Jan-tánimmen qazaqpyn – Arman Dáýletııarovpen suhbat
– Arman Elýbaıuly , tarıhı Otanyńyzǵa qosh keldińiz! Qazaqstanǵa jańa baǵdarlamanyń túsirilimine keldińiz ǵoı?
– Iá, túsirilim jumystaryna keldim, munda bir apta boıy «Tórletińiz, Arman men Láılá shaqyrady» baǵdarlamasyn túsirdik. Bul teleshoý ár senbi kúni 21.00-de Jibek Joly telearnasynda shyǵady.
– Júrgizýshi bolý «MýzTV»-daǵy jumysyńyzdan ózgeshe. Bastapqyda efırge shyǵý úırenshikti bolmaǵan shyǵar?
– Men únemi televızııa salasynda, kadr syrtynda jumys istedim. Sondyqtan tutas ishki protsesti jaqsy bilemin. Endi kadrdaǵy júrgizýshilik te jańa tájirıbe bolmaq. Bul jumys men úshin óte qyzyqty, óıtkeni stýdııaǵa tanymal qazaqstandyq ártister, jazýshylar, jýrnalıster, sýretshiler, ıaǵnı Qazaqstannyń mádenıeti men mýzyka ındýstrııasynyń betkeustarlary keledi.
Ókinishke oraı, óz ómirimniń osyndaı úlken bóligin nazardan tys jiberip aldym. Óıtkeni Qazaqstanda sırek bolatynmyn, eki-úsh ártisti ǵana tanıtynmyn. Sondyqtan, qazir barlyq aqparatty sińirýdiń jedel kýrsynan ótip jatyrmyn dep aıtýǵa bolady. Stýdııaǵa óte talantty adamdar kelgende, túsirilim kezinde «Munyń bárin qalaı elemeı kelgenmin?» dep jıi oılanatyn boldym. Osy baǵdarlama arqasynda onyń ornyn toltyrǵanyma óte qýanyshtymyn jáne qazaqsham da biraz jetilip qaldy.
– Kóptegen medıatulǵalar sııaqty, sizdiń de mýzykalyq Olımp shyńyna shyǵý jolyńyz ońaı bolmady: suhbattarda bir kezderi tasymaldaýshy jáne aýla sypyrýshy bolyp jumys istegenińizdi aıttyńyz. Sonda marqum Batyrhan Shúkenovpen tanysqanyńyz kóp kómektesti. Osy jóninde tolyǵyraq aıtyp berseńiz. Ataqty qazaqstandyq mýzykant qoltańbasyn bergende ne týraly sóılestińizder?
– Qoltańba jazarda Batyrhan «Balam, seniń atyń kim?» dep surady. Men jaýap berdim, sosyn ol «Armanǵa, «A-Stýdıo, 1991 jyl» dep jazdy. Bul plastınka qazir meniń úıimde qabyrǵada ilýli tur. Birneshe aıdan keıin men «Azııa daýysy» mýzykalyq festıvalinde boldym, onda reseılik ártisterdiń birin apardym. Sol kezde bul toppen jaqynyraq tanystym, bir aptadan keıin múmkin dos bolmasaq ta, jaqyn tanystar retinde Máskeýden ushyp kettik.
Ýaqyt óte kele dostyǵymyz óte jyly qarym-qatynasqa ulasty. Biz jaı ǵana dos emes, baýyr boldyq – biz qazaqtarmyz, ortaq mádenıetimiz, tilimiz bar, bir-birimizge demeý kórsettik. Áli esimde, Ostankınoda «Media Star» kompanııasyna birinshi kúni jumysqa shyǵyp, jaldamaly páterimdi tonap ketti. Urylar bárin áketken, ústimdegi jeıde men shorty ǵana qalǵan. Sonda Batyr maǵan jempir men aıaq kıim, Baga (Baǵlan Sádýaqasov – red.) shalbar ákelip, eki apta boıy sol kıimmen júrdim. Olar birdeńe satyp alý úshin aqsha da berdi. Osyndaı usaq-túıekte de bizdiń jyly qarym-qatynasymyz baıqalatyn.
Taǵy bir jaǵdaı: barshamyz Batyrdy daryndy jáne adamǵa sondaı ystyq jan retinde bilemiz, tipti árbir qazaqstandyq ony jeke tanysy, otbasynyń bir múshesi sııaqty kóretin. Birde onyń úıinde keshki asta ol menen nege kóńilsiz júrgenimdi surady. «Sizdi úıińizde kútetin adamdar bar. Al men bos páterge kelemin. Oǵan qosa, bitpeıtin gastrolder bar...» dedim. Sonda meniń ne qalaıtynymdy surady. «Týra bala kezdegideı – áýejaıdan shyqqanda shar men balmuzdaq kútip tursa» dep jaýap berdim. Ekeýmiz de kúlip, umytyp kettik.
Úsh kúnnen keıin kezekti gastroldik sapardan Máskeýge ushyp kelsem, Batyr shar men balmuzdaq alyp, meni kútip tur eken. Maǵan qol bulǵap: «Tezirek júr! Balmuzdaq erip jatyr» deıdi. Osylaı Batyrdyń kóliginde sharlarmen, balmuzdaq jep otyrdym, baqytymda shek bolmady. Ol meniń kóńilim úshin eki saǵatyn jumsap, Domodedovo áýejaıyna keldi – bul eń qymbat estelik.
– Siz Instagram-da ulttyq shapan týraly post jazdyńyz, ony únemi kıip júrýge ýáde berdińiz. Qazaqtyń ulttyq kıimine kenetten súıispenshilik qaıdan týdy?
– Kenetten dep aıtpas edim. Qyzyǵýshylyq baıaǵydan bar, túrli shapan satyp alatynmyn, biraq olar kóshede júrýge jaramaıtyn. Elge kelgende zamanaýı, ádemi shapandar bar ekenin kórip, tańǵaldym. Almatyda eki shapan satyp aldym, taǵy ekeýin syıǵa tartty, búgin elordada taǵy eki shapan alyp, bireýin kıip aldym. Áıelime de Máskeýde kıetin ádemi shapandar aldym.
Meniń oıymsha, biz – qazaqtar shapan kııýge mindettimiz. Biz kımesek kim kıedi? Ádemi, sándi, zamanaýı shapandar bar. Ol – muramyzǵa, elimizge jáne mádenıetimizge súıispenshiliktiń bir kórinisi. Únemi aıtyp júretin sózim bar: qazir qazaq bolý sánge aınaldy. Tek syrtqy kelbet emes, sándi qazaq degenimiz – bilimdi adam, ol ata-anasyna, óz eline, qalasyna, tarıhy men mádenıetine qurmetpen qaraıtyn adam. Ol ana tilin biletin jáne ony baǵalaıtyn adam. Bul týraly aıtýdan sharshaǵan emespin. Ásirese qazir oǵan erekshe qajettilik bar. Biz birge bolýymyz qajet, mádenıetimizdi saqtap, ony balalarymyzǵa berýimiz kerek. Eń bastysy, biregeıligimizdi saqtap qalýǵa tıispiz. Ata-babalarymyz bizge úlken mura qaldyrdy, sony saqtaı bilýimiz kerek.
– «Mýz-TV» arnasynan nege kettińiz ? Áleýmettik jelide «komfort zonadan shyǵyp, ózińizdi synap kórgińiz keletinin» jazdyńyz. Bul synaq qalaı ótti?
– Ketýimniń birneshe sebebi boldy: birinshiden, munyń bárin baıaǵyda bastan ótkerip, deńgeıim ósti. Sońǵy bes jylda burynǵydaı qyzyǵýshylyq tanytpaıtynymdy túsindim. Mysal keltireıin: men Orynbor oblysynyń kishkentaı aýylynda, traktorshy men saýynshynyń otbasynda týyp-óstim, ata-anamdy essiz jaqsy kóretinmin jáne jaqsy kóremin. Biraq men Máskeýge kelgende bir bilim aldym, ekinshi, úshinshi, tórtinshisin aldym – osy kishkentaı aýylda tura alar ma edim? Árıne, joq. Men ony jaqsy kóremin, saǵynǵanda baryp turamyn, biraq ol deńgeıden asyp kettim.
Sol sekildi mýzyka ındýstrııasynan da ósip ketkenimdi túsindim. Onda yńǵaıly, úırenshikti bolǵany úshin ǵana ýaqytymdy qurtqym kelmeıdi. Ózim lázzat alatyn ispen aınalysqym keledi. Endi qansha ómirim qalǵanyn bilmeımin, biraq qalǵan ómirimdi durys baǵytta ótkizgim keledi. Men namaz oqımyn, ádil ómir súremin, óıtkeni ómirimde kóptegen qatelikter men qazir uıalatyn kóptegen áreketter boldy. Endi qalǵan jyldarymdy basqasha ótkizgim keledi. Otbasyma ǵana emes, barlyq adamǵa da paıda keltirsem deımin. Qazaqtyń dástúrli qundylyqtary týraly aıtyp, pikir almasqym keledi. Bireýler muny popýlızm dep sanaýy múmkin, biraq men ózim qajet dep sanaıtyn isterdi jasap júrmin.
«Tórletińiz, Arman men Láılá shaqyrady» baǵdarlamasyna qaıta oralsaq, oǵan da birden kelisken joqpyn. Biraq qazir Jańa Qazaqstan qalyptasyp jatqanda óz tájirıbemmen, bilimimmen jáne Otanǵa súıispenshiligimmen paıdaly bolǵym keldi. Men jan-tánimmen qazaqpyn, qazaq otbasynda dúnıege keldim jáne árqashan óz ultymdy maqtan etip, kórsetip júretinmin.
– Siz kóptegen jyl Reseıdiń negizgi mýzykalyq arnasyn basqardyńyz jáne birqatar ánshilermen jeke tanyssyz. Reseılik áriptestermen salystyrsaq, qazaqstandyq ártisterdiń áleýeti jóninde ne deısiz?
– Bul ındýstrııanyń da óz nıýanstary, tipti belgili bir problemalary bar. Men jaqynda Soz alańynda osy saladaǵy zańnamany kúsheıtý, ınvestorlar kelip, avtorlar qorǵalýy úshin Qazaqstanda avtorlyq quqyq zańdaryn qatańdatý qajet ekenin aıttym. Áli kóp jumys isteý kerek.
Biraq eń bastysy, Qazaqstanda talantty jandar óte kóp. Ásirese jas daryndy balalar daýyspen emes, janmen, júrekpen án aıtady. Bizdiń baǵdarlamaǵa kelgen bir bala esimde, men ony bolashaq Dımash Qudaıbergen, bolashaq juldyz dedim. Osynyń bárine qarap, birneshe baǵdarlamada kózime jas keldi, bizdiń talanttarǵa baı qunarly jerimiz úshin maqtanysh kóz jasy edi. Osylardyń arqasynda ultymyzdyń bolashaǵy bar ekenine senemin.
– Qazaqstanda «Mýz TV» sekildi joba jasaý qanshalyqty tıimdi? Eldegi halyq sany az ekenin eskersek?
– Meniń bilýimshe, Qazaqstanda birneshe mýzykalyq arna bar. Biraq jalpy, teledıdar sánnen ketip barady. Mysaly meniń balalarym qazir teledıdar kórmeıdi. Olar qajet nárseniń bárin ınternetten taba alady.
Qazir jastarǵa basa mán berý kerek, olar úshin ár qalada baza qurý kerek. Bul mádenı ortalyq nemese fýnktsıonaldy ortalyq bolýy múmkin, onda jastar óz múmkindikterin júzege asyra alady. Biz kreatıvti ındýstrııa týraly aıtyp otyrmyz, bul óte aýqymdy sala. Al Qazaqstanda ol qaryshtap damyp keledi. Ony qarjylandyrý ǵana emes, avtorlyq quqyq jáne basqa da bóliginde zańnamany jetildirý qajet. Aqshany tarata bermeı, jeńildetilgen salyq engizýge bolady. Men úshin bilim – adam ómirindegi eń mańyzdy nárse jáne bilim qazaqstandyq saıasattyń basty tarmaqtarynyń biri bolýy qajet.
– Suhbatymyzdan óte dindar ekenińizdi baıqadyq...
– Iá, meniń otbasym túgel aýyz bekitti, balalarym namaz oqıdy, áıelim hıdjab kıedi. Islamnyń barlyq talabyn ustanýǵa tyrysamyn. Birneshe kúnnen soń Ýmraǵa baramyn. Ramazannyń sońǵy 10 kúnin Mekkede ótkizip, Aıt merekesin toılap qaıtpaqpyn.
Jaqynda Prezıdent myrzanyń dástúrli ıslam týraly óńirlerde kóbirek aıtý kerektigi týraly pikirin estidim. Men buǵan óte qýanyshtymyn jáne ony qoldaý kerek dep sanaımyn. Men sııaqty zaıyrly ómir súrýge, teatrlar men kınolarǵa barýǵa, sportpen shuǵyldanýǵa, sonymen birge Qudaıǵa degen senimmen ǵumyr keshýge bolatynyn aıtqym keledi.
– Áserli áńgimeńizge rahmet !