Jastar ózge elderdegi sheıhsymaqtardy tyńdap jatqany ókinishti - ıslamtanýshy Rýslan Qaıyrgeldi
- Rýslan, ońaltý ortalyǵynda dinı kózqarasy aıqyndalǵan adamdarǵa keńes beriledi, búginde ondaı keńes alýshylardyń sany artyp kele me, azaıdy ma?
- Jat dinı aǵymdardyń máselesi Qazaqstanda ýshyǵyp bara jatyr. Basynda oǵan eshkim mán bermedi, úlken problema bolady dep te oılamady. Memleket te, arnaıy organdar da, qarapaıym halyq ta budan qaýip keletinin bilmedi. Mine, búginde osyndaı qaýipti dárejege jetti. Ýahabı, madhalı, sýrýrı, tablıǵılardyń sany barǵan saıyn artyp barady dep aıta almaımyz. Óıtkeni, sońǵy ýaqytta olardyń sheıhsymaq, ǵalymsymaqtary ustalyp jatyr. Biraq, ókinishtisi, olardyń ókshesin basyp kele jatqan shákirtteri shyǵyp jatyr. Olar árıne, shet elde otyrady, ınternet arqyly Qazaqstan jamaǵatymen baılanys ornatqan. Qajylyqqa barǵan musylman baýyrlarymyzdy kútip alyp, azdy-kópti aqparattaryn úıretip jiberedi. Kóbine shet eldegi ýaǵyzshylar ınternetti paıdalanady.
Olardy ustaý, anyqtaý qıyn ba, arnaıy tereń dinı bilim qajet pe?
- Túsindirý, aqparat-nasıhat jumystaryn júrgizgen saıyn olar da qýlanyp, aılaker bolyp aldy. Óz ustanymdaryn bildirmes úshin musylmanǵa óte aýyr bolsa da ótirik aıta salady. Dintanýshymen sóılesý barysynda pıǵylyn jasyrý úshin qýlyq-sumdyqtyń neshe túrin jasaıdy. Bul olardyń óz ustanymdary emes, olarǵa osylaı isteńder dep shet eldegi jetekshileri, ustazsymaqtary nusqaý bergen. Qaı jat aǵymdy alyp qarasańyz da túbi jaqsylyqqa aparmaıdy. Ýahabı-salafılerdiń onyń ishinde madhalıi óte qaýipti. Nege deseńiz, olar syrttaı memleket basshysyn maqtaıdy, ashyq qarsy shyqpaıdy. Ámirge, Konstıtýtsııaǵa baǵyný kerek dep aıtqanymen, bul – olardyń ýaqytsha ustanymy. Jumys tájirıbemizden bilgenimiz, olardyń bul áreketi ýaqytsha, bet perdelerin jasyrý úshin jasalyp otyrǵany birneshe ret dáleldendi. Olardyń sheıhsymaqtarynan pátýá kelgende bul pikirlerin bir sátte-aq ózgerte salady. Madhaldardyń negizin salǵan sheıh Madhalıdiń shákirti Abdýlla Býharı degen kisiler qazir basqa pozıtsııada júr. Madhalıler kezinde osy kisiniń shákirtterimiz dep urandaıtyn, qazir ózderi bólinip ketken. Máselen, Sheıh ıAhııa ál-Hadjýrı Madhalıge qarsy. Osylardyń shákirtteri Rýslan Abý Ibragım degen Hadjýrıdi nasıhattasa, Madhalıdiń shákirtteri Nazratýlla men Dilmurat ekeýi bólek úgit júrgizedi. Bular osy ýaqytqa deıin Ortalyq Azııaǵa yqpalyn júrgizip keldi. Bular bir birine opponent. Olardyń bir birimen talasyp jatqanynan bizge kelip keter nesi bar dep oılaımyz ǵoı, bir qarasań bizge qatysy joq ta sııaqty bolyp kórinedi. Qyrylysyp júre bersin bir birimimen dep oılaımyz. Ókinishke oraı, solardy tyńdaıtyn adamdar bir birine qarsy. Mysaly, qazir Almaty men Batys Qazaqstannyń jamaǵaty eki bólek. Batys Qazaqstandaǵy ýahabıler sheıh ıAhııa Hadjýrıdiń shákirtteri bolsa, Almatydaǵy jat dinı aǵym jamaǵaty Dilmurat pen Nazratýllanyń shákirtteri. Olar bir-birimen meshitte amandaspaıdy da, sálem berse, ekinshisi sálemin almaıdy. Bul musylman úmbeti úshin óte aýyr, sebebi Paıǵambarymyz sálemdi taratyńdar, beıbitshilikti alyp keledi degen. Musylmannyń bir-birine sálem berýi súnnet, sálem qaıyrýy ýájip. Mine, súnnet, ýájip sııaqty amaldardyń ózi musylmandar úshin aýyr bolyp barady. Qazaqstandaǵy musylman úmbeti úshin bul aýyr soqqy. Bir dárisinde Nazrtalýlla abý Marııamǵa Madhalıdiń shákirti suraq qoıady: - Hanafı mázhaby, Matrýdı aqıdasyndaǵy qyzǵa úılenýge bola ma, - deıdi. Ol: - aǵýzý bıllá, bolmaıdy, - deıdi. -Nege?, - dese, - ǵalymdar aqıdasy adasqan adamdardan aınalyp ótetin, sebebi sóılesip qalsa, óz senimin álsiretedi dep oılaıtyn. Turmysqa shyǵatyn bolsa, aqıqı aqıdańnan aıyrylyp qalasyń, - deıdi. Oılap qarasań, musylman úmmeti taǵy da bólinip otyr.
