Jańa agenttik básekelestikti qalaı damytpaqshy
Taýar bırjalaryna talap kúsheımek
Agenttik ásirese munaı-gaz, kómir, elektr energııasynyń naryǵyndaǵy ábden shıelenisken monopolııalyq qatynastardy retteýge kúsh salyp jatyr. Vedomstvo tóraǵasy Serik Jumanǵarın básekelestiktiń boıyna qan júgirtý úshin taýar bırjasyn tártipke keltirý kerek degen ustanymdy alǵa tartyp otyr. Mundaǵy quıtyrqy tásilder elge asa qajetti ónimderdiń baǵasyn qoldan qymbattatýǵa jol ashýda. Sondyqtan taýar bırjalaryna qoıylatyn talaptar qaıta qaralmaq.
«Elektrondy saýda alańyn jolǵa qoımaı turyp básekelestikti damytý, baǵany ashyq túrde qalyptastyrý múmkin emes. Bizdiń bırjada ádiletti baǵa qalyptasatyn jaǵdaı joq. Satyp alýshylar satýshy nemese resýrs ıesi belgilegen baǵaǵa baǵynýǵa májbúr. Árıne, bul qynjyltatyn jaıt», - deıdi agenttik basshysy.
Ol, sondaı-aq, qoldan jasalǵan kedergiler tamyr-tanysy joq bıznes ókilderin naryqtan yǵystyryp, shynaıy básekeni tunshyqtyratynyn aıtady.
«Talaıdan beri eldegi qarapaıym bıznesmender qandaı da bir saýda alańyna eshqandaı tanyssyz shyǵyp, telefon qońyraýynsyz ózine kerek ónimdi qajet jerden kepildikpen satyp ala almaı júr. Báskelestikti qorǵaý tek qana bizdiń agenttiktiń mindeti bolmaýy kerek. Biz ony ulttyq ıdeıaǵa aınaldyrǵymyz keledi», - deıdi Serik Jumanǵarın.
Qazirgi saýda júıesiniń ózi bırjada talaı sańylaýǵa jol ashyp otyrǵanymen, ondaǵy erejelerdiń ózin durys saqtamaıtyndar bar eken. Elde naqty tirkelgen 18 taýar bırjasy bar bolsa, sonyń tek 12-si ǵana turaqty jumys istep otyr. Serik Jumanǵarın sol 12 bırjanyń jumysyna da kóńili tolmaıtynyn aıtady.
«Qolymyzdaǵy aqparat boıynsha, taýar bırjalarynda táýekelderdi basqarý júıesi boıynsha aıtarlyqtaı zańbuzýshylyqtar bar. Sonyń ózi olardy lıtsenzııadan aıyrýǵa negiz bola alady. Buǵan deıin osy máselege nege nazar aýdarylmaǵany túsiniksiz. Bul bırjalar kezinde úlken úmitpen ashylsa da, qazir tutqasy joq shabadan sııaqty. Tastaýǵa qımaısyń, alyp júrýge qolaısyz. Sondyqtan qoıylatyn talaptardy qaıta qaraý kerek», - deıdi ol.
Taýar bırjalaryn talapqa saı etý Bırja komıtetine júktelmek.
«Bırja komıtetine úlken úmit artylyp otyr. Birinshiden, komıtet qazirgi fýkntsııalaryn qaıta qurylymdaıdy. Ekinshiden, normatıvtik-quqyqtyq bazany ózgertýge kúsh salady», - deıdi Serik Jumanǵarın.
Setinegen senimdi qalaı qaıtaramyz?
Eýrazııalyq ekonomıkalyq keńestiń sheshimi boıynsha 2025 jyly odaqqa múshe elderdiń munaı-gaz, enegrgetıka salasyndaǵy ulttyq bırjalary ortaq naryqqa biriktirilýi kerek. Agenttik qolǵa alyp jatqan sharalardyń bári sol kezeńge daıyndyq dese de bolady.
«Ortaq naryq ne bizdi eksportqa shyǵarady, ne bizge ımportty kirgizedi. Al ondaı ımporttyń sońynda saldary da bolatyny túsinikti. Bul turǵyda bizdegi alańdardyń ortaq naryqta jumys isteýge daıyn bolýy el ekonomıkasy úshin mańyzdy», - dedi agenttik basshysy.
Taýar bırjasyna degen senimniń azaıǵanyn Qazaqstan taýar bırjalary qaýymdastyǵynyń prezıdenti Ramız Allahverdıev te moıyndap otyr. Sol senimdi qaıtarý úshin taýar bırjalarynyń jarǵylyq kapıtalyn 700 myń AEK-ke kóterý usynylýda.
«Bıyl Reseı Federatsııasynda eki qazaqstandyq taýar bırjasy arqyly ondaǵan mıllıard rýbldi syrtqa shyǵarý deregi boıynsha is qozǵaldy. ıAǵnı, bizdiń bırjalar arqyly Reseıden iri kólemde aqsha shyǵarylǵan. Bul bizdegi baqylaýdy kúsheıtý qajet ekenin dáleldeıdi. Mundaı shýly daýlar otandyq bırjaǵa degen senimdi odan beter túsiredi. Bırja naryǵyndaǵy oıynshylarǵa qoıylatyn talaptardy kúsheıtip, jarǵylyq kapıtalyn 700 myń eseptik kórsetkishke deıin kóterýimiz kerek. Bul kapıtal túrli baǵalaýlardyń qorytyndysy boıynsha emes, naqty aqsha aınalymymen eseptelý qajet», - deıdi sarapshy.
Kómir baǵasy fıýcherlik tásilmen retteledi
Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi kómir baǵasyna qatysty týyndaıtyn shıelenisterdi de birjola joıýǵa bekinip otyrǵan syńaıly. Ol úshin naryqqa fıýcherlik kelisim tásilin engizbekshi. Jylytý maýsymy kelgen saıyn qala shetindegi kómir satatyn qoımalarda aptalap kezek qalyptasyp, onyń sońy aıǵaı-shýǵa ulasyp jatady. Bul qubylys jyl saıyn qoıýlanyp barady.
«Búgingi kúnge deıin bizde esi durys fıýcherlik saýda qalyptasyp úlgergen joq. Al kómir naryǵy maýsymdyq naryq ekenin bilesiz. Naryqtaǵy oıynshylarǵa jyl boıy qordalanǵan shyǵyndy 2-3 aıdyń ishinde aqtap qalý kerek. Bul tyǵyryqtan fıýcherlik kelisimderdiń kómegimen shyǵýǵa bolady. Osy tásilmen jumys istegen bolsaq, kómir baǵasyna qatysty ótkir máseleler týyndamas ta edi. Qańtar aıynda-aq qazanda qandaı baǵa bolatynyn, ony bıýdjet esebinen de qalaı retteýge bolatynyn aldyn ala bilip otyratyn edik», - deıdi agenttik basshysy.
Bırjadaǵy «barmaq basty, kóz qysty» tásilder kóligin gazǵa aýystyrǵan qarapaıym turǵyndardyń qaltasyna sala bastaǵan. Jaǵdaı osy betimen kete berse, syǵymdalǵan gaz naryǵyndaǵy jolsyzdyqtar benzın baǵasyn da qymbattatýy múmkin. Sondyqtan ishki naryqtaǵy syǵymdalǵan gazdyń bári 2021 jyldyń 1 qańtarynan bastap elektrondy saýda alańdary arqyly satylý kerek degen talap qoıylyp otyr. Energetıka mınıstrliginiń tıisti buıryǵy da shyǵarylǵan. Alaıda atalmysh vedomstvo bul buıryqty Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń pármenimen ǵana shyǵarǵan tárizdi. Qazir osy protsesti kezeń-kezeńmen 2024 jylǵa deıin sozýdy usynyp otyr. Al «CNPC-Aqtóbe munaı-gaz zaýyty» mundaı talapqa múlde qarsy. Kásiporyn ókili Janna Levjınskaıa qodanystaǵy zańnama naryqtaǵy oıynshylarǵa Energetıka mınıstrliginiń buıryǵyn elemeýge múmkindik beredi dep otyr.
CNPC syn sadaǵyna ilindi
Serik Jumanǵarın bul qarsylyqtyń sebebin múddeler qaıshylyǵymen baılanystyrady.
«Syǵymdalǵan gaz búginde 3 saýda alańy arqyly satylady. Onyń ekeýi taýar bırjasynyń janynan ashylsa, úshinshisi – CNPC-diń derbes alańy. Osy alańdaǵy sońǵy satylymdar 21-25 qyrkúıek aralyǵynda ótipti. Ereje boıynsha saýda sessııasy 5 kún júredi jáne ár kún saıyn negizgi kólemniń 20 paıyzy shyǵarylyp otyrady. CNPC kún saıyn baǵany týra 10 paıyz ósirip otyrǵan», - degen Serik Jumanǵarın munyń sońy baǵanyń yryq bermeı ketýine ákelýi múmkin degen boljam aıtty.
«Naryqtaǵy 100 myń tonadaı syǵymdalǵan gazdyń 75 paıyzy bırjadan tys satylady. Onyń retti baǵasyn Energetıka mınıstrligi tonnasyna 43 myń dep bekitken kórinedi. Bir joly CNPC-diń bırjada usynǵan baǵasy 80 myń teńgeden asyp, satyp alýshylar shaǵymdanǵan eken. Bırjadaǵy baǵa 55 myń bolǵanda nege shaǵymdanbaǵan sonda? Bul bastala salyp toqtatylatyn protsess negizi. Sonda bırjada 10 ret saýda ótkizse, gaz baǵasy 100 paıyz sharyqtap shyǵady degen sóz. Qazir benzınniń bir lıtri 150 teńgeniń aınalasynda tursa, ol gazdyń arzan bolýyna baılanysty. Biz mundaı júıemen jumys isteı almaımyz. Gaz-jelilik uıymdar bolmasa, basqalardyń gazdy bırjada da, bırjadan tys ta satyp alýyna múmkindik joq. Óıtkeni syǵymdalǵan gazdy saqtaıtyn arnaıy qoıma bolýy kerek. Esi durys memlekettte mundaı shema bolmaýy kerek. Baǵany qalyptastyrýdyń mundaı ashyq emes shemasy etek jaımaýy kerek», - deıdi Serik Jumanǵarın.
Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttiginde CNPC kompanııasynyń derbes bırjasyna qatysty kúdikter týyndapty dedik qoı. Onyń mánisi mynadaı.
«Sońǵy ret Energetıka mınıstrligimen sóılesken kezde departament dırektory elektrondy saýda alańynan tys jasalatyn kelisimderdi ol kórmeıtinin aıtty, oǵan ondaı aqparat usynylmaıdy eken. Al elektrondy saýda alańdarynda mynadaı mehanızm bar. Eger bir saýda boıynsha kelisim birneshe ret jasalmaı qalsa, alańnan alynyp, bırjadan tys satylady. Múmkin osylaı eksportqa ketip jatqan shyǵar... Bizge onyń eksportqa qandaı baǵamen ketip jatqany qyzyq. Eksportqa shyqqanda baǵa elektrondy alańdaǵydan tómendep ketpeı me? Bul elektrondy saýda alańynan jaltarýdyń zańdastyrylǵan mehanızmi emes pe? Osy máseleni zerttep bastadyq. Qazir tıisti organdardan aqparat suratyp jatyrmyz. Eger elektrondy saýda alańdarynda satylym ashyq júrmeıtini baıqalsa, tergeý bastaımyz. Tipti ol naryqtaǵy barlyq oıynshylardy qamtýy múmkin. Biraq tergeý júrgizbesek, biz saladaǵy osal tustardy anyqtaı almaımyz», - dedi agenttik tóraǵasy.