrleri búkil álemge taralady.
Al, bizdegi ónimniń qymbat bolý sebebi, týra sondaı bir zatty shyǵarý úshin, mehanızimderin shetelden ákelseń, aǵashty basqa oblystan óziń jetkizýge týra keledi. Bir ónimdi arzan óndirý úshin, sol ónimge qatysty óndiris kóbeıgende, olar bir jerge shoǵyrlanǵanda ǵana júzege asady. Qysqasy óndiristik aımaqtar qurylýy kerek. Mysaly bizde Temirtaýdan metal ónimderin shyǵarý tıimdi bolar edi. Óıtkeni shıkizaty qasynda tur. Sol sekildi ár oblystan zertteýler júrgizý kerek.
- Óndiris salasyna bet burǵysy keletin jastarǵa ne aıtar edińiz?
- Basqalar istegendi biz de isteı alamyz. Syrtynan qarasań bári tylsym dúnıe sekildi bolǵanymen, bel sheship kirisseń bári qarapaıym. «Kóz qorqaq, qol batyr» deıdi, qoryqpaý kerek, tabandylyq kerek. Óndiriske degen mahabbat kerek, «jaqsy nárse isteımin», «sapaly dúnıe shyǵaramyn» degen nıet, jiger bolý kerek.
- Áńgimeńizge raqmet!