Japonııanyń ǵarysh salasyndaǵy daǵdarysy: Jańa zymyran tasymaldaǵyshtardy ushyrý nelikten sátsizdikke ushyrap jatyr
Úlken start
«N3» zymyran tasymaldaǵyshy «ALOS-3» dep atalatyn Jerdi baıqaýǵa arnalǵan japondyq zymyrandy orbıtaǵa shyǵarýy tıis bolatyn. Osynaý kartaǵa túsirýge, sýretterdi óńdeýge arnalǵan sý jańa orbıtalyq apparat tabıǵı apattarmen kúreste basty quralǵa aınalýy qajet edi. Degenmen, ushyrý sátsizdikke tap bolyp, zymyran áýege kóterilgennen keıin ne bári 15 mınýttan soń dıspetcherler apparaty ózin ózi joıýǵa pármen berdi.
Foto: PAP/EPA/JIJI PRESS
«N3» zymyranyna ózin ózi joıý pármeni shamamen saǵat 10:52-de (Japonııa ýaqytymen) berildi. Óıtkeni, mıssııany oryndaýǵa eshqandaı múmkindik bolǵan joq», - delingen Japonııanyń aeroǵaryshtyq zertteýler agenttigi (JAXA) taratqan málimdemede.
«N3» - japon ǵaryshkerliginiń flagmany
Japonııa ázirlep otyrǵan «N3» zymyran tasymaldaǵyshy elde buǵan deıin qoldanysta bolyp kelgen «N-ІІA» jáne «N-ІІV» zymyrandarynyń ornyn basýy tıis edi. Joba sonaý 2013 jyldyń ózinde Japonııa Úkimeti tarapynan bekitilip qoıǵan. Zymyrandy ázirleýmen «JAXA» aeroǵaryshtyq zertteýler agenttigi «Mitsubishi Heavy Industries» kompanııasymen birlesip, aınalysty. Baǵdarlama bıýdjeti de qomaqty. 1,9 mlrd AQSh dollaryn quraıdy. Tokıo ázirlegen «N3» zymyran tasymaldaǵyshy Japonııanyń ǵaryshtyq baǵdarlamasynyń úsh maqsatyna qol jetkizýge baǵyttalǵan: joǵary ıkemdilik, senimdilik jáne únemdilik.
Japondyq «JAXA» agenttigi «joǵary ıkemdilik» - bul klıentterdiń suranystaryna jedel ún qatýǵa, onyń ishinde paıdaly júkteme salmaǵy turǵysynda, ushyrýǵa daıyndyq kezeńin qysqartýǵa múmkindik beretin zymyran tasymaldaǵyshtyń túrli konfıgýratsııasy degendi bildiredi.
Ekinshi komponent – «joǵary senimdilik». Bul «N3» apparatynyń «N-ІІA» zymyran tasymaldaǵyshynyń sátti ushyrýlaryn muraǵa alatyndyǵyn bildiredi. Shyndyǵynda da suıyq otyn qoldanylatyn «N-ІІA» zymyrany sonaý 2001 jyly ǵaryshqa ushyrylǵan bolatyn. 2021 jyldyń sońyna deıin «H-IIA» zymyrany 45 ret ushyryldy. Al 2003 jyldyń 29 qarashasynan bergi 39 ushyrylym kezinde eshqandaı aqaý bolmaǵan. Basqasha aıtar bolsaq, bul óz býyny úshin óte senimdi tehnıka sanalady.
Foto: Wikipedia
Al «N-ІІV» zymyran tasymaldaǵyshy suıyq otyndy zymyran sanalady, onyń qatty otyndy údetkishi bar. Ol 2009 jyly alǵash ret ushyryldy. 2020 jylǵa deıin júzege asyrylǵan barlyq 9 ushýda kinárat bolǵan joq.
Buǵan qosa, «JAXA» agenttigi jańa «N3» zymyranyn ushyrý quny «N-ІІA» zymyranyna qaraǵanda 2 esege jýyq arzan ekenin alǵa tartady. Sonymen qatar «NZ» zymyranynyń qatty otyndy údetkishsiz (H3-30S) bazalyq nusqasy 500 shaqyrym bıiktiktegi orbıtaǵa 4 tonnaǵa deıin paıdaly júkti jetkize alady. Al ushyrý quny shamamen 45 mln dollardy quraıdy. Zymyran tasymaldaǵyshtyń maksımaldy konfıgýratsııasy (H3-24L) orbıtaǵa salmaǵy 6,5 tonnadan asatyn spýtnıkterdi jetkizýge qaýqarly.
Ushyrýlardaǵy sátsizdiktiń yqtımal sebepteri
Taıaýdaǵy «ALOS-3» spýtnıgin orbıtaǵa shyǵarýdaǵy keleńsizdik Japonııanyń aeroǵaryshtyq zertteýler agenttigi men «Mitsubishi Heavy Industries» kompanııasynyń ekinshi sátsizdigi sanalady. 2023 jyldyń 16 aqpanynda zymyran-tasymaldaǵyshtyń birinshi satysynda aqaý anyqtalǵan bolatyn. Naqtyraq aıtqanda, zymyrannyń qatty otyndy 2 údetkishi ázirleýshiler josparlaǵandaı iske qosylmaı qaldy.
Foto: twitter.com/JapanGov
«Іske qosý qondyrǵysy jınaý tsehyna keri jetkizildi. Ázirshe sebepteri anyqtalyp jatyr», - dep jazǵan edi Space.com portaly.
Japonııanyń aeroǵaryshtyq zertteýler agenttigi zymyrandy ushyrýdy toqtatýǵa «NZ» zymyranynyń birinshi satysyn qorektendiretin 2 «LE-9» qozǵaltqyshyna qýat beretin elektr júıesindegi aqaý sebep bolǵanyn málimdegen edi. Basqarý blogy aqaýdy birden anyqtap, zymyrannyń qatty otyndy údetkishin iske qosý pármeniniń aldyn alǵan.
«JAXA» úshin «jaqsy jańalyq» aqpanda «NZ» zymyrany da, onyń jetildirilgen «ALOS-3» jerústi baıqaý spýtnıgi de, jerústi qural-jabdyqtar da búlingen joq.
«AI Kuni» Youtube-arnasy avtorlarynyń paıymynsha, «NZ» zymyranyn sátti ushyrýdy qıyndatýy múmkin birneshe faktor bar. Eń aldymen jańa modýl buǵan deıingi japondyq zymyran-tasymaldaǵyshtardan 6 metrge uzyn. Buǵan qosa, japon mamandary zymyrandy ushyrýdy barynsha únemdi etýge, ıaǵnı 2 esege arzandatýǵa umtylyp otyr.
Vıdeodan alynǵan kadr
Máselen, qazirgi ýaqytta amerıkalyq «Falcon-9» zymyranyn ushyrýǵa 50 mln dollar shyǵyndalady. Al Japonııa buǵan deıin «N-ІІA» zymyranymen orbıtaǵa spýtnıkter men júkter jetkizý úshin 90 mln dollar jumsap kelgen edi. Endi «NZ» zymyranyn orbıtaǵa shyǵarý shyǵyny 50 mln dollar bolmaq.
Mamandar japondyq konstrýktorlardyń zymyran ushyrý shyǵyndaryn birden 2 esege tómendetý syryn izdep bas qatyrýda. Múmkin barlyq másele «NZ» zymyranyna qoldaný josparlanyp otyrǵan jańa qozǵaltyshta shyǵar. Óıtkeni, buǵan deıingi japondyq «N-ІІA» zymyrany «LE-5B» qozǵaltqyshymen jabdyqtalǵan bolatyn. Al «NZ» zymyranynda jetildirilgen «LE-5B-3» qozǵaltqyshy qoldanylmaq. Onyń baǵasy aldyńǵy balamasynan áldeqaıda arzan.
Foto: JAXA
Japon baspasózine suhbat bergen ǵaryshtyq saıasatqa mamandanǵan Osaka ýnıversıtetiniń professory Hırotaka Vatanabe «buǵan deıin keıinge shegerilgen oqıǵaǵa qaraǵanda bul jolǵy «NZ» zymyranyn ushyrýdy toqtatý tolyqtaı sátsizdikti bildiretindigin» atap ótedi.
«Bul Japonııanyń ǵarysh saıasatynyń bolashaǵyna, ǵaryshtyq bıznes pen tehnologııalyq básekege qabilettiligine aıtarlyqtaı yqpalyn tıgizetin bolady», - dedi Hırotaka Vatanabe.
Aıta keterligi, apat bolǵan kúni «NZ» zymyranyn jasap shyǵarǵan «Mitsubishi Heavy Industries» kompanııasynyń aktsııasy jergilikti bırjalarda 1,8 paıyzǵa quldyrady.
Foto: JAXA