Jasandy ıntellekt damýyn baqylaýda ustaý qajet pe
Jasandy ıntellekt degen ne?
Adamzat jańa jasandy ıntellekt dáýiri qarsańynda tur. «Jasandy ıntellekt» sózin alǵash ret Djon Makkartı esimdi amerıkalyq ǵalym qoldandy. Ol basynda matematıkalyq teoremalardy avtomatty túrde dáleldeýge arnalǵan kompıýterlik baǵdarlama edi. Keıin júıe algorıtmdik jumyspen ǵana shektelmeı, bilim jınaý, taldaý jasaý, másele sheshý, josparlaý, boljaý sııaqty fýnktsııalardy úırendi. ıAǵnı, týra adam sııaqty «jasandy ıntellektige» oılaý qabileti engizildi. Ol úshin adam mıyndaǵy neırondyq jelilerdiń sandyq formattaǵy kóshirmesi jasaldy.
Búginde kúndelikti qoldanatyn Apple ónimderindegi Siri daýys qyzmeti de, ár suraǵymyzǵa jaýap izdeıtin Google braýzeri de, mýzyka tyńdaıtyn qulaqqaptar da, áleýmettik jelilerde bizge unaıtyn kontentti de dál taýyp usynatyn baǵdarlama da, messendjerde biz jazǵymyz keletin sózdi aldyn-ala boljaı alatyn pernetaqta qyzmeti de, jol kórsetetin GPS te – bári, bári jasandy ıntellekt.
«Jasandy ıntellekt» ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń dırektory, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor Altynbek Sháripbaev jalpy jasandy ıntellekt degenniń ne ekenin bilý úshin «ıntellekt» degen uǵymǵa anyqtama berý qajettigin aıtady.
«Intellekt degenimiz – sýbektiniń qorshaǵan álemdi qabyldaý men túsiný, óńdeý, ózdiginen oqý jáne shyǵarý erejelerin daıarlaý men sheshim qabyldaý qabiletine ıe bolýy. Eger sýbekt adam bolsa, onda tabıǵı ıntellekt týraly sóz bolady. Al eger sýbekt jasandy qurylǵy bolsa, onda jasandy ıntellekt jóninde sóz qozǵaımyz. Jasandy ıntellekt – aqparattyq tehnologııanyń bir salasy. Buryn aqparattyq tehnologııa joq kezde kompıýter ǵylymynyń bir salasy bolyp sanalyp keldi. Máselen, qazir bizdiń qolymyzdaǵy noýtbýktiń qýaty burynǵy bir sportzaldy alyp otyratyn kompıýterdiń shamasyna teń. ıAǵnı kórip otyrǵanymyzdaı, 20-30 jylda tehnologııa sát saıyn ózgeriske ushyrap, damı tústi», - dedi Altynbek Sháripbaev.
Demek, jasandy ıntellekt adam balasynyń kúndelikti ómirine ábden sińip úlgerdi desek artyq aıtqandyq emes. Biraq ǵalymdardyń paıymynsha, bolashaqta jasandy ıntellekt adamnyń jan tolǵanysy men sezimderin túsinip, tipti olardy bildire alatyn dárejege deıin jetedi.
Jasandy ıntellektiniń damýy jumyssyz adamdardyń sanyn kóbeıte me?
Sońǵy ýaqytta neırojúıeniń múmkindikteri el arasynda kóp talqylanyp júr. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi 2030 jylǵa qaraı elimizde 5 salanyń qyzmetterin «jasandy ıntellekt» almastyratynyn aıtqan. Mınıstrlik málimetinshe, bolashaqta aýyl sharýashylyǵyna qorap oraýshylar, qurylysta shyny kesýshiler, mashına jasaýda qoımashylar qajet bolmaıdy. Sonymen qatar munaı-gaz óndirisinde operatorlar pılotsyz drondarǵa aýystyrylatynyn aıtady. Osylaısha, jasandy ıntellekt barlyq salaǵa birtindep enip jatyr. Qazirgi tańda ǵalymdar jasandy ıntellekt múmkindikterin bir fýnktsııamen shektemeı, adam sanasy sııaqty bilim jınaý, analız jasaý, másele sheshý, josparlaý, boljaý jáne úırený syndy fýnkııalarmen tolyqtyrýǵa tyrysyp jatyr. Al bolashaqta jasandy ıntellekti zaýyttardy basqarýǵa, qaýipti ári densaýlyqqa zııandy jumystardy atqarýǵa paıdalaný kózdelip otyr.
Jasandy ıntellekt salasynyn mamany, «Sergek» jobasyn jasaýshylardyń biri Qaırat Aıtpaev jasandy ıntellekttiń damýy jumyssyz adamdardyń sanyn kóbeıtetinin jasyrmady. Ol bul ásirese shyǵarmashylyqty qajet etpeıtin sala mamandaryna qatysty ekenin aıtty.
