Jármeńke, vıktorına, avtorlarmen kezdesý: Astanada aýqymdy kitap merekesi qalaı ótedi
Osyǵan oraı, festıvaldiń bas uıymdastyrýshysy Maıra Áljan bıylǵy kitap merekesiniń ereksheligi nede ekenin, qandaı qyzyqty is-sharalar ótetinin aıtyp berdi, dep habarlaıdy QazAqparat.
− Maıra hanym, suhbatymyzdy festıvaldiń tarıhynan bastasaq... Elimizdegi jalǵyz kitap festıvalin ótkizý ıdeıasy qaıdan keldi ?
− Bul festıvaldiń negizin qalaýshy – memleket qaıratkeri Juldyz Qajykenqyzy Omarbek. Ol 2014 jyly Almaty qalasynyń Mádenıet basqarmasyna jetekshilik etti jáne qala kúnine is-sharalar jospary bekitilgende tek qana oıyn-saýyq emes, zııatkerlik baǵytta da sharalar ótkenin qalaǵan eken. Osylaısha, sheteldik tájirıbelerdi qarastyryp, Almatyda kitap almasý, kitap jármeńkesi, kitapsúıer qaýymnyń basqosýyn uıymdastyrdy. Osymen on jylǵa jýyq ýaqyt boıy Astana men Almatyda kitap festıvalin úzbeı ótkizýge atsalysyp kelemiz. Bizdiń tájirıbeni óńirlerdegi ákimdikterde ózderine alyp, óz qala-aýdandarynda, óz kitaphanalarynda ótkize bastady. Biz oǵan tek qýanyshtymyz. Óıtkeni, 19 mln halqy bar elde jalǵyz kitap festıvali ǵana bolmaýy kerek.
«KitapFest» – eń aldymen áleýmettik joba. Komandamyzda festıval uıymdastyrýmen 15 adam aınalysýda, bárimizdiń negizgi jumysymyz bar, al kitap jármeńkesine volonterlyq, azamattyq paryz, qoǵamǵa tıtteı de bolsa jaqsylyq jasaý múmkindigi dep qaraımyz.
− 2022 jyl – Balalar jyly bolǵandyqtan, byltyrǵy kitap festıvali bala taqyrybyna arnalypty. Al bıylǵy festıvaldiń ereksheligi nede, oqyrmanǵa qandaı sharalar ázirlep otyrsyzdar ?
− Bıyl elimizde jyl boıy Shákárim Qudaıberdiuly, Maǵjan Jumabaev, Sultanmahmut Toraıǵyrov, Spandııar Kóbeev, Oralhan Bókeı, Kemel Toqaev syndy kóptegen aqyn-jazýshylardyń mereıtoılary atalyp ótýde. Biz de soǵan basymdyq beremiz. Bul festıvalde arnaıy qazaq jazýshylarynyń shatyry qurylady. Onda jańadan tanylyp kele jatqan jas avtorlar óz eńbekteriniń tusaýyn kesedi, jazýshylar, qoǵam qaıratkerleri, qazaq jazýshylary, semınar men lektsııalar oqıdy. Jalpy sany qyryqqa jýyq spıker shaqyrylady.
«KitapFest» – otbasylyq mereke bolǵandyqtan, barlyq kelýshige qyzyqty baǵdarlama ázirledik jáne balalar da nazardan tys qalmaıdy. Tegin art-terapııa, akvagrım, qýyrshaq teatry, anımatorlardan bastap, ústel oıyndary, tez oqýdan sheberlik synyby, este saqtaý qabiletin damytý, arıfmetıkalyq oılaý, mınýtqa oqý, vıktorına sekildi jarystar ótedi.
«Býkkrossıng» ádisimen úıdegi oqylǵan kitaptardy ákelip, basqa kitaptarǵa aıyrbastap alýǵa bolady. «Aýylǵa kitap» áleýmettik jobasyna da úles qosyp, kitap ákelýge bolady. Barlyq jınalǵan kitapty aýyldardaǵy kitaphanalarǵa jiberiledi.
Astanadaǵy Ulttyq akademııalyq kitaphana óz qorynda saqtalǵan «Sırek kezdesetin kitaptar» kórmesin usynady. Al «Oqyrman ulttyń urpaǵymyz» fotokórmesinde mereıtoıy atalyp ótetin aqyn-jazýshylardyń fotosýretteri, tarıhı sátteri kórsetiledi. Qazaq ádebıeti men mádenıeti boıynsha túrli vıktorınalar ótedi, syı retinde kitaptar men sertıfıkattar taratylady.
Odan bólek, «Art-kezdesýler» buryshynda óleń oqý saıysy, sýret kórmesi, jas aqyndar saıysy, boıaý festıvali ótedi. Úlken sahnada «Qorqyt» etnoansambli óner kórsetip, merekelik atmosfera jasaıdy.
− Festıval aıasynda qandaı jańa kitaptardyń tusaýkeseri ótedi?
− Jańa tusaýkeserler úshin arnaıy «Jazýshylar shatyry» tigiledi. Onda belgili etnograf Áıgerim Musaǵajınovanyń qazaq taǵamdary týraly jańa kitaby tanystyrylady. Tanymal baspager Raısa Qader Steppe&World baspasynyń «Aıdaharlar ámirshileri», «Japalaq kúndeligi», «Syńǵarmúıiz kúndeligi», «Tentek balaqaıdyń kúndeligi» atty jańa kitaptaryn kórsetedi. Sondaı-aq, kópbalaly ana, «Altyn alqa» ıegeri Aınagúl Hamıtova «Daryndy bala álemi» kitabyn jaryqqa shyǵarady.
Taǵy bir jas avtorymyz – Dıana Batışeva, ol 8 jasar uly Damırdiń ertegilerin jınaqtap, jańa kitap shyǵarǵan edi. Dıana men Damır de festıvalldiń syıly qonaqtary bolady. Tanymal bloger, psıholog Dınara Bolat «Sońyna deıin áıel» kitabyn tanystyryp, áıel máseleleri týraly sóz sóıleıdi. Al Záýre Tórehan «Ámına Turan kóshpendileri elinde» atty alǵashqy qazaqstandyq balalar men jasóspirimderdiń qııal-ǵajaıyp romanyn jazǵan edi. Erteńgi festıvalde Qazaqstanda jáne shetelde kitap shyǵarý týraly aqyl-keńesterin bólisip, «Kúıekóbelekter shahary» týyndysyn kópshilik nazaryna usynady.
Odan bólek, belgili koých, kásibı baǵdar berýshi Nazgúl Nurjan non-fıkshn janrynda «Kak naıtı sebıa» kitabyn jazǵan edi. Festıvalde de kásibı baǵyt-baǵdar jóninde qundy keńesterin aıtady. «Alaqai» baspasynyń ókili Aınur Saǵynaeva balalardyń jynystyq jetilýi jaıly «Men óstim» jınaǵyn kórsetedi jáne jynystyq jetilý jaıly bilimniń ne úshin mańyzdy ekenin túsindiredi. Sonymen birge, «Jeti oıynshyq» jobasynyń avtory Sáken Bolys balalarǵa arnalǵan kitaptar men oıynshyqtaryn usynady.
«Kitaptar jaıly offline» shatyrynda Ońaıgúl Turjan, Marǵulan Aqan, Perızat Myrzahmet, Ashat Sadyrbaı, Rázııa Aqpar syndy sarapshylar oqyrmanmen sessııa ótkizedi. Sondaı-aq, blogerler, qoǵam qaıratkerleri kitap oqýdyń paıdasy, súıikti shyǵarmalary týraly áńgimeleıdi.
Munda biz jazýshylarǵa arnalǵan semınar men lektsııalardy kóbeıtkimiz keledi. Sebebi sońǵy 2-3 jylda ózderińiz baıqaǵandaı, kitap dúkenderinde otandyq jazýshylardyń kitaptary kóptep shyǵýda. Kitapty shyǵarý bir bólek, ony oqyrmanǵa jetkizý – ekinshi bir másele. Sondyqtan, jas avtorlarǵa paıdaly shara ótedi dep oılaımyn.
− Qoǵamda «Qazirgi jastar kitap oqymaıdy, bárin ınternet almastyrdy» degen stereotıp bar. Bul jóninde ne oılaısyz ?
Radıo men teledıdar shyqqanda da, kitap pen gazet-jýrnal joǵalady degen boljamdar aıtyldy ǵoı. Bul pikirmen kelispeımin. Qazirgi jastar kóp kitap oqıdy, tipti balalaryna kitap oqýdy úıretkisi keledi. Bizdiń festıvalge kóptegen jas analar men ákeler keledi, olar jańa týǵan náreste eshteńe túsinbese de, jaqsy sóz tolqyndary jetedi, bizdiń kitap oqyǵanymyzdy kórip úlgi etedi, óskende ózi de jaqsy daǵdy qalyptastyrady dep aıtady. Sondyqtan kitap isi báseńdep qalǵan joq, jastar óte belsendi. Sheteldik ádebıettermen qatar qazaqstandyq avtorlar da jaqsy tanylyp keledi.
Onyń ústine qazir elektrondy kitaptar, aýdıokitaptar kóbeıdi. Kitap oqyǵan adamnyń mıy jattyǵady. Máselen, kóptegen adamdar kórgen kınosyn tez umytyp qalady. Al oqyǵan dúnıe este qalady, sóıleý mánerine, oıdy jetkizýge, ratsıonaldy oılaýǵa kómektesedi. Kitap jelisimen shyqqan fılmderdi de kórermender unatqanymen, oqyrmandar unatpaı jatady. Sebebi ár adamnyń óz qııalyndaǵy keıipkeri bolady, rejısserdiń usynǵan keıipkerin qabyldamaı jatady. Bul bizdiń mıymyzdyń, qııalymyzdyń qandaı sheksiz ekenin kórsetedi.
Eń bastysy – qazirgideı aqparattyń tolassyz aǵynynda shyǵarmalardy súzgiden ótkizip, tańdap-talǵap oqyǵan jón. Djoan Roýlıngtiń sózimen aıtqanda, «Eger kitap oqýdy unatpasańyz – jaı ǵana óz kitabyńyzdy tappaǵanyńyz».
− Sizdiń súıikti kitabyńyz qandaı ? Jastarǵa qaı shyǵarmalardy oqýǵa keńes beresiz ?
Maǵan aǵylshyn jazýshysy Djeın Ostınniń shyǵarmalary unaıdy. Romantıkalyq shyǵarmalardy jaqsy kóremin, sol boıynsha ekranızatsııalaryn qaldyrmaı kóremin. Qazaqstandyq avtorlardan Dýlat Isabekovtyń «Qarǵyn» romanyn oqýǵa keńes beremin. «Qarǵyn» erekshe áser qaldyrǵan shyǵarma boldy. Sheteldik avtorlarǵa kelsek – AQSh-tyń burynǵy prezıdenti Barak Obamanyń jubaıy Mıshel Obamanyń «Becoming. Meniń ómirim» kitaby unady. Jalpy jańadan shyqqan zamanaýı ádebıetterdi kóbirek oqýǵa tyrysamyn.
− Qazaqstandaǵy kitaphanalar, kitap shyǵarýdan bastap, oqyrmanǵa jarnamalaý, satý, jetkizý, qalamaqy tóleýge deıingi mehanızmge sizdiń kóńilińiz tola ma? Sarapshy retinde sizdiń pikirińiz mańyzdy ?
− Barlyq másele bir demde sheshiledi dep oılamaımyn. Qala ákimdikteri de, mınıstrlikter de óz jumysyn júrgizip keledi. Óıtkeni qazir kóptegen kitaphanalar júıeli túrde jańartylyp keledi. Bizdiń bala kezimizdegi kitaphanalardy eske alaıyqshy, qarańǵy, jaıshylyqta adam bara bermeıtin, shet jaqtaǵy bir kabınet edi ǵoı. Al qazir, iri qalalarda koýorkıng stılindegi kitaphanalar kóbeıdi, onda túrli paıdaly sharalar ótedi, jańa kitaptar alynyp, balalardy qyzyqtyra alady.
Árıne áli de úlken jumystar jasalýy kerek, sondyqtan qazirgi jas jazýshylarǵa, baspa úılerine memleketten úlken qoldaý kerek. Olardy sheteldik kórmelerge kóptep jiberý kerek. Máselen Germanııanyń Frankfýrt qalasynda jyl saıyn eń úlken kitap jármeńkesi ótedi. Oǵan júzden astam elden qatysýshy keledi. Olar jyl saıyn bir memleketti tańdap alyp, sol eldiń ádebıetine tereńirek mán beredi. Edınbýrgte de bir apta boıy ótetin kitap kórmeleri bolady.
Sosyn Qazaqstanda kitap shyǵarý isi óte qymbat. Kitapqa qoldanylatyn qaǵaz ben boıaý, tehnıka – bári shetelden ákelinedi. Dollar quny sál ósse, kitap shyǵarý baǵasy da qosa qymbattaıdy. Munyń bári jazýshyǵa úlken aýyrtpashylyq salyp otyr.
Sheteldegi baspa salasy da bizdegiden áldeqaıda damyp ketken, kıno-serıaldarǵa ádebı shyǵarmalar kóptep qoldanylady, qomaqty qalamaqy tólenedi. Baspamen bıznes jasaý Batys elderinde 17-18 ǵasyrdarda qalyptassa, bizde endi qolǵa alynyp keledi. Máselen, tanymal Gollıvýd aktrısasy Rız Ýızerspýn úlken kitap klýbyn qurdy. Álem boıynsha onyń jankúıerleri Rız aıtqan kitaptardy oqıdy, talqylaıdy, jańa avtorlardyń tamasha týyndylary kózge tússe, ony kıno-serıal prodıýserlerine jetkizedi. Bul óte jaqsy strategııa, bir jaǵynan jazýshylarǵa qoldaý, oqyrman nazaryn aýdartý bolsa, ekinshi jaǵynan – kınotýyndyǵa taptyrmas ıdeıa. Bizde de talantty jastar kóp. Sondyqtan, elimizdegi kitap isi kishkene qadamdarmen alǵa jyljyp keledi. Ázirge, synaı bermeı, salystyra bermeı, te kqana qoldaý kórsetý kerek dep esepteımin.