Jańa format ońtústik pen soltústik arasyndaǵy kóshti jandandyrady - Erbolat Ábilhatın
- Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Joldaýynda kóshi-qon saıasatynyń jańa tujyrymdamasyn ázirleýdi tapsyrdy. Sol tapsyrma aıasynda ne istelip jatyr? Ne istelmek?
- Kóshi-qon saıasatynyń tujyrymdamasy 2017 jyly qabyldandy. Aǵymdaǵy jyly onyń merzimi aıaqtalady jáne kóshi-qon salasyndaǵy jańa syn-tegeýrinderdi eskere otyryp, jańa tujyrymdama ázirleý qajet. Koronavırýs pandemııasy shekaralar jabylyp, jumys kúshiniń qozǵalysy men kóshi-qon shektelse, eńbek naryǵy oısyrap qalatynyn kórsetti. Іshki kóshi-qon máselesi de ózekti bolyp otyr. Qazaqstan – TMD kóleminde mıgranttardy qabyldaý kórsetkishi boıynsha Reseı Federatsııasynan keıingi ekinshi el. Jyl saıyn Qazaqstanda 500 myńǵa jýyq sheteldik azamat jumys isteıdi. Negizinen Ózbekstan, Tájikstan, Ázerbaıjan, Qyrǵyz Respýblıkasy sııaqty elderden keledi. Shekara jabylǵan kezde shetel azamattarynyń bir bóligi bizde qaldy. Biz ol tusta áleýmettik qorǵaý, medıtsınalyq qorǵaý, shetel azamattaryn áketý jáne tranzıtteý máseleleri boıynsha mindettemeler qabyldadyq. Prezıdent aıtqan tujyrymdamany daıyndaǵan kezde osy pandemııa kezinde týyndaǵan qıyndyqtar eskeriledi.
- Prezıdent kóshi-qon saıasatynyń jańa tujyrymdamasynda shetelde eńbek etip júrgen óz azamattarymyzdyń máselesin retteýdi de tapsyrdy ǵoı...
- Tujyrymdamada biz shetelde jumys isteıtin qazaqstandyq azamattardy qorǵaý máselelerin qarastyramyz. Qazaqstandyqtar negizinen Koreıa Respýblıkasynda, Túrkııada, BAÁ-de, Reseıde jumys isteıdi. Taǵy shaǵyn bóligi basqa memleketterde de eńbek etip júr. Olardyń mártebesin quqyqtyq retteý, eńbek quqyqtaryn qorǵaý máseleleri jańa tujyrymdamada mindetti túrde kórinis tabady. Sondaı-aq, tujyrymdamada azamattardyń ońtústikten soltústikke kóshýine erekshe nazar aýdarylmaq.
- Osy kóshtiń qazirgi ahýalyna toqtala ketseńiz.
- Azamattardy ońtústik óńirlerden soltústik óńirlerge erikti túrde kóshirý baǵdarlamasy «Jumyspen qamtý baǵdarlamasy» sheńberinde júzege asyrylyp keledi. Nátıjeli jumyspen qamtýdy jáne jappaı kásipkerlikti damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy aıasynda soltústik óńirlerdiń demografııalyq máselelerin sheshýge erekshe nazar aýdaryldy. Ózderińiz bilesizder, Aqmola, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar, Shyǵys Qazaqstan, Qostanaı oblystarynda demografııalyq teńgerimsizdik problemasy bar. ıAǵnı, ońtústik óńirlermen salystyrǵanda bala týýdyń tómendigi, jastardyń irgedegi Reseıge kóshýi baıqalady. Saldarynan kóshi-qonnyń teris saldosy men egde jastaǵy azamattardyń úlesi artýda.
- Baǵdarlama bastalǵannan beri soltústik óńirlerge qansha adam kóship keldi?
- 2017 jyldan bastap «Eńbek» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde qonys aýdarý júzege asyrylýda. Osy ýaqyt ishinde ońtústik óńirlerden soltústikke 30 myńǵa jýyq adam kóshirildi. Bul shamamen 7965 otbasy.
Olarǵa kóshý shyǵyny retinde birjolǵy kómek tólendi. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha, bıyl kómek eki ese, 35 AEK-ten 70 AEK-ke deıin artty. Bul 200 myń teńgeden astam qarjy degen sóz. Memleket qonys aýdarǵan azamattarǵa bir jyl boıy turǵyn úı jaldaý sýbsıdııasy men kommýnaldyq qyzmet aqysyn tólep beredi. Onyń mólsheri qonys aýdarýshynyń qaıda ornalasqanyna baılanysty. Sonymen qatar, azamattardyń qonys aýdarýyna járdemdesetin jumys berýshilerge úlken kóńil bólinedi. Olarǵa 450 AEK nemese 1 mln teńgeden astam sýbsıdııa beriledi. Azamattardy qonys aýdarýǵa yntalandyrýdaǵy mańyzdy máselelerdiń biri – turǵyn úımen qamtamasyz etý. QR Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha 2016 jyldan bastap Soltústik Qazaqstan oblysynda qonys aýdarýshylarǵa arnap turǵyn úı salý jáne satyp alý jónindegi pılottyq joba qolǵa alyndy. Sonyń aıasynda negizinen aýyldyq jerlerde turǵyn úıler salyndy.
- Kóshi-qon saıasaty tujyrymdamasy qashan qabyldanady?
- Kóshi-qon saıasatynyń tujyrymdamasyn biz jyldyń sońyna deıin ázirleımiz. Al naqty qabyldanatyn ýaqyty 2022 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyna deıin dep otyrmyz. Osydan keıin tıisti normatıvtik-quqyqtyq aktilerge ózgerister engizilip, sonyń aıasynda qonys aýdaratyn azamattarǵa kómek kórsetýdiń formaty qaıta jasaqtalady.
- Ol týraly Joldaýda da aıtyldy ǵoı. Qaıta formattaýdyń aıasynda qandaı ózgerister bolýy múmkin?
- Jalpy qazirdiń ózinde memleket elge qonys aýdarýshylardy qoldaý boıynsha túbegeıli sharalar qabyldady. Bul sharalar Izraıl, Reseı sııaqty elderde de bar. Prezıdent aıtqandaı, kóship kelýshilerge kórsetiletin kómekti ákimdikter arqyly ǵana emes, jumys berýshiler arqyly da iske asyrýymyz kerek. Mysaly ońtústikten soltústikke jumys kúshin otbasymen kóshirip ákelgen jumys berýshilerge kóp kóńil bólinbek. Eger jumys berýshi qonystanýshyǵa qyzmettik baspana, jataqhana usynsa, bir jyldyq baspana jaldaý sýbsıdııasy men kommýnaldyq shyǵyn tólemi soǵan beriledi. Demek, qaıta formattaý ishki kóshke jumys berýshilerdi kóbirek tartýǵa baǵyttalady. Soltústik óńirlerde mashına jasaý, óńdeý ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy baǵytyndaǵy kásiporyndar salynyp jatyr. Fermerlik sharýashylyqtarda mehanızatorlar, veterınarlar, jumysshy mamandar tapshy. Sondyqtan bul jerde jumys berýshilermen naqty jumys júrgiziledi. Ol úshin enbek.kz portalynyń aqparattyq qyzmet kórsetý áleýeti keńeıtilip, qaıta formattalady. Bıyl portalda azamattardy qonystandyrý máselelerine arnalǵan arnaıy bólimder daıyndaldy. Onda kóshýge bolatyn eldi mekenderdegi mektepter men balabaqshalardyń sany týraly aqparattar qamtylǵan. Portaldyń qoldanys aıasyn osy turǵyda keńeıte túsemiz. Ońtústikten kóshýge nıetti adamdar osy saıt arqyly qaı salada jumys izdeıtini týraly habarlama qaldyrady. Soltústiktegi jumys berýshi sonyń negizinde ózine qajet mamandy tańdap alady.
Tujyrymdama aıasynda biz soltústik óńirlerge kóshý jónindegi sharalardyń tıimdiligin kúsheıtýge kóp kóńil bólemiz. Qaıta formattalǵan baǵdarlama aıasynda 2022 jyldan bastap kósh qaıta jandanady.
- Bul kósh 2017 jyldan beri soltústik óńirlerdiń damýyna ózgeris ákele aldy ma?
- Sharanyń basty maqsaty - soltústik óńirlerdiń jumys berýshilerin eńbek resýrstarymen, suranysqa ıe kadrlarmen qamtamasyz etý. Feldsherler, dárigerler, muǵalimder, mehanızatorlar aýyldyq eldi mekenderge qonystanýda. Kásipkerlik qyzmetpen aınalysqysy keletinder jáne eginshilikti, mal sharýashylyǵyn damytqysy keletinder de kóship kelip jatyr. Soltústik óńirlerge qonys aýdarýdyń arqasynda adamdar jylyjaı sharýashylyǵyn damyta bastady. Qyzmet kórsetý salasy damı bastady.
- Qonys aýdarýshylar kóbinese qaı aımaqqa kóshkisi keledi?
- Negizinen turǵyn úı usyný jaǵy jolǵa qoıylǵan Soltústik Qazaqstandy tańdaýshylar kóp. Klımattyq múmkindikterdi eskere otyryp, Pavlodar men Shyǵys Qazaqstan oblystaryn tańdap jatqandar da bar. Soltústik óńirlerdiń ákimdikteri kóp balaly otbasylarǵa kóbirek kóńil bóledi. Bir jaǵynan, bul demografııany kóteredi.