Jastardy jat dinı aǵymdardyń arbaýynan qorǵaý qajet - saıasattanýshy

ALMATY. QazAqparat - Ata zańymyzda din men memleket bólek desek te, biz bir qoǵamda, bir shańyraqtyń astynda ómir súrip jatyrmyz. Sondyqtan bólip-jarý múmkin emes. Iman, Allaǵa jasalǵan ǵıbadat arqyly adam júregin jáne oılaryn jamandyqtan tazartyp, beıbitshilik pen tynyshtyqta ómir súrý múmkindigin usynady. Qazaqstan - zaıyrly memleket bolǵandyqtan, bizdiń elde dinı bostandyq qalyptasqan. Alaıda, bul jat aǵymdaǵylardyń is-áreketin qoldaıdy degen sóz emes. Dástúrli din degenimiz ne? Onyń erekshelikteri qandaı? Bul saýaldarǵa saıasattanýshy Rasýl Jumaly jaýap berdi.

-Rasýl Jumalyuly, dástúrli din degenimiz ne?

- Din - Jaratqannyń zańy bolsa kerek. Onda da memlekettik zańdaǵy sııaqty tyıym salý men ruqsat etilgen jáne istelýge mindetti áreketter júıesi bar. Qandaı dástúrli dindi alsaq ta, olardyń bári adamnyń boıynda jaqsy qasıetterdi qalyptastyrýǵa, jamandyqtan jerinýge ýaǵyzdaıdy. Zer sala qarasaq, memleket zańdary negizinen dinnen bastaý alatynyn ańǵarýǵa bolady.

- Qazir adamdar dindi tek qulshylyqpen ǵana baılanystyrady, bul qanshalyqty durys?

-Uly Abaı bylaı degen: «Adamdy adam etetin de, sultan etetin de - ıman», «Rýhanı baılyq baqytqa jetkizedi». Demek, din oılaýdy, izdenýdi jáne úırenýdi buıyrady. Jumys istep, tabysqa qol jetkizýdi buıyrady. Basqarýdyń halyq enshisindegi nárse ekendigine súıenedi, al úkimet halyq egemendiginiń ókili sanalady. Bul turǵydan alǵanda zańdar barlyǵy úshin birdeı, teń túrde júzege asyrylady. Qoǵamdyq ómirde kómek berýge jáne qoldaý kórsetýge, ádilettilikke jáne keńes berýge mán beriledi.

- Islam dinine qatysty ártúrli pikir qalyptasqan, nege olaı?

- Eń aldymen Islam degenimiz - álemdik dúnıejúzilik dinderdiń biri. Búginde álemde 1,5 mıllıard musylman bar. 200 memlekettiń ishinde 56 memleket ıslam dinin ustanady. Onyń ishinde demokratııalyq, zaıyrly-demokratııalyq elder bar. Zaıyrly degenimiz ol memleket dinnen, din memleketten bólingen. Din saıasatqa aralaspaıdy degen sóz. Bizdiń konstıtýtsııa boıynsha biz osyndaı memleketpiz. Desek te, din sol eldiń, qoǵamnyń, sol memlekettiń dástúriniń, dininiń, diliniń bir bóligi bolǵandyqtan, árıne múldem aralaspaımyz deýge bolmaıdy. Memleket bul máselelerdi rettep, qarap otyrýy kerek.

- Dástúrli dinnen aýytqýymyzdyń sebebi nede?

- Sońǵy 10-15 jylda elimizde ýshyǵyp ketken taqyryp - ekstremızm men terrorızm. Múmkin, memleket keı nárselerdi ýysynan jiberip alǵan shyǵar. Bilmeımin. 1991 jyly Qazaqstan óz táýelsizdigin aldy. Egemen el retinde qazaqtyń mentalıtetine, ómir súrý mádenıetine kóńil aýdaryla bastady. Sonyń ishinde din de bar. Kóptegen jastarymyz dinı saýatyn úshin basqa memleketterge ketti. Atap aıtqanda, Saýd Arabııasy, BAÁ, Mysyr, Pákistan. Sol jaqta JOO, medreselerdi bitirdi. Olar bizdiń elge sol eldiń dinı ustanymyn, basqa baǵyttaǵy túsinigin alyp keldi. Islamda toqtalatyn nárse - ıman, Quran, súnnet jáne bes paryz. Shahada - bes ýaqyt namaz oqý, oraza ustaý, zeket, sadaqqa jáne múmkindik bolsa qajylyqqa barý. Barlyq musylman balasynyń oryndaıtyn paryzy - osy beseýi.

-Dindegi shekten shyǵý (ıfrat jáne táfrıt) degen ne?

- Islam dinine qatysty túrli alyp-qashpa sóz kóp. Batysta ıslamǵa qarama-qaıshy kózqaras qalyptasqan. Aıdap salý, keleńsiz sıpat alý sııaqty dúnıeler bar. Bul durys emes. Islamnyń negizgi baǵyty - adamgershilik, adaldyq, ımanǵa toqtaý, qaıyrymdylyq jasaý, qınalǵandarǵa qol ushyn berý. Islam dinin ustaný mindetti túrde hıdjap kıip, saqal ósirip, balaǵyn túrip júrý degendi bildirmeıdi. Bul - adamnyń jáı ǵana syrtqy kelbeti. Qazir jıhad, shahıd degendi estisek boldy, birden adamnyń boıyn qorqynysh bıleıdi. Munyń maǵynasy burmalanǵan. Jıhad shyn máninde jaqsylyqqa umtylý, ózińdi jetildirý, ásirese rýhanı turǵyda dinı saýatty jetildirý degendi bildiredi. Bul - úlken jıhad. Kishi jıhad degen bar. Ol - sizdiń úıińizge, Otanyńyzǵa syrttan jaý kelgende qarý alyp qorǵanýǵa bolady degen sóz. Al teris aǵymdaǵylar jıhadty basqa uǵymda paıdalanyp júr. Namaz oqymaǵandardyń bári kápir, bulardyń kózin qurtý kerek deıdi. Negizi Quranda soǵysqa shaqyratyn, qysym jasaýǵa ıtermeleıtin, bireýdi májbúrleıtin sózder joq. Islamnyń ózi baǵyný, qulshylyq etý, beıbitshilikke toqtaý degendi bildiredi. Bizdiń baǵytymyz - hanafı mázhaby osyny esten shyǵarmaýy kerek.

- Jastardy teris aǵymnan qorǵaýdyń qandaı ádisin usynar edińiz?

- Qazir elimizde kóptegen ıgi sharalar ótip jatyr. Mysaly, Almaty qalasyndaǵy qoǵamdyq damý basqarmasynyń uıymdastyrýymen qaladaǵy JOO men kolledj stýdenterine osy sala mamandary dáris oqyp, arnaıy qurylǵan aqparattyq túsindirý toby kezdesýler ótkizedi. Bul álbette oń nátıjesin beredi. Jastardyń dinı saýatyn jetildirý arqyly olardy teris dinı aǵymdardyń arbaýynan, al qoǵamdy dinı alaýyzdyqtan, dinı ekstremızmnen arashalaýǵa bolady. Jan-jaqty damyǵan, dinı saýaty jetkilikti jastar - erteńgi qaýipsiz qoǵamnyń kepili bolmaq.

- Suhbatyńyzǵa rahmet.