Jańa zań 51 myń otbasyǵa arendalyq baspanany «qaldyq qunymen» satyp alýǵa múmkindik beredi
«Baspana kezegindegi 650 myń adamnyń deregin qaıta tekserý kerek»
- Ulyqbek myrza, ekinshi oqylymǵa túsken zań jobasyndaǵy «Baspanamen qamtamasyz etý» ortalyǵy deıtin elektrondyq bazanyń qazir ákimdikter júrgizip otyrǵan baspana kezeginen qandaı aıyrmashylyǵy bolady? Zań qabyldansa, kezektiń tamyr-tanystyq arqyly jyljymaıtynyna, baspana alǵandardyń aty-jóni ashyq jarııalanatynyna qandaı kepildikter bar? Baspana kezeginiń ashyqtyǵyn naqty qandaı norma, tetik arqyly qamtamasyz etýdi usynyp otyrsyzdar?
- Qazir 650 myń adam baspana kezeginde tur deıtin resmı aqparat bar. «Baspanamen qamtý ortalyǵy» qurylǵannan keıin osy 650 myń adamnyń bárin qaıtadan tekserip, qaraıdy. Onyń ishinde shetelge ketip qalǵandar, úı alǵandar bar. Kezekti qaıta qaraý zań buzýshylyqtardy boldyrmaý úshin qajet. Osy rette Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha muqtaj azamattardy turǵyn úımen qamtamasyz etý úshin «Qazaqstannyń turǵyn úı qurylys jınaq banki» AQ bazasynda «Otbasy banki» ulttyq damý ınstıtýty qurylady. Ózińiz aıtqan baspana kezegi jergilikti ákimdikterden «Otbasy bankke» berilgennen keıin jańaǵy ortalyqtyń fılıaldary ashylady. Ár adam kezegin «Otbasy bank» platformalary arqyly onlaın kórip otyrady, ıaǵnı zań buzýshylyq bolmaıdy. Onyń bári ashyq jarııalanady, bári kórip otyrady.
- Memlekettik jáne qoǵamdyq mindetterdi oryndaý kezinde qaza tapqandardyń otbasyna bir jyldan keshiktirmeı baspana berý týraly norma usynylyp otyr eken. Bul sanatqa qandaı mamandyq ıeleri jatady jáne marqumnyń atyna tiri kezinde baspana rásimdelmegen bolýy shart pa? Mysaly, muǵalim oqýshysyn qaýipti jaǵdaıdan qutqarý úshin qaıtys bolsa nemese volonter tabıǵı apatpen kúres kezinde kóz jumsa, onyń otbasyna da úı berile me? Álde bul kúshtik qurylymdardyń ókilderine ǵana qatysty norma ma?
- Bul norma negizinen áskerılerge, organda jumys isteıtinderge qatysty. Otan qorǵaý kezinde qaıtys bolǵandardyń otbasyna kómektiń osyndaı túri baıaǵydan bar. Osy zańǵa da enip otyr. Memleketten úı alatyn 11 sanattyń ishinde bular da bar. Bul óte durys dep oılaımyz. Óıtkeni, Otan qorǵaý jolynda qaıtys bolǵan adamnyń otbasynda páter joq bolsa, bir jyldyń ishinde berilý kerek.
- Satyp alý quqyǵynsyz berilgen arendalyq baspanalardy jekeshelendirý quqyǵyn berýdi usynyp otyrsyzdar. Bul jerdegi jekeshelendirý degen sózdi tarqatyp túsindirińizshi. Baspana arendaǵa alǵan adamnyń atyna qaıtarymsyz negizde aýdaryla ma, álde belgili bir somaǵa satyp ala ma? Satyp alatyn bolsa, onyń naryqtan úı satyp alýdan qandaı aıyrmashylyqtary bolady? Arendalyq baspananyń satyp alý qunyn kim jáne qalaı esepteıdi? Arendaǵa alýshy úıdiń «Otbasy bank» usynǵan qunyna kelispese ne bolady?
- Búginde 51 myń otbasy arendalyq úıde turyp jatyr. Solardyń bárinen bizge túrli hattar keledi. Sol hattardaǵy ótinishterdi eskerip, arendalyq úılerdi jekeshelendirý quqyǵyn berý kerek dep otyrmyz. Biraq, jekeshelendirý degen tegin emes ekenin ashyq aıtý kerek. Qaldyq qunyn tólep satyp alady. Bul jerde jyldyq amortızatsııasyn 2 paıyz dep belgileımiz. Mysaly, 8 mln teńgege satyp alǵan úı bolsa, bes jyldan keıin qaldyq quny 7 mln 200 myń teńge bolady, ıaǵnı naryqtaǵy baǵamen berilmeıdi. Osydan 5 jyl buryn 8 mln teńge bolyp turǵan páterdiń baǵasy qazir naryqta 16-17 mln teńge turady. Halyqty oılap, osyndaı jol usynyp otyrmyz. Bul erikti negizde bolatynyn aıta ketý kerek. Arendadan jekeshelendirgisi kelmese nemese qaldyq qunyn satyp alýǵa aqshasy bolmasa, arendalyq negizde de tura berýine bolady. Tipti onyń balasyna da qalady. Erteń ony eshkim shyǵaryp tastamaıdy.
- Zańnyń qazirgi jobasynda apattyq jaǵdaıdaǵy úıdiń ornyna berilgen baspanany da jekeshelendirýge ruqsat berilmek delinipti. Qazaqstanda apattyq dep tanylǵan baspananyń naqty sany qandaı?
- Bizdiń derekterimiz boıynsha, Qazaqstanda 3 700 baspana apattyq jaǵdaıda dep tanylǵan. Olardyń bárine úı beriledi jáne jekeshelendirý quqyǵy bar. Bul jumys negizinen qaıta jańǵyrtý baǵdarlamasynyń aıasynda jergilikti ákimdikter arqyly júredi, ıaǵnı tsıfrlar ózgerip otyrady.
- Memlekettiń turǵyn úı qorynan uıymdardyń qyzmetkerlerine berilgen qyzmettik baspanany jekeshelendirý quqyǵyn berý týraly norma engizbekshi ekensizder. «Memlekettik qyzmette 10 jyldan kem emes merzimde jumys istegen azamattarǵa qyzmettik baspanany jekeshelendirý quqyǵy beriledi» dep jazylǵan. Bul memlekettik qyzmette 10 jyldan astam jumys istegenderdiń bárine qyzmettik baspana beriledi degen sóz emes qoı? Osy jerdiń basyn ashyp aıtsańyz...
- Bul 10 jyldan astam eńbek etkenderdiń bárine qyzmettik baspana beriledi degen sóz emes. Qyzmettik baspana alsa, 10 jyldan keıin jekeshelendirý quqyǵy bolady. Munda da «qaldyq quny» prıntsıpi qoldanylady.
Ardagerlerge úı berý nege áli aıaqtalmaı jatyr?
- Memlekettik turǵyn úı qorynan aqysyz úı alýǵa haqyly azamattardyń sanatyna asyraýshysynan aıyrylǵan, qamqorlyǵynda kámeletke tolmaǵan balasy men 23-ten aspaǵan ishteı oqıtyn stýdent balasy bar «jesirler» deıtin jeke top engizýdi usynypsyzdar. Oǵan qandaı qajettilik túrtki boldy? Mundaı sanatqa jatatyn neshe «jesir» baspanasyz júr? Naqty statıstıka bar ma?
- Qazaq ejelden jesiri men jetimin jylatpaǵan el. Eri nemese áıeli qaıtys bolyp, 2-3 balasyn jalǵyz asyrap otyrǵan azamattardy nege kópbalaly otbasylardy qoldaǵandaı qoldamasqa? Sondyqtan olardy jeke sanat etip engizdik. Ondaı otbasylardyń sany kóp, az dep aıta almaımyn. Ásirese, áıel adamdar kóp.
- Memlekettiń turǵyn úı qorynan kezekten tys, aqysyz negizde baspana alýǵa jatatyn sanattyń ishinde UOS ardagerlerin qaldyrýdy usynypsyzdar. Qazir soǵystyń neshe baspanasyz ardageri qalypty? Túsken ótinishterdiń sany kózi tiri ardagerlerdiń sanymen sáıkes keletinine kóz jetkizdińizder me? Jalpy UOS ardageriniń memlekettiń turǵyn úı qorynan neshe ret baspana alýǵa haqysy bar? Áleýmettik jelide ardager ákesin, atasyn jetektep birneshe ákimdikten kezekten tys birneshe úı alǵandardyń bar ekeni týraly narazylyqtar kezdesip jatady. Bul zań jobasynda osyndaı kúmándi shemalarǵa qandaı tosqaýyl qoımaqshysyzdar?
- Bul máseleni biz qyzý talqyladyq. Ondaı adamdar kóp qalǵan da joq, biren-saran ǵana. Biraq bul jerde sol sanatqa kirgen Aýǵan soǵysynyń ardagerleri, Chernobyl apatyn joıýǵa qatysqandar da bar. Sondyqtan UOS ardagerleri sanatyn qaldyryp otyrmyz. Durys aıtasyz, áleýmettik jeliden biz de oqyp otyrmyz. Ákesiniń arqasynda aýdannan bir úı, qaladan bir úı alady degendeı. Buryn ondaı jaǵdaı bolǵan. «Otbasy bankke» qarasty elektrondy kezek ashamyz dep otyrǵanymyz sol ǵoı. Bir ret úı alǵan adamǵa qaıtadan berilmeıdi.
- Memleketten kezekten tys baspana alýǵa haqyly azamattardyń qataryna múgedektigi bar bala asyrap otyrǵan otbasylar men І, ІІ top múgedekterin qosýdy usynypsyzdar. Olardyń bárine baspana turǵylyqty mekenjaıy boıynsha ǵana berile me? Densaýlyq kútimine baılanysty Astanaǵa nemese Almatyǵa kóshý kerek bolsa, ondaı máseleni sheshý zańda qarastyrylǵan ba? Mysaly, aýdan ortalyǵynda berilgen úıdi satsa, onyń aqshasy Astana men Almatydan úı alýǵa jetpeıdi ǵoı. Zańda mundaı nıýanstar qalaı retteledi?
- Memleket tarapynan áleýmettik osal toptarǵa kómek retinde páter bir-aq ret beriledi. Múgedektigi bar balalarǵa kelsek, ol jerde de aýrýhana bar. Oblys ortalyqtarynda jaqsy aýrýhanalar ashylyp jatyr. Al Astanada ǵana beriletin em alý kerek bolsa, tegin emdeýge arnaıy kvotalar beriledi. Onyń bári Astana men Almatyǵa kelsin degen endi... Onyń bárine páter qaıdan tabylady? Sondyqtan bul másele zań aıasynda osylaı qarastyrylyp otyr.
- Qujatta memlekettiń qoldaýy aıasynda beriletin úılerdiń kem degende 70 paıyzy 11 sanattyń ókilderine berilý kerektigi aıtylǵan. Bul sanatqa kimder jatady? Qazir olarǵa memlekettik qoldaý aıasyndaǵy úıdiń neshe paıyzy berilip otyr? Jalpy mundaı norma ne úshin engizilmekshi? Bul memlekettik qoldaý aıasynda beriletin úılerdiń sharshy metri qysqarady degen sóz be, álde memlekettik qoldaý aıasynda úı alatyn ózge sanattardyń qatary qysqarady degen sóz be?
- Ol sanattarǵa soǵys ardagerleri, І, ІІ toptaǵy múgedektigi bar tulǵalar, qyzmette júrip qaıtys bolǵan áskerıler men quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń otbasylary, ıadrolyq synaqtardan zardap shekkender, jetimder, jesirler, «Altyn alqa», «Kúmis alqa» ıegerleri, kópbalaly otbasylar, múgedek balany asyrap otyrǵan jáne taǵy basqalar kiredi. Árıne, áleýmettik osal toptarǵa memleket qoldaýy arqyly salynatyn páterlerdiń 70 paıyzy beriledi. Qalǵan 30 paıyzy basqa sanattarǵa beriledi.
- Zań turǵyn úı saıasatyna tikeleı qatysty bolǵanyna qaramastan kóbine álsiz toptardy qoldaý baǵytynda ǵana ózgerister kórinis taýypty. El ishinde tabysy básekeli naryqtan úı alýǵa jetpeıtin, soǵan qaramastan áleýmettik álsiz topqa jatpaıtyn «orta tap» ókilderi bar. Solardy qoldaý baǵytynda eshbir jańashyldyqtyń bolmaǵany qalaı? Páter jaldap júrgenderdiń basym bóligi sondaı azamattar ekenin ózińiz de biletin shyǵarsyz. Depýtattar turǵyn úı saıasatyna osy baǵytta ózgeris engizýdi josparlamaı ma?
- Bul máseleni bilemiz. Shynymen de páter jaldap turyp jatqandardyń kóbi tabysy az nemese ortasha tabysty adamdar. Bárine páter berý múmkin emes. 650 myń adam kezekte turǵanyn aıttyq. Sondyqtan ár adam óz kúnin ózi kóredi. Qazir monoqalalarda, aýdan ortalyqtary men aýyldarda turǵyn úıler salynyp jatyr. Ol jerdegi baspana baǵasy Astana men Almatydaǵy, oblys ortalyqtaryndaǵy baǵaǵa qaraǵanda qoljetimdi bolatyny túsinikti. Ýaqyt óte kele Astana men Almatyǵa aǵylǵan kósh te saıabyrsıdy dep oılaımyn. Turǵyn úı saıasatynyń jańa baǵyty mundaı jaǵymdy tendentsııalardy yntalandyrýǵa da baǵyttalǵan.