«Jasandy ıntellekttiń damýy, árıne, jumyssyz adamdardyń paıda bolýyna ákelip soǵady. Ásirese, shyǵarmashylyqty qajet etpeıtin salada jasandy ıntellekt kúndelikti tapsyrmalardy oryndaýda kún ótken saıyn saýatty bola túsýde. Keıbir mysaldar muny qazirdiń ózinde anyq kórsetip otyr. Máselen, avtopılottar draıverlerdi almastyra alady, jasandy ıntellektke negizdelgen jaýap berýshiler baılanys ortalyqtarynyń operatorlaryn almastyra alady», - dedi Qaırat Aıtpaev.
Oksford ýnıversıteti júrgizgen zertteýge sensek, jaqynda ІT salasynan bazalyq bilimi joq adamdarǵa jumys tabý qıyn bolmaq. Al McKinsey Global Institute málimetinshe, 2030 jylǵa qaraı álemde 800 mıllıonǵa jýyq adam robottar men avtomattardyń kesirinen jumysynan aıyrylýy múmkin. Bul qazirgi jahandyq jumys kúshiniń besten bir bóligine teń.
Degenmen tehnologııa salasynyń mamany Qaırat Aıtpaev jasandy ıntellekt adamzatty jumysynan aıyrady dep alańdamaı, eńbek naryǵynyń ózgermeli talaptaryna saı beıimdelý úshin jańa daǵdylar men mamandyqtardy damytýǵa nazar aýdarý qajettigin basa aıtty. «Shyǵarmashylyq, ınnovatsııa qabileti jáne adamnyń quzyretine jatatyn áleýmettik daǵdylar, tipti jasandy ıntellekt jetildirilgen jaǵdaıda da suranysqa ıe bolady jáne ózgerissiz qalady», - dedi ol.
Tehnıka ǵylymdarynyń doktory Altynbek Sháripbaevtyń pikirinshe, qazir adamzat jasandy ıntellekttiń qarqyndy damý kezeńinde, bul qazir búkil salaǵa enip, adamzattyń ómirin jeńildetýde mańyzdy ról atqaryp otyrǵany jasyryn emes.
«Buǵan deıin kóptegen saladaǵy aýyr fızıkalyq jumystardy adam ózi istese, qazir jasandy ıntellekt damýynyń arqasynda sol jumystardy robottar istep otyr. Máselen, qurylysta, shahtada jumys isteıtin jumysshylar bar, solardyń belgili bir jumysy, ıaǵnı qabyrǵa salý, shatyr turǵyzý degen sekildi isteriniń barlyǵyn derlik qazir robottar atqarady. Demek bul «qurylysshy mamandardy robottarmen almastyrýǵa bolady» degendi anyq bildiredi. Qazir, máselen, Aýstralııa memleketinde shaban, ıaǵnı, mal baǵatyn adam joq. Olardyń qyzmetin robottar atqaryp otyr», - dedi maman.
Professor aqylmen oılap, mımen jumys isteıtin qyzmettiń de bári birtindep jasandy ıntellektke oıysyp jatqanyn aıtyp, mıllıardtaǵan derekterdi taldaýǵa adamnyń mıy jetpeıtinin aıtty. «Máselen, shahmattan álem chempıony kompıýterdegi shahmat baǵdarlamasynan jeńilip qaldy. Demek kompıýterdegi shahmat myqty degen sóz. Sondaı-aq túrli derekterge toqtalsaq, mıllıondaǵan, mıllıardtaǵan derekterdi taldaýǵa adamnyń múmkindigi joq. Oǵan onyń ýaqyty da, jasy da jetpeıdi. Al kompıýter birneshe sekýndta derekter aǵynyn op-ońaı óńdep bere alady. Máselen, medıtsınadaǵy dıagnostıkalaýǵa nazar salsaq, dárigermen salystyrǵanda qurylǵy dıagnozdy durys qoıyp beredi, sebebi kompıýterge álemdegi ne sol memleket pen aımaqtaǵy eń myqty dárigerlerdiń bilimi jazylady. Al dárigerge qaralsaq, tek sol medıtsına qyzmetkeriniń bilimi deńgeıinde dıagnoz qoıylady», - dedi ol.
Elimizde jasandy ıntellekt qalaı damyp jatyr?
Bolashaqta adamnyń qyzmetin tolyqtaı robottar atqaryp, adamzat jumyssyz qalmaýy úshin bilim, ǵylymdy damytý mańyzdy ekendigi belgili. Altynbek Sháripbaev Qazaqstanda jasandy ıntellekt jumysy áli jolǵa qoıylmaǵanyn aıtady.