- Sondaı jik-jikke bólip otyrǵan adamnyń artynan kózsiz ere bere me?
- Nazratýlla Abý Marııamnyń da bir aıyby shyǵyp, ótirigi ashylyp qaldy. Olar tázkııaǵa, ıaǵnı kimnen bilim alǵanyna qatty mán beredi. Anaý jyly Nazratýllanyń juldyzy janyp turǵan shaǵynda Sheıh Býharıdan pálen jyl bilim aldym dep, pálen kitappen bitirdim dep ózine upaı jınaǵan bolatyn. Shákirtteri bizdiń sheıh ana sheıhti tanıdy eken dep daýryǵyp biraz júrdi. «Men odan ıdjaz aldym» dep aıtqan. Keıin onyń ıdjaz almaǵany ashylyp qalyp, basqasha sóıledi. «Men negizi ıdjazǵa qyzyqpaıtyn adammyn, sheıhtiń aldynda pálen jyl bilim aldym» dep basqasha saırady. Idjaz –dıplom sııaqty beriletin ruqsat. Idjaz aldym degen sheıh ony tanymaıtyn bolyp shyqty, sóıtip jamaǵaty aldynda uıatqa qaldy. Sonda da ony eskermeı, izinen erýshiler soqyr senimmen qurdymǵa bara jatyr.
- «Bas basyna bı bolǵan óńkeı qıqym» dep Abaı atamyz aıtpaqshy, mundaılardan ne qaýip?
- Saıası turǵydan qaraıtyn bolsańyz, óte qaýipti. Onyń izinen erýshiler búgin basshyǵa baǵyný kerek dep sóılese, erteń sol sheıhtary pikirin ózgertetin pátýá shyǵaryp berse, birden qubylady. Olar pozıtsııasyn aýystyra salady. Sebebi, salafı-ýahabılerdiń ishinde eń kóbeıip jatqany – osy madhalıler. Olar kóbeıgende, kúsh alǵanda, yqpalyn júrgize alatyndaı jaǵdaıǵa jetkende oılaryn, pozıtsııalaryn ózgertýi múmkin. Soqqy, naqty qaýip sol kezde bolýy yqtımal. Negizgi qaýip osynda! Muny jasyrmaı aıtý kerek. Bul adamdar namaz oqıdy, saqal qoıady, biraq qarapaıym halyq baıqaı bermeıtin musylmanshylyqtan ada qylyqtar jasap júr. Paıǵambarymyzdan mura bolǵan kórkem minez qalyp barady. Amandasý, sálemdi taratý, adammen jyly qarym-qatynas jasaý qalyp barady. Sheıhsymaq, ǵalymsymaqtardyń sońynan soqyr senimmen ergender shynaıy musylmandyqtan alshaqtap barady. Munyń bári dinı bilimsizdikten dep aqtap alýǵa da bolar, biraq Qudaı adamǵa aqyl bergen ǵoı, «Qaıda bara jatyrmyn? Nege meni osylaı úıretip jatyr?» dep oılanyp, kitaptardy ashyp, Paıǵambarymyzdyń ómir jolyn qarap oılaný kerek.
- «Maǵan senderdiń emes, Allanyń zańy mańyzdy» dep Almatyda qyrǵyn salǵan Rýslan Kúlekbaev madhalı boldy degen pikirler aıtqan bolatyn.
