Jabal Erǵalıev: Prezıdent aıtqan egemendikti nyǵaıtýǵa árqaısymyz qyzmet etýge mindettimiz
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2025 jylǵy 3 qańtar kúngi Ult gazeti «Ana tili» gazetiniń № 1 sanynda jarııalanǵan suhbatyn oqyǵannan keıingi týǵan oı.
* * *
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń tarapynan ár jyldyń qorytyndysy men aldaǵy mindetterdi óziniń saralap, taldap, aıtyp beretin jaqsy jáne óte qajetti bir úrdisi qalyptasty.Búgingi tolassyz aqparattar aǵynynyń arasynda árıne Memleket basshysynyń óziniń aıtqan cóziniń bási joǵary turary bar.Byltyr «Egemen Qazaqstan» gazeti… bıyl «Ana tili» gazeti!..
— Jazbasha mátinderdiń mán-mańyzyn tómendetýge bolmaıdy. Merzimdi baspasóz báribir memlekettik saıasattan habar beretin mańyzdy aqparat kózi bolyp qala beredi. Osy suhbatty sizderdiń basylymdaryńyzǵa berý arqyly elimizdegi jýrnalıstıkanyń tiregi sanalatyn qazaq tilindegi medıaǵa qoldaý kórsetkim keldi, — degen Prezıdentimizdiń bir aýyz sózi, ıaǵnı «qazaq tilindegi medıaǵa qoldaý kórsetkim keldi» dep aıtýy qazaq tilindegi kez-kelgen úlkendi-kishili baspasózge kórsetilgen senim men qoldaý dep túsindim.Kóńil qýandy! Sol qýanyshty kóńilmen Memleket basshysyna rızashylyǵymdy bildiremin!
* * *
Ár jyldyń óz ereksheligi, óz tabysy bolary anyq. Bul-zańdylyq! Osy bir zańdylyq aıasynda ótken 2024 jyl da álem úshin de, sol álemniń bir bólshegi Qazaqstan úshin de óz erekshelikteri men óz tabystary bolǵany taǵy da anyq! Anyǵyn aıtar bolsaq, Jańa Qazaqstannyń enshisine ótken kezeńderdiń kóptegen, qordalanyp qalǵan tym kóptegen qıynshylyqtary men sheshilmeı qalǵan máseleleri buıyrdy. Soǵan qaramastan Prezıdentimiz «byltyr kóptegen mańyzdy oqıǵa boldy, qyrýar jumys atqaryldy» deýine tolyq negiz bar. Sol atqarylǵan qyrýar isti ár óńirdiń ómirinen aıqyn tanýǵa bolar edi. Árıne, ótken jyl ońaı bolǵan joq. Ásirese, kóktemgi sý tasqyny eldi de, erdi aýyr synaqqa salyp edi. Sý tasqynyńyn beti qatty bolǵanyn kóz kórdi.
«Kóktemgi sý tasqynynyń saldaryn joıý úshin qabyldanǵan sharalar memlekettiń tıimdi jumys isteı alatynyn kórsetti. Zardap shekken bir de bir otbasy kómek-qoldaýsyz qalǵan joq. Úı salyndy, páter berildi, ınfraqurylym nysandary qalpyna keltirildi, qarǵyn sýdan zardap shekken barsha turǵyndar men kásipkerlerdiń shyǵyny óteldi. Munyń bári óte qysqa merzim ishinde jasaldy» -, delingen Prezıdent suhbatyndaǵy osy jaıdyń tolyq anyqtyǵyn bizdiń Aqmola oblysynyń jaǵdaıynan da tolyq ańǵarýǵa bolar edi. Bir ǵana bizdiń Aqmola oblysynyń aýmaǵynda sý tasqyny kezeńinde alty óńirde tótenshe jaǵdaılar jarııalanǵan-dy. 46 eldi mekenderdiń turǵyn úılerin sý basyp ketti. Sonyń saldarynan 552 úı apatty jáne 715 úı jóndeýge jaramdy dep tanyldy. 2823 adam, 28 myń mal qutqaryldy. Tabıǵattyń tosyn jaǵdaıynan tap bolǵan jáne úı-jaıynan, dúnıe-múlkinen aıyrylyp zar jylap, kúńirenip qalǵan halyqty da kóz kórdi. Jan jylady. Tap osy bir kezeńde Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyń sýdan zardap shekkenderge arnaıy Úndeýmen qaıyrylyp, «tasqynnan zardap shekken birde bir adam qamqorlyqsyz qalmaıdy, shyǵyn tolyq óteletin bolady» degen bir aýyz sózi halyqqa úlken demeý bolǵandyǵyn aıtar edim. Aqıqat úshin aıtar bolsam, Prezıdentimizdiń osy bir «tasqynnan zardap shekken birde bir adam qamqorlyqsyz qalmaıdy, shyǵyn tolyq óteletin bolady» degen tapsyrmasy tolyq oryndalsa, ol osy bizdiń Aqmola oblysy deýge bolady. Jáne de Memleket basshysynyń ár tapsyrmasyn iskerlikpen ári asqan jaýapkershilikpen, adal oryndap júrgen bir ákim bolsa, ol osy Aqmola oblysynyń ákimi-Marat Muratuly Ahmetjanov dep aıtýdan da tosylmas edim! Tipti qarǵyn sýdyń ortasynda qalyp, barlyq baılanystan úzilgen Jarqaıyń aýdanyndaǵy Úshqarasý aýylyna oblys ákimi Marat Ahmetjanov kádimgi qaıyqpen baryp, jaǵdaıdy óz baqylaýynda ustap otyrdy. Osy aýylǵa azyq-túlik, dári-dármek, zeınetaqy men járdemaqylar da qaıyqpen jetkizilip turdy. Bul jaǵdaı aýyl halqyn shynaıy rızashylyqqa bólep edi. Prezıdenttiń tapsyrmasyna oraı Aqmola oblysy boıynsha barlyq zardap shekken januıalarǵa birjolǵy áleýmettik tólemder men múlik shyǵyndary tolyqtaı óteldi. Tasqynnan zardap shekken 715 adamdardyń úılerin jóndeý úshin materıaldyq kómek kórsetilip, 221 otbasylar úshin qaýipsiz aımaqtardan úıler satyp alyndy.
«Bógetter men gıdrotehnıkalyq qondyrǵylar salýǵa ondaǵan jyl boıy jete kóńil bólingende, apattyń saldary sonshalyqty aýyr bolmas edi. Muny moıyndaý kerek. Qazir qatelikti túzep, olqylyqtyń ornyn toltyrýǵa kiristik», — deıdi Memleket basshysy óz suhbatynda. Bul aqıqat!
Bizdiń óńirdegi Jabaı ózeni de jylda tasyp, jylda halyqty ábigerge salatyny bar. Áıteýir aıaq-qoly saý deıtin jan balasy Jabaı tasyǵan kezde qum toltyrylǵan qaptarmen sýdyń aldyn bógeıtin-di. Bul ýaqytsha amal ekendigin bile tura shara qoldanylmaǵany da boldy.Osy oraıda byltyrǵy erte kóktemde Aqmola oblysynyń ákimi Marat Ahmetjanov qarjy taýyp, «zemsnarıad» degen jabdyq satyp alyp, jańaǵy Jabaı ózeniniń ǵumyry tazartylmaǵan arnasyn tazartyp, ózenniń túbin segiz metrge deıin tereńdete qazǵyzyp, tórt jerden ózen boıyna shlıýzdar ornatty. Osyndaı jumys Kókshetaý qalasynyń qaq jaryp aǵatyn Qylshaqty ózeni boıynda da júrgizildi. Osy bir berekeli istiń ózi jergilikti halyqtyń bılikke degen senimi men qurmetin arttyra túskeni de anyq. Prezıdent óz suhbatynda Qazaqstan boıynsha bıyl buryn-sońdy bolmaǵan astyq jınalǵandyǵyn aıtty. Bul da bolsa kóptiń nesibesi, eldiń yryzdyǵy! Bıyl Astanada aýyl sharýashylyǵy qyzmetkerleriniń tuńǵysh ret birinshi forýmy ótkizildi. Prezıdentimiz ózi bolyp, aýyldyń damýyna, aýyl adamdarynyń qanattana túsýine zor yqpal etti. Osy forýmda Qasym-Jomart Toqaev «Aqmola oblysyn úlgi retinde aıtýǵa bolady. Bul aımaq elordanyń „azyq-túlik beldeýi“ degen atqa laıyq ekenin dáleldedi. Bıyl oblystyń aýyl sharýashylyǵyndaǵy jalpy ónimi eki ese ósken. Bul — óte jaqsy nátıje», - dep atap ta kórsetkeni esten keter emes. Rasynda aqmolalyq dıqandar ótken jylǵy aýa raıynyń asa kúrdeli jaǵdaıyna qaramastan, 6,6 mıllıon tonna astyq jınap, buryn-sońdy bolmaǵan tabysty ıemdendi! Mundaı mólsherdegi astyqty Qazaqstannyń birde bir óńiri óndire almady! Ne de bolsa, qazaqtyń ortaq qazanynyń yrysy ortaımasyn!
* * *
«Prezıdent — kásibı dıplomat, sondyqtan halyqaralyq máselelerge kóbirek nazar aýdarady» degen áńgimeniń shyǵýyna túrtki boldy. Shynymen de solaı ma?» degen gazet tilshisiniń saýalyna oraı Qasym-Jomart Toqaevtyń «Biz, eń aldymen, halyqaralyq arenadaǵy is-áreketterimizge jaýapkershilikpen qarap, qazirgi zamannyń asa kúrdeli máselelerine kelgende, syndarly ustanymda bolýymyz kerek. Sondyqtan Qazaqstan „barsha adamzattyń ortaq úıi“, esh balamasy joq ári ámbebap qurylym sanalatyn Birikken Ulttar Uıymyn qashanda jaqtaıdy.Sonymen birge Memleket basshysy retinde ishki saıasat máselelerimen kúndelikti aınalysamyn. Bul — óte mańyzdy jumys. Sondyqtan meniń qyzmetimde syrtqy saıasatqa basymdyq berilip ketti degen pikir durys emes. Meniń basty maqsatym — memleketimizdiń ekonomıkalyq áleýetin, egemendigin jáne halyqaralyq arenadaǵy ornyn nyǵaıta túsý. Memleket basshysy bolǵan sátten bastap qazirge deıin qabyldaǵan sheshimderim men onyń túrli saldary úshin bar jaýapkershilikti óz moınyma alamyn. Men basqasha jumys isteı almaımyn, istegim de kelmeıdi», — degen jaýaby óz memleketiniń jaıy men jaǵdaıyn tereńinen paıymdap, áriden oılaı biletin shynaıy basshynyń kózqarasy bolyp sanalady der edim.
Prezıdentimizdiń keńesshisi-baspasóz hatshysy Berik Ýálıdiń ótken jyldyń sońǵy kúnderi jarııalaǵan maqalasynda Qasym-Jomart Toqaev «bıyl 23 ret shet memleketke saparlady, 19 halyqaralyq forým men sammıt jumysyna atsalysty. Halyqaralyq is-sharalar aıasynda ózge eldiń basshylarymen 27 ret kezdesti. Sondaı-aq shet memleketterdiń jáne úkimetterdiń basshylarymen, basqa da joǵary laýazymdy tulǵalarymen, halyqaralyq jáne óńirlik uıymdardyń jetekshi¬leri¬men, bıznes-qoǵamdastyq ókilderimen 84 kezdesý ótkizdi. 22 memlekettiń elshisinen senim gramotalaryn qabyldady. Memleket basshylarymen 49 márte telefon arqyly sóılesti»degen derekti alǵa tartqany bar edi.Óz basym Qazaqstan Prezıdenti alys-jaqyn shet memleketterge baryp jatsa, bizdiń elimizge ár memleketterdiń basshylary kelip jatsa, soǵan qýanyp, sáttilik tilep otyramyn.
«Iesi jaman úıge kim kelýshi edi?» deıtin edi baıaǵyda el úlkenderi. Sol aıtpaqshy Qazaqstan sııaqty bizdiń elge kelip-ketip jatqandar kóp bolsa, ol elimizdiń jaqsylyǵy, halqymyz ben Prezıdentimizdiń jaqsylyǵy! Jáne de osy kúnderi bizdiń Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevpen sóılesý jáne kelissóz júrgizý óte paıdaly, ári áserli ekendigine álem memleketteriniń kózi jetkeli qashan! Óıtkeni Toqaev adal ár senimdi, kóregen jáne bilimdi, oıly, parasatty, kez kelgen tildi meńgergen Prezıdent! Adamzat múddesin bárinen bıik qoıady jáne adamzat múddesin kúshpen sheshýge bolmaıtynydyǵyn tek dıplomptııalyq jolmen ǵana sheshýge kúsh te salyp kele jatqan birden bir Prezıdent! Óıtpese álem qurdymǵa ketýi múmkin. Qazirgideı dúrbeleńi, daý-janjaly, qarýly qaqtyǵystary tyıylmaı otyrǵan jaǵdaıda Qasym-Jomart Toqaevtyń prezıdent retindegi qyzmetinde syrtqy saıasatqa basymdyq berip otyrýy asa mańyzdy, óte oryndy deý kerek.
«Meniń basty maqsatym — memleketimizdiń ekonomıkalyq áleýetin, egemendigin jáne halyqaralyq arenadaǵy ornyn nyǵaıta túsý» kerek degen osy bir aýyz sózimen-aq Prezıdentimiz óziniń týǵan eli men týǵan halqynyń aldyndaǵy paryzyn tereńinen oılap, paıymdap otyr emes pe?! Olaı bolsa Prezıdentimiz syrtqy saıasatty nyǵaıtyp jatsa, biz, qazaqstandyqtar óz elimizdiń ishki saıasatyn nyǵaıta biliýimiz de, nyǵaıta berýmiz de kerek! Ol úshin árbir qazaqstandyq -eldegi birlikti, yntymaqty nyǵaıtýǵa, eńbek etý, bilimdi bolý, jasampaz ult bolý, bolashaqqa senimmen qaraýǵa mindettimiz!
Prezıdentke tilshiniń qoıǵan suraqtary da, Memleket basshysynyń sol suraqtarǵa qaıtarǵan jaýaptary da kópshiliktiń kókeılerinde júrgen alańdy máseleler edi. «Bizdiń Prezıdentimiz Birikken Ulttar Uıymyn basqarýǵa ketedi eken» degen áńgime de júr el ishinde. Osy oraıda Qasym-Jomart Toqaevtyń «Men Birikken Ulttar Uıymy bas hatshysynyń orynbasary jáne Qarýsyzdaný jónindegi konferentsııanyń bas hatshysy retinde osy uıymnyń Jenevadaǵy keńsesin úsh jylǵa jýyq basqardym. Halyqaralyq úderis¬terdiń qyr-syryna boılap, mol tájirıbe jınadym. Osynyń ózi artyǵymen jetedi dep oılaımyn. Meniń elimizdi damytýǵa qatysty talaı jylǵa arnalǵan aýqymdy josparlarym bar, onyń bárin júzege asyrýǵa nıettimin», — degeni kóńilimizdi ornyqtyrdy. Árıne, sóz joq, Toqaevtyń Birikken Ulttar Uıymyn basqarýǵa álemdik bedeli de, qabyleti de, bilimi de, iskerligi de, tili de ábden jetip artylatyny bar! Alaıda, Qasym-Jomart Toqaev elge, qazaq eline kerek!
* * *
Qazaq elin dúrbeleńge salyp, álem jurtynyń nazaryn aýdarǵan 2022 jylǵy qańtar oqıǵasy júrekterdi áli de syzdatyp, áli de alańdatary bar. Óıtkeni-munda el taǵdyry, memleket táýelsizdiginiń taǵdyry jatqany anyq edi! Sol qańtar oqıǵasynan alar bir sabaq bar, ol Táýelsizdikke opasyzdyq jasaýǵa bolmaıdy, Táýelsizdik taǵdyrymen oınaýǵa bolmaıdy! — Qańtar oqıǵasynan úsh jyl ótkende azamattarymyzdyń kópshiligi elimizde buryn-sońdy bolmaǵan osy dúrbeleń kópe-kórineý áleýmettik ádiletsizdiktiń, saıası toqyraýdyń, sondaı-aq qaskóılerdiń shekten tys menmendiginiń jáne olardyń halyq pen memleket taǵdyryna nemquraıly qaraýynyń kesirinen oryn alǵanyna ábden kóz jetkizdi, — degen Qasym-Jomart
Toqaevtyń tilshige bergen jaýabynda qańtar oqıǵasynyń saldary men sebebi oryndy anyqtalǵan der edim.Óıtkeni bılikke jańa kelgen Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «halyq únine qulaq asatyn memleket quramyz», «jemqorlyq — memlekettiń bolashaǵyna balta shabatyn kesel», «áleýmettik teńsizdikti boldyrmaımyz» degen sııaqty halyqtyń oıy men kókeıinde júrgen sózderdi aıtyp, qoǵamda ádildik pen adaldyq ornatý jolyndaǵy qadamdaryn da jaqtyrmaǵandar bolmady emes, boldy.Mine, qara halyqtyń jaǵdaıynan da, qara bastarynyń jaǵdaıyn oılap ketkender, endi bir amal jasaýlary kerek edi. Olar halyqtyń beıbit narazylyǵyn qarýly qaqtyǵysqa ulastyrýdyń, eldegi jaǵdaıdy ýshyqtyrýdyń josparyn aldyn ala jasamady dep kim aıta alar?! Sol top áýeli Almatyny basyp alyp, sodan soń qazirgi Prezıdentti ne óz erkimen bılikten bas tartýǵa, bolmasa shet elge ketip qalýǵa májúbir etý arqyly, bılikke ózderiniń ókilderin ákelýdi maqsat etkeni de anyq. Olar sóıtip óz baılyqtaryn da, óz bastaryn da arashalap alyp qalmaqshy boldy. Bul meniń óz paıymym! Osy bir asa qıyn jaǵdaıda Qasym-Jomart Toqaevtyń dıplomatqa tán salqynqandylyq tanytyp, sabyryn taýyspaı, qoryqpaı, úrikpeı batyldyqpen sheshim qabyldaýy óte oryndy edi. Bul Toqaevtyń Táýelsizdikke, óz eli men halqyna degen Adaldyǵy edi!
* * *
Baıqap otyrsaq, gazet tilshisi Prezıdentke burynǵy prezıdent Nazarbaevqa baılanysty da suraqtar qoıyp, osy sońǵy ýaqytta halyqty alańdatyp otyrǵan jaılarǵa da den qoıa bildi.Qolymyzdy júregimizge qoıyp adalyn aıtar bolsaq, Qasym –Jomart Kemeluly Toqaev ózi bıilikke kelgen 2019 jyldyń 19 naýryzynan beri qandaı jaǵdaı bolsa da, Nursultan Nazarbev jaıly bir aýyz jaman pikir aıtyp kórgen emes. Kerisinshe, Nazarbaevtyń eńbegi orasan, joǵary baǵalaýymyz kerek, syılaýmyz kerek degendi ǵana aıtyp júr.Alaıda keı jaǵdaıda Nazarbaevtyń keıbir áreketteri halyqtyń ashýyn týdyryp, áldebir kektiń qolamtasyn qaıra bir úrleıtini de bar.«Elbasy ınstıtýty Prezıdent bıliginen joǵary turýǵa tıis» dep, aqylǵa syımaıtyn jaǵdaıdy zań júzinde negizdemek boldy. Nursultan Nazarbaevtyń 2021 jylǵy qarashada ótken Astana Club jıynynda 92 jastaǵy Mahathır Mohamadty mysalǵa keltirip, óziniń Aqordaǵa qaıtyp kelýi múmkin ekenin málimdeýin jáne burynǵy prezıdenttiń sol jyly jeltoqsan aıynda Sankt-Peterbýrg qalasynda ótken TMD elderiniń sammıtine qatysýyn naǵyz bılik daǵdarysyna ákep soqtyrǵan negizgi oqıǵalar deýge bolady. Sonyń aldynda ǵana jergilikti bir saıasattanýshy oǵan «Elbasynyń altyn dáýirin» qalpyna keltirý úshin batyl sharalar qabyldaý qajettigin aıtyp, arandatýshylyq mazmundaǵy hat joldaǵan edi», — degendi óz suhbatynda aıta kelip Qasym-Jomart Toqaev«Alaıda qazir parasattylyq tanytyp, Nursultan Nazarbaevtyń Qazaqstanǵa sińirgen tarıhı eńbegin laıyqty baǵalaý kerek», — degendi alǵa tartady. Mine, bul-naǵyz parasattylyq! Jaqynda Nazarbaevtyń Máskeýge baryp, Vladımır Pýtınmen kezdesýiniń ózi eldi bir dúrliktirip tastady, tipti alańdaýshylyq týǵyzdy. Osy oraıda «kettiń be, artyńa qaraılama» degen sóz eske túsedi.
* * *
Ómir ózgerip jatyr! Sol oń ózgeristerdi baıqamaý, sezbeý múmkin emes! Qoǵam ashyqtyqqa den qoıdy. Bılik pen halyqtyń arasynda senimdi baılanys ornyǵyp keledi! Osynyń barlyǵy da Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyń azamattardy saıası ómirge belsendi aralasýyna múmkindik jasaýynyń arqasynda bolyp otyr.
«2022 jylǵy maýsym aıynda ótken referendýmnyń nátıjesinde Konstıtýtsııa baptarynyń úshten biri jańarǵanyn qaperge sala keteıin. Munyń ózi reformanyń qanshalyqty aýqymdy ekenin kórsetedi. Qazirgi tańda kóptegen reforma is júzinde júzege asyrylyp jatyr. Bizdiń baǵytymyz aıqyn, maqsatymyz belgili», — degen Prezıdentimizdiń Qazaqstannyń turaqty túrde áleýmettik-ekonomıkalyq damýyn qamtamasyz etý, elimizdiń óńirdegi kóshbasshy mártebesin nyǵaıtý jónindegi strategııalyq mindeti baǵa jetpes qundylyq, basty maqsat, ózekti múdde!
Prezıdent aıtyp otyrǵan ekonomıka men egemendikti nyǵaıtýǵa bizdiń árqaısymyz qyzmet etýge mindettimiz! El taǵdyry, táýelsizdik taǵdyry úshin bárimiz jaýaptymyz!