«Jalpy damyǵan memleketterde jasandy ıntellekt jumysy jaqsy jolǵa qoıylǵan. Al bizdegi jaǵdaıyna keler bolsaq, olaı dep aıta almas edim. Bizge bir dúnıe jetispeıdi. Ol – qoǵamdyq qurylym. Bizdiń memlekette jasandy ıntellektti damytýǵa degen qyzyǵýshylyq baıqalmaıdy, arnaýly memlekettik baǵdarlama, memlekettik mekeme, mınıstrlik joq. Tórtkúl dúnıe osyǵan nazaryn aýdaryp, damytýǵa kúsh salyp otyr. Biz budan qalyp qoıýymyz múmkin. Qazirgi tańda bizdiń memlekettiń múmkindigi bar, jastarymyz da óte talantty. Olardy der kezinde paıdalanbasaq, jastardyń kúsh-qýaty basqa dúnıege jumsalyp ketedi», - dedi tehnıka ǵylymynyń doktory.
«Jasandy ıntellekttiń de eki tusy bar: paıdasy jáne zııany»
Ol jalpy jasandy ıntellektiniń paıdasy men zııany qatar júretinin aıtady. «Kez kelgen zattyń eki jaǵyn qatar qarastyramyz. Sol sııaqty jasandy ıntellekttiń de eki tusy bar: paıdasy jáne zııany. Bul shyndap kelgende, ony jasap shyǵaratyn memlekettiń ustanǵan saıasatyna baılanysty nárse. Eger jasandy ıntellekttiń damýyn jolǵa qoıý úshin arnaýly baǵdarlama jasap, ǵalymdar tobyn jıyp, zertteý jumystary júrgizilmese, árıne, zııan jaǵy kóp bolýy múmkin. Al qoǵamǵa qajet baǵyttardy damytýǵa kúsh salsa, jasandy ıntellektten asqan ǵylym joq», - dedi Altynbek Sháripbaev.
Jasandy ıntelekttiń damýyn baqylaýda ustaý qajet pe?
Alaıda bul jasandy ıntellekt ázirge qaýipsiz degen sóz emes. Qazirdiń ózinde saqtanýǵa sebep bar kórinedi. Jasandy ıntellekttiń qazirgi eń basty qaýpi – dıpfeık tehnologııasy. Ol adamnyń betin kóshirip, odan beınematerıaldar jasap shyǵarady. Qazirdiń ózinde hakerlerdiń osyndaı áreketine birneshe adam aldanyp úlgergen. Tipti belgili adamdardyń atynan suhbat jasap, alaıaqtyq isteýge bolady. Odan keıin dıpvoıs degen tehnologııa jańadan shyǵyp jatyr. Ol adamnyń daýysyn, ıntonatsııasyn keltirip, aýdıo habarlama jiberýge nemese bireýmen áńgimelesýge de bolady. Bular qazirgi eń basty qaýipterdiń qataryna jatqyzylǵan. Odan bólek, aqparattyq qaýipsizdik máselesi de qazir kún tártibinen túspeı tur. Búginde hakerlik shabýyldar úırenshikti jaǵdaıǵa aınalǵan. Sondaı-aq kez kelgen júıeniń basqarý tetigin basyp alý arqyly aqsha bopsalaýdy kásipke aınaldyrǵandar da bar. Bul – qaýiptiń bergi jaǵy. Mamandar buzyq nıettiler mańyzdy mekemelerdiń júıesin buzyp kiretin bolsa, qaýip sol kezde bastalatynyn aıtady.
Mamandardyń basym kópshiligi jasandy ıntellekttiń damýyn baqylaýda ustaý qajet ekenin aıtyp otyr. Tipti buǵan deıin keıbir ǵalymdar onyń qaýpi jóninde BUU-ǵa da hat joldaǵan. Munda ǵalymdar jasandy ıntellekti bar áskerı qarýdy baqylaýda ustaý kerek degen másele kótergen. Máselen, qazir keıbir memleket basshylary álemde analogy joq qarýǵa ıe bolǵysy kelýi múmkin. Ol úshin túrli qupııa zerthanalardy qarjylandyryp, olarǵa qyrýar aqsha bólýi de yqtımal ekeni aıtylady. Osyǵan qatysty professor Altynbek Sháripbaev óz pikirin bildirdi.