- Men saraptamaǵa qatysqanym joq. Qandaı aqıdada bolǵanyn bilmeımin. «Jýsan» operatsııasymen elge oralǵan bir áıel adam aıtady: «Musylman memleketinde ádildik bar dep oılap bardyq. Sırııada kórshimiz kúıeýimniń velosıpedin urlap ketti, kim urlaǵanyn bilemiz, bárin táptishtep aıttyq, biraq ádil sheshim qabyldanbady», - deıdi. Adamdar ıdealdy qoǵam izdep osyndaı jat aǵymdarǵa urynady. Bizdiń ortalyq mamandary bir jyldyń ishinde 1000-ǵa jýyq adammen sóılesedi. Sonyń ishinde sottalǵandarmen de jumys atqaramyz. 25 adam raıynan qaıtty. Adamdy ustanǵan seniminen qaıtarý eń aýyr jumys. Pálen jyl boıy ábden sińirgen nárseni qaıtarý ońaı emes.
Bir kúni ortalyqqa bir aǵamyz balasyn ertip keldi. Balasy madhalı ustazdaryn uıyp tyńdaıtyndardan eken. Oqtalyp kelipti, birden ózinikine kóshti. Muqııat tyńdadyq, sosyn baryp ashyqtap aıtyp berdik. 30-dan asqan jigit eken, ákesimen sharttasyp kelipti. Kez kelgen dindardy «ornyna qoıamyn», eger meniki durys bolsa, men sııaqty namaz oqısyń dep ákesine shart qoıyp kelipti. 1 saǵat 45 mınýt sóıleskennen keıin sabasyna túskendeı boldy. «Dilmurat túrmege tústi, endi bilimdi qaıdan alasyń?» desek: «Ol aqıretke deıin jetetin bilim tastap ketti», - deıdi. Sonda Paıǵambar hadısteri, Ábý Hanıfa mázhaby qaıda qaldy. Dilmurat degen – jat dinı aǵym jetekshisi, ulty ózbek, Qazaqstan azamaty. Nazratýlla ulty da, azamattyǵy da tájik. Biraq, Qazaqstanǵa yqpal júrgizip keldi. Belgili kúshterge kerek adam ǵoı. 2000 jyldary ony Tájikstannan deportatsııa jasady. Jańaǵy jigitpen sóıleskennen keıin birge kelgen aǵasy men ákesi rıza bolyp ketti. Biz mundaı adamdarmen sóılespes buryn birinshi dıagnozyn anyqtap alamyz, qaı aǵymǵa jatatynyn bilemiz.
- Dıagnozdy qalaı anyqtaısyzdar?
- Aqıdada belgili suraqtar bar, sol arqyly anyqtaımyz. Suhbattar birden nátıje bermeıdi, biraq oılanyp qalady. Keıin telefonmen habarlasyp turady. Biraq adamdy raıynan qaıtarý óte aýyr. Negizi, salafıtterge qatysty Qazaqstannyń saıasaty óte gýmandy. Túsindirý, úgit-nasıhat jumystary júrgiziledi. Shet memleketterde ondaı joq. Eshkim aqparattyq nasıhat júrgizbeıdi, bir-eki ret eskertedi, bolmasa, qylmystyq kodeks baby boıynsha shara qoldanady. Biz Ábý Hanıfa, Matrýdı aqıdasyn qoldaımyz. Sheıhsmaqtar ımam Matrýdıdi moıyndamaıdy. Ábý Hanıfanyń kitaptaryn burmalaıdy. Adasýshylarǵa ol kisiniń eki kitabyn ashyp kórsetemiz, keskilep, qıyp, úzip alǵan sózderdi tolyǵymen ashyqtap beremiz de ustazyńnan sura dep jiberemiz.
- Shet elde otyryp ınternet arqyly basqarady dep aıtamyz, solardy ınternet arqyly tanystyryp beretin bireýler bar shyǵar Qazaqstanda.
- Mindetti túrde. Olardyń osynda jetekshileri bar. Kózge kórinetin zańsyz áreket jasamaǵandyqtan, zańǵa qaıshy bir úıge toptalyp jatpaǵandyqtan olardy ustaı almaıdy. Aqyryn bildirtpeı jumysyn istep júre beredi. Jetekshileri tapsyrma berip, sońǵy tapsyrmany pátýany jetkizip otyrady. Qazaqstannyń soltústik óńirleri boıynsha jaýapty madhalılerdiń lıderi Abdýrahım Bashbaev osydan úsh jyl buryn ustalǵan bolatyn. Onyń tutqyndalýy madhalılerge soqqy boldy. Biraq, osydan keıin olar tipti astyrtyn áreketke kóship, qýlanyp aldy.
- Jat aǵymdardyń izinen ketýshi negizi qandaı áleýmettik top?
Ókinishtisi, madhalı bolsyn, basqa aǵym bolsyn arasynda 50-den asqan adam joq. Іzinen erýshilerdiń 95 paıyzy 18-35 aralyǵyndaǵy jastar.
- Suhbattasqanyńyzǵa rahmet!