«Qazir adamzatqa ne belgili bir memleketke qaýip tóndirý úshin burynǵydaı atom bombasyn, raketany jasaýdyń qajeti joq. Jalpylama qaraıtyn bolsaq, bul búkil adam balasyna qaýip týdyrmaıdy, biraq keıbir memleketter men ulttarǵa úlken qaýip tóndirýi múmkin. Máselen, kólemi masa ne shybyndaı bolatyn ıntellektýal jasandy jándikke belgili bir memlekettiń nemese bir ulttyń genetıkalyq kodynyń algorıtmin engizse, ony bıologııalyq qarý retinde paıdalanýǵa ábden bolady. Sonda jándik tek sol algorıtmge sáıkes salyp bergen genetıkany ne násildi shaǵady. Tipti qyryp jiberýi de múmkin. Óıtkeni jasandy ıntellekt adamnyń bet-júzin de, daýysyn da tanýǵa múmkindigi bar. Sol sııaqty adamnyń genetıkalyq kodyn da jaqsy tanıdy. Sondyqtan da sol násilge ne ultqa qonady», - dedi Altynbek Sháripbaev.
Chat GPT jasandy ıntellektiniń qaýpi qandaı?
Jaqynda AQSh-tyń OpenAI kompanııasy mátin jazatyn ChatGPT botyn iske qosqan. Bul baǵdarlama qazir álem jurtyn tańdandyryp ta, alańdatyp ta otyr. Tańdaı qaqqyzatyny – qas qaǵym sátte óleń, shyǵarma jazý bylaı tursyn, kúrdeli esepterdi shyǵaryp tastaıdy. Zertteýshiler baǵdarlamalyq jasaqtama kez kelgen tapsyrmany oryndaý maqsatynda jáne emtıhan kezinde esepterdi shyǵarý úshin paıdalanylýy múmkin dep alańdaıdy. Sebebi oqýshylar men stýdentter óz ıntellektin damytýdyń ornyna osyndaı kómekshi bottarǵa jıi júginedi. Bes aspap baǵdarlama óleń shyǵaryp, ánniń sózin de jazady. Aqyndyq sýyryp salmalyǵy óz aldyna, ertegi men kıno stsenarıı qurastyryp, kompıýterlik kodtardy da túze alady. Resmı jáne beıresmı hattar men quttyqtaýlardan bólek, saraptamalyq maqalalar men kólemdi baıandamalardy da kózdi ashyp jumǵansha ázirlep beredi eken. Tipti, aýyryp turǵan adam sımptomdaryn tolyq ári durys jazsa, qandaı em shara qoldaný keregin de aıtady. Advokattyq keńes berip, tıisti organdarǵa shaǵym jazýǵa da kómek beredi. Bur oraıda, mamandardyń sózinshe, chat zań men medıtsınaǵa qatysty emtıhandardy ońaı eńsergen. Qazirgi tańda bul baǵdarlama aǵylshyn tilinen bólek 94 tilde aqparat alýǵa múmkindik beredi. Onyń ishinde qazaq tili de bar. Alaıda qazaqshaǵa kelgende uzaqtaý oılanyp, shala jaýap beredi. Eń qyzyǵy, bul tehnologııalar bilim berý ordalaryna dereý soqqy bolyp tıgeni aıdan anyq. Qazaqstandaǵy bilim ordalary men qazaq qoǵamy bul tehnologııany jetik bilmegen soń áli de bolsa túsinbeı jatqany baıqalady. Al Italııa memleketi el aımaǵynda ChatGPT qoldanýǵa ýaqytsha tyıym saldy. Nıý-Iork bilim basqarmasy bolsa, mektepterde bul saıt ashylmaıtyndaı etip buǵattap tastady. Óıtkeni aıaq asty jaryqqa shyqqan tehnologııa bolǵanymen, qoldanys aıasy jaǵynan qaýlaǵan órtteı tez taraǵan bul tehnologııanyń qyzyǵyn stýdentter men oqýshylar barynsha qoldanyp qalyp jatyr.
Qoryta kele, jańa zamannyń kez kelgen jańalyǵy durys paıdalansa, adam balasyna jaqsylyq ákeletini sózsiz. Qaýip-qateri az bolmasa da, jasandy ıntellektti damytýdyń qazirgi betalysyna qarap, eńbek naryǵynyń bolashaǵy alańdatpaı qoımaıdy. Máselen, qanshalyqty zııan desek te, qarý-jaraq óndirisi, onyń ishinde joıqyn qarý jasaý isi jalǵasyp jatyr. Tipti, ıadrolyq derjavalar jyl ótken saıyn bir-birinen asyp túsýge talpynýda. Jasandy ıntellekt te damı túsetini talassyz. Bilim berý, medıtsına, logıstıka, óndiris salalaryndaǵy jetistikterin kórip, damyǵany adamzat úshin ıgi degen oıǵa qalamyz. Alaıda jasandy ıntellektini adamnyń qaýipsizdigine qater tóndiretin ózge maqsattarda qoldanylýy jaqsylyq emes. Alǵashynda adamzat jasandy zerdeni óz ómirin ońtaılandyrý, jumysyn jeńildetý quraly retinde oılap tapqanyn umytpaǵan